Research Article
BibTex RIS Cite

The Geography Of Salur Kazan'in Evi Yagmalandigi Boy

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 2 - 30

Dursun Can Eyüboğlu

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1589232

Abstract

There are many variants of the Dede Korkut Epics. Dede Korkut is associated with many oral culture products and has been the source of many epics and narratives. In this respect, Dede Korkut is the ancestor of Turkic epics. The place names mentioned in the Dede Korkut geography can be divided into three. These are the place names belonging to the period when the epics emerged in Central Asia, the place names that later became localized in the Anatolia-Azerbaijan geography, the place names that were later added to the epics. In some epics in Dede Korkut, there is the Ic Oguz-Dis Oguz geography, in some epics the Ic Oguz-Dis Oguz geography changes, in some epics the Ic Oguz-Dis Oguz geography does not exist. The second epic in the Book of Dede Korkut is Salur Kazan’in Evi Yagmalandigi Boy. The subject of the epic is the plundering of a country by enemies, the captivity of a lord’s family and relatives, and then the lord, together with other lords, rescuing his family and relatives. This epic is one of the epics in which many people’s names are mentioned in Dede Korkut. The protagonist of the epic is Salur Kazan. Karacuk Coban is also treated as the protagonist in the epic. In Salur Kazan’in Evi Yagmalandigi Boy, there are two main geographical layers in terms of historical-geographical-literary-cultural aspects: Lower Geography and Upper Geography. The historical geography of this epic and the narrations in Secere-i Terakime are compatible with each other, this situation reflects that the roots of the epic are in Central Asia. The existence of the Turkmenistan variant of the epic called Salir Gazan and oral Turkmen narrations, its similarities with Central Asian Turkic epics, many place names mentioned in the epic indicate that this epic belongs to a history older than the 10th-11th centuries when the Oghuzs migrated to the west of the Caspian Sea, to Anatolia-Azerbaijan, and when they were in Central Asia. The motifs, variants, related narratives of the epic are seen in a wide geography. This epic is one of the epics in which many place names are mentioned in Dede Korkut. The epic’s geography is distinct. The geography in the epic is Aladaglar, Karadaglar, Demirkapi region. This is near Amu Darya, at the mouth of Garcistan, it is the historical West Turkestan region, it is the historical geography of the Western Gokturks-Turgishes. In Salur Kazan’in Evi Yagmalandigi Boy, the place names Aladag, Amit Suyu, Aygir Gozler Suyu, Bayburd Hisari, Demirkapi, Dis Oguz/Tas Oguz, Gurcistan, Hemid, Ic Oguz, Karadag/Karacuk, Kara Dere, Medine, Mekke, Merdin Kalasi, Oguz Eli/Oguz are mentioned. In this study, the geography of Salur Kazan’in Evi Yagmalandigi Boy in Dede Korkut was examined.

Keywords

Dede Korkut Salur Kazan Burla Hatun Epic Geography

References

  • Abdulla, Kamal. Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
  • Abdulla, Behlul. “Dәdә Qorqud Kitabı”ndaki Ala Dağla Bağlı Arqurı, Beәr, Arqu Beli//İr Qobulu Sözlerinin Semantikası”, Dede Qorqud, II, (2005): 3-11.
  • Abdulla, Behlul. “Dәdә Qorqud Kitabı”ndaki Ala Dağla Bağlı Arqurı, Beәr, Arqu Beli//İr Qobulu Sözlerinin Semantikası”, Dede Qorqud, II, (2005): 3-11.
  • Agacanov, Sergey Grigoreviç. Oğuzlar. Çev. Ekber N. Necef ve Ahmet Annaberdiyev. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
  • Ahmedova, Ayten. “Kitab-i Dede Korkut Destanı” Oğuz Türklerinin Ortak Yazılı Yapıtıdır. Kafdağı, 3 (1), (2018): 19-30.
  • Akkoyun Koç, Tuğba. Dede Korkut Hikâyelerinde Söylem Çözümlemesi Ve Kültürel Kimliğin Öğretimi. Doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 2020.
  • Artuk, İbrahim. “Bayburt Kalesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 1992, cilt: 5, 228-229.
  • Aydın, Erhan. Eski Türk Yer Adları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, 2016.
  • Barthold, Vasiliy Vladimiroviç. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. Haz. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
  • Bayat, Fuzuli. “Dede Korkut Kitabı’nda Devletçilik”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 63-75.
  • Baykara, Tuncer. “Türklüğün En Eski Zamanları”, Türkler, edit. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, C. 1. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 279-308.
  • Bekki, Salahaddin. “Dedem Korkut Kitabı ile Altay Destanı Maaday-Kara Arasındaki Tarihî-Genetik Bağ”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 275-284.
  • Boratav, Pertev Naili. “Dede Korkut Hikayelerindeki Tarihî Olaylar ve Kitabın Telif Tarihî”, Türkiyat Mecmuası, C. XIII (48), (1958): 31-62.
  • Buharalı, Eşref. Demir Kapı - Iron Gate. Türk Yurdu, 31 (288), (2011): 28-30.
  • Bulduk, Üçler. Dede Korkut Destanları’nda Ortak Kültür Unsuru Olarak Yaşatılan Coğrafya. Türkiye Günlüğü, Türk Dünyası özel sayısı I, 15, (1997): 466-470.
  • Bulduk, Üçler. “Dede Korkut’ta Geçen Oğuz Elleri”, Uluslararası Dede Korkut’un İzinde/Sözünde Çalıştayı (Bayburt 22 Temmuz 2019) Bildiriler Kitabı, ed. Üçler Bulduk ve Selma Köseoğlu. Bayburt: KUDAKA, 2020, 11-18.
  • Cemşidov, Şamil Allahverdi. Kitab-ı Dede Korkud. Akt. Üçler Bulduk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
  • Cemşidov, Şamil. “Dede Qorqud Kitabı”nda Coğrafi Mühit, Dede Qorqud Dünyası. Meqaleler. Bakı: “Önder Neşriyyat”, (2004): 109-124.
  • Chavannes, Edouard. Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. Çev. Mustafa Koç. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
  • Çetinkaya, Gülnaz. Dede Korkut Hikayelerinde Sembol Olarak Meydan. Milli Folklor, 98, (2013): 73-86.
  • Çetinkaya, Gülnaz. Dede Korkut Hikâyeleri’nde Semboller. Doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2015.
  • Demir, Necati. “Dede Korkut Destanı’nın Türkiye Sınırları İçerisindeki Mirasları”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 429-443.
  • Demir, Necati. Ulu Han Ata Bitigi - Türklerin En Eski Destanı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017.
  • Duymaz, Ali. “Kıpçak Sahası Türk Destanlarında Bir Oğuz Alpı: Salur Kazan”, Millî Folklor, 31-32, (1996): 49-59.
  • Duymaz, Ali. Bir Destan Kahramanı Salur Kazan. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1997.
  • Ebülgazi Bahadır Han. Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakime). Haz. Muharrem Ergin. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi, 1974.
  • Ekici, Metin. Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. “Dede Korkut Kitabı ile Oğuz Destanı Arasındaki Münasebetler”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, (1994): 69-89.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. “Dede Korkut’taki Olayların Zamanı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 157-160.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, 56, (2002): 22-33.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihî. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
  • Erdem, Melek. Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1998.
  • Erdem, Melek. “Dede Korkut Destanlarının Türkmenistan Varyantının Yazma Nüshalarla İlişkisi Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4 (2005): 158-188.
  • Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1989.
  • Ergun, Pervin. “Dede Korkut Hikâyeleri’nde Dağ Kültü”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, II, (2003): 75-88.
  • Esin, Emel. “Fârâbî’yi Yetiştiren Kengeres Türk Muhitinin Kültür ve Sanatı”, İstanbul Ü. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VI, 3-4, (1976): 81-139.
  • Esin, Emel. “Amuderya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 3, (1991): 98-99.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları, 2019.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut'taki Karacuk Çoban. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 5 (2), (2021): 134-179.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Salur Kazan Üzerine Bir Değerlendirme. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 6(1), (2022): 87-145.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Bayındır Han Üzerine Bir Değerlendirme. Anasay, (22), (2022b): 275-315.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un Tarihî. Bengi: Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 5 (2), (2022c): 137-179.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Aladağ. Anasay, (26), (2023): 39-63.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Bayburd Hisarı. Kafdağı, 8 (2), (2023b). 152-183.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Demirkapı. Düşünce Dünyasında Türkiz, 14 (66), (2023c): 77-119.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Gürcistan. Doğu Araştırmaları, 2 (28), (2023d): 81-108.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Türkistan. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 7 (2), (2023e): 1-28.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut Destanları. İstanbul: Cinius Yayınları, 2024.
  • Gezenfergızı, Aynur. “Oğuz Destanı “Kitabı Dede Korkut”un İzleri Kıpçak Kökenli Kumuklar’ın Yırlarında ve Sümer Metinlerinde”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 651-656.
  • Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları, 1973.
  • Gömeç, Saadettin. “Kök Türkçe Yazıtlarda Geçen Göller ve Nehirler”, Turkish Studies, Volume 2/4, (2007): 1283-1296.
  • Gömeç, Saadettin. “Dede Korkut Kitabında Geçen Tartışmalı Bazı Yer Adları Üzerine”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4 (2009): 210-217.
  • Gülensoy, Tuncer. “Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek, Deli Dumrul, Salur Kazan ve Tepegöz Boylarının Anadolu Varyantları ve Dede Korkut Hikâyeleri Coğrafyasının Tespiti Sorunu”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, S. 41, TDK Yay., Ankara, (2004): 81-92.
  • Hacıyev, Tofik. Dede Qorqud: Dilimiz, Düşüncemiz. Bakı: Yeni Neşrler Evi, “Elm” Neşriyyatı, 1999.
  • Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç. “Sirderya Boyunda Oğuzlara Dair İzler”, çev. İsmail Kaynak, Belleten, XXV/99, (1961): 471-483.
  • Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç. “Kitabı Korkud” ve Oğuz Destanı Geleneği”, çev. İsmail Kaynak, Türk Tarih Kurumu Belleten, 100, (1961b): 609-629.
  • Kakhniashvili, Giorgi ve Özel, Haşim. “Dede Korkut Destanlarında Oğuzların Düşmanları Kimlerdi?”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 3. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 1111-1115.
  • Kalenderoğlu, İhsan. “Dede Korkut Kitabına Adanan Üç Ömür: Muharrem Ergin, Mäti Kösäyev, Hamit Araslı”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 825-833.
  • Kara, Aydoğan. “Salur Kazan’ın Mitik Macerasından Modern İnsanın Bilincine Arketipsel Sembolik Bir Çözümleme”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili Ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 9, S. 22, (2020): 39-51.
  • Kâşgarlı Mahmûd. Divânü Lugâti’t-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
  • Kemaloğlu, Muammer. Dede Korkut (Destan İçre Tarih). Ankara: Raf Kitabevi, 2019.
  • Kırman, Ümral. Dede Korkut Anlatılarının Karşıtlıklar Kuramına Göre Çözümlemesi Ve Bu Kuramın Anlatı Öğretiminde Kullanımı. Doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 2004.
  • Kırzıoğlu, Mehmet Fahrettin. “Dede-Korkut Oğuznâmeleri Alpları’nın Adıyla Anılan XVI. Yüzyıl Hıristiyanları”, Türk Dili, 143, (1963): 752-755.
  • Konıratbayev, Avelbek. “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 147-182.
  • Margulan, Alkey. “Korkut: Efsane ve Hakikat”, akt. Banu Muhyayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 123-146.
  • Moldabayeva, Dânâ. “Sır Derya” Havzasının Türk Tarihîndeki Yeri ve Önemi”, Bilig, S. 35, (2005): 1-16.
  • Orhan (Kurulay), Sezin. Hudûd el-Âlem’e Göre 10. Asırda Türk Boyları. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2007.
  • Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
  • Ögel, Bahaeddin. “Dede Korkut Kitabı’nın Eski ve Yazılı Kaynakları Hakkında (Topkapı Sarayındaki Oğuz Destanı Parçaları ile Karşılaştırma)”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, (1994): 113-128.
  • Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
  • Öztürk, Ali. Çağlar İçinde Türk Destanları. İstanbul: Pozitif Yayınları, 2012.
  • Sakaoğlu, Saim. “Dedem Korkut Hikâyeleri’nin Avrupa Dillerine İlk Çevirileri ve Anadolu’daki İlk Derlemeleri”, Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar (I İncelemeler-Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1998, 27-35.
  • Salman, Hüseyin. Türgişler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
  • Seydimbek, Akselev. “Korkut Ata Efsaneleri”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 49-95.
  • Sümer, Faruk. “Oğuzlar’a Ait Destani Mahiyetde Eserler”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII/3-4, (1959): 359-455.
  • Sümer, Faruk. Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1972.
  • Şahin, Aysuda. Dede Korkut Hikâyeleri’nde Yapı. Yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2017.
  • Şahin, Veysel. ‘Dede Korkut Hikayeleri’nde Mekan Algısı ve Kurgusu. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 5, 8, (2017): 1-49.
  • Şen, Cemile. Dede Korkut Anlatıları’nda Büyülü Gerçekçilik. Yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2018.
  • Taşağıl, Ahmet. “Oğuzların Tarih Sahnesine Çıkışı Hakkında”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Oğuzlar / Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu (Ankara, 21-23 Mayıs 2014) Bildirileri, edit. Tufan Gündüz ve Mikail Cengiz. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2015, 21-30.
  • Tekin, Talat. Orhon Yazıtları / Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınevi, 1998.
  • Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik. Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
  • Togan, Zeki Velidi. Oğuz Destanı. Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları, 1982.
  • Yıldız, Naciye. “Gorkut Ata - Türkmen Nüshasının Değeri Ve Önemi”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 363-370.

Salur Kazan'ın Evi Yağmalandığı Boy'un Coğrafyası

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 2 - 30

Dursun Can Eyüboğlu

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1589232

Abstract

Dede Korkut Destanları’nın birçok varyantı vardır. Dede Korkut birçok sözlü kültür ürünü ile ilişkilidir, birçok destan ve anlatının oluşumuna da kaynaklık etmiştir. Bu açıdan Dede Korkut, Türk destanlarının atasıdır. Dede Korkut coğrafyasında adı geçen yer adları üçe ayrılabilir. Bunlar, destanların Orta Asya’da ortaya çıktığı döneme ait yer adları, sonradan Anadolu-Azerbaycan coğrafyasında mahallileşmiş yer adları, destanlara sonradan katılan yer adlarıdır. Dede Korkut’taki bazı destanlarda İç Oğuz-Dış Oğuz coğrafyası vardır, bazı destanlarda İç Oğuz-Dış Oğuz coğrafyası değişmektedir, bazı destanlarda İç Oğuz-Dış Oğuz coğrafyasının aslı yoktur. Dede Korkut Kitabı’ndaki ikinci boy Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’dur. Boyun konusu, bir yurdun düşmanlar tarafından yağmalanması, bir beyin ailesinin, yakınlarının tutsak edilmesi, daha sonra beyin, diğer beylerle birlikte, ailesini, yakınlarını kurtarmasıdır. Bu boy Dede Korkut’ta çok kişinin adının geçtiği boylardan biridir. Boyun başkahramanı Salur Kazan’dır. Boyda Karacuk Çoban da başkahraman gibi işlenmiştir. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’da tarihi-coğrafi-edebi-kültürel olarak başlıca iki coğrafi tabaka bulunmaktadır: Alt Coğrafya ve Üst Coğrafya. Bu boy ve Şecere-i Terakime’deki rivayetlerin tarihi coğrafyası birbiriyle uyumludur, bu durum destanın köklerinin Orta Asya’da olduğunu yansıtmaktadır. Boyun Salır Gazan adlı Türkmenistan varyantının ve sözlü Türkmen rivayetlerinin olması, Orta Asya Türk destanları ile benzerlikleri, boyda geçen birçok yer adı, bu boyun Oğuzların Hazar’ın batısına, Anadolu-Azerbaycan’a göçlerinden önceye, Orta Asya’da bulundukları 10.-11. yüzyıllardan daha eski bir tarihe ait olduğunu göstermektedir. Destanın motifleri, varyantları, ilişkili anlatılar geniş bir coğrafyada görülmektedir. Bu boy Dede Korkut’ta çok yer adının geçtiği boylardan biridir. Boyun coğrafyası belirgindir. Boydaki coğrafya Aladağlar, Karadağlar, Demirkapı bölgesidir. Burası Amu Derya yakınlarında, Garcistan ağzındadır, tarihi Batı Türkistan bölgesidir, Batı Göktürklerin-Türgişlerin tarihi coğrafyasıdır. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’da Aladağ, Amıt Suyu, Aygır Gözler Suyu, Bayburd Hisarı, Demirkapı, Dış Oğuz/Taş Oğuz, Gürcistan, Hemid, İç Oğuz, Karadağ/Karacuk, Kara Dere, Medine, Mekke, Merdin Kalası, Oğuz Eli/Oğuz yer adları geçmektedir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un coğrafyası incelenmiştir.

Keywords

Dede Korkut Salur Kazan Burla Hatun Destan Coğrafya

References

  • Abdulla, Kamal. Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
  • Abdulla, Behlul. “Dәdә Qorqud Kitabı”ndaki Ala Dağla Bağlı Arqurı, Beәr, Arqu Beli//İr Qobulu Sözlerinin Semantikası”, Dede Qorqud, II, (2005): 3-11.
  • Abdulla, Behlul. “Dәdә Qorqud Kitabı”ndaki Ala Dağla Bağlı Arqurı, Beәr, Arqu Beli//İr Qobulu Sözlerinin Semantikası”, Dede Qorqud, II, (2005): 3-11.
  • Agacanov, Sergey Grigoreviç. Oğuzlar. Çev. Ekber N. Necef ve Ahmet Annaberdiyev. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
  • Ahmedova, Ayten. “Kitab-i Dede Korkut Destanı” Oğuz Türklerinin Ortak Yazılı Yapıtıdır. Kafdağı, 3 (1), (2018): 19-30.
  • Akkoyun Koç, Tuğba. Dede Korkut Hikâyelerinde Söylem Çözümlemesi Ve Kültürel Kimliğin Öğretimi. Doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 2020.
  • Artuk, İbrahim. “Bayburt Kalesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 1992, cilt: 5, 228-229.
  • Aydın, Erhan. Eski Türk Yer Adları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, 2016.
  • Barthold, Vasiliy Vladimiroviç. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. Haz. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
  • Bayat, Fuzuli. “Dede Korkut Kitabı’nda Devletçilik”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 63-75.
  • Baykara, Tuncer. “Türklüğün En Eski Zamanları”, Türkler, edit. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, C. 1. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 279-308.
  • Bekki, Salahaddin. “Dedem Korkut Kitabı ile Altay Destanı Maaday-Kara Arasındaki Tarihî-Genetik Bağ”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 275-284.
  • Boratav, Pertev Naili. “Dede Korkut Hikayelerindeki Tarihî Olaylar ve Kitabın Telif Tarihî”, Türkiyat Mecmuası, C. XIII (48), (1958): 31-62.
  • Buharalı, Eşref. Demir Kapı - Iron Gate. Türk Yurdu, 31 (288), (2011): 28-30.
  • Bulduk, Üçler. Dede Korkut Destanları’nda Ortak Kültür Unsuru Olarak Yaşatılan Coğrafya. Türkiye Günlüğü, Türk Dünyası özel sayısı I, 15, (1997): 466-470.
  • Bulduk, Üçler. “Dede Korkut’ta Geçen Oğuz Elleri”, Uluslararası Dede Korkut’un İzinde/Sözünde Çalıştayı (Bayburt 22 Temmuz 2019) Bildiriler Kitabı, ed. Üçler Bulduk ve Selma Köseoğlu. Bayburt: KUDAKA, 2020, 11-18.
  • Cemşidov, Şamil Allahverdi. Kitab-ı Dede Korkud. Akt. Üçler Bulduk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
  • Cemşidov, Şamil. “Dede Qorqud Kitabı”nda Coğrafi Mühit, Dede Qorqud Dünyası. Meqaleler. Bakı: “Önder Neşriyyat”, (2004): 109-124.
  • Chavannes, Edouard. Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. Çev. Mustafa Koç. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
  • Çetinkaya, Gülnaz. Dede Korkut Hikayelerinde Sembol Olarak Meydan. Milli Folklor, 98, (2013): 73-86.
  • Çetinkaya, Gülnaz. Dede Korkut Hikâyeleri’nde Semboller. Doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2015.
  • Demir, Necati. “Dede Korkut Destanı’nın Türkiye Sınırları İçerisindeki Mirasları”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 429-443.
  • Demir, Necati. Ulu Han Ata Bitigi - Türklerin En Eski Destanı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017.
  • Duymaz, Ali. “Kıpçak Sahası Türk Destanlarında Bir Oğuz Alpı: Salur Kazan”, Millî Folklor, 31-32, (1996): 49-59.
  • Duymaz, Ali. Bir Destan Kahramanı Salur Kazan. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1997.
  • Ebülgazi Bahadır Han. Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakime). Haz. Muharrem Ergin. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi, 1974.
  • Ekici, Metin. Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. “Dede Korkut Kitabı ile Oğuz Destanı Arasındaki Münasebetler”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, (1994): 69-89.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. “Dede Korkut’taki Olayların Zamanı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 157-160.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, 56, (2002): 22-33.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihî. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
  • Erdem, Melek. Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1998.
  • Erdem, Melek. “Dede Korkut Destanlarının Türkmenistan Varyantının Yazma Nüshalarla İlişkisi Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4 (2005): 158-188.
  • Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1989.
  • Ergun, Pervin. “Dede Korkut Hikâyeleri’nde Dağ Kültü”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, II, (2003): 75-88.
  • Esin, Emel. “Fârâbî’yi Yetiştiren Kengeres Türk Muhitinin Kültür ve Sanatı”, İstanbul Ü. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VI, 3-4, (1976): 81-139.
  • Esin, Emel. “Amuderya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 3, (1991): 98-99.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları, 2019.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut'taki Karacuk Çoban. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 5 (2), (2021): 134-179.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Salur Kazan Üzerine Bir Değerlendirme. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 6(1), (2022): 87-145.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Bayındır Han Üzerine Bir Değerlendirme. Anasay, (22), (2022b): 275-315.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un Tarihî. Bengi: Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 5 (2), (2022c): 137-179.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Aladağ. Anasay, (26), (2023): 39-63.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Bayburd Hisarı. Kafdağı, 8 (2), (2023b). 152-183.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Demirkapı. Düşünce Dünyasında Türkiz, 14 (66), (2023c): 77-119.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Gürcistan. Doğu Araştırmaları, 2 (28), (2023d): 81-108.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut’taki Türkistan. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 7 (2), (2023e): 1-28.
  • Eyüboğlu, Dursun Can. Dede Korkut Destanları. İstanbul: Cinius Yayınları, 2024.
  • Gezenfergızı, Aynur. “Oğuz Destanı “Kitabı Dede Korkut”un İzleri Kıpçak Kökenli Kumuklar’ın Yırlarında ve Sümer Metinlerinde”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 651-656.
  • Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları, 1973.
  • Gömeç, Saadettin. “Kök Türkçe Yazıtlarda Geçen Göller ve Nehirler”, Turkish Studies, Volume 2/4, (2007): 1283-1296.
  • Gömeç, Saadettin. “Dede Korkut Kitabında Geçen Tartışmalı Bazı Yer Adları Üzerine”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4 (2009): 210-217.
  • Gülensoy, Tuncer. “Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek, Deli Dumrul, Salur Kazan ve Tepegöz Boylarının Anadolu Varyantları ve Dede Korkut Hikâyeleri Coğrafyasının Tespiti Sorunu”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, S. 41, TDK Yay., Ankara, (2004): 81-92.
  • Hacıyev, Tofik. Dede Qorqud: Dilimiz, Düşüncemiz. Bakı: Yeni Neşrler Evi, “Elm” Neşriyyatı, 1999.
  • Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç. “Sirderya Boyunda Oğuzlara Dair İzler”, çev. İsmail Kaynak, Belleten, XXV/99, (1961): 471-483.
  • Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç. “Kitabı Korkud” ve Oğuz Destanı Geleneği”, çev. İsmail Kaynak, Türk Tarih Kurumu Belleten, 100, (1961b): 609-629.
  • Kakhniashvili, Giorgi ve Özel, Haşim. “Dede Korkut Destanlarında Oğuzların Düşmanları Kimlerdi?”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 3. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 1111-1115.
  • Kalenderoğlu, İhsan. “Dede Korkut Kitabına Adanan Üç Ömür: Muharrem Ergin, Mäti Kösäyev, Hamit Araslı”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi, 2016, 825-833.
  • Kara, Aydoğan. “Salur Kazan’ın Mitik Macerasından Modern İnsanın Bilincine Arketipsel Sembolik Bir Çözümleme”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili Ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 9, S. 22, (2020): 39-51.
  • Kâşgarlı Mahmûd. Divânü Lugâti’t-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
  • Kemaloğlu, Muammer. Dede Korkut (Destan İçre Tarih). Ankara: Raf Kitabevi, 2019.
  • Kırman, Ümral. Dede Korkut Anlatılarının Karşıtlıklar Kuramına Göre Çözümlemesi Ve Bu Kuramın Anlatı Öğretiminde Kullanımı. Doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 2004.
  • Kırzıoğlu, Mehmet Fahrettin. “Dede-Korkut Oğuznâmeleri Alpları’nın Adıyla Anılan XVI. Yüzyıl Hıristiyanları”, Türk Dili, 143, (1963): 752-755.
  • Konıratbayev, Avelbek. “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 147-182.
  • Margulan, Alkey. “Korkut: Efsane ve Hakikat”, akt. Banu Muhyayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 123-146.
  • Moldabayeva, Dânâ. “Sır Derya” Havzasının Türk Tarihîndeki Yeri ve Önemi”, Bilig, S. 35, (2005): 1-16.
  • Orhan (Kurulay), Sezin. Hudûd el-Âlem’e Göre 10. Asırda Türk Boyları. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2007.
  • Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
  • Ögel, Bahaeddin. “Dede Korkut Kitabı’nın Eski ve Yazılı Kaynakları Hakkında (Topkapı Sarayındaki Oğuz Destanı Parçaları ile Karşılaştırma)”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, (1994): 113-128.
  • Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
  • Öztürk, Ali. Çağlar İçinde Türk Destanları. İstanbul: Pozitif Yayınları, 2012.
  • Sakaoğlu, Saim. “Dedem Korkut Hikâyeleri’nin Avrupa Dillerine İlk Çevirileri ve Anadolu’daki İlk Derlemeleri”, Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar (I İncelemeler-Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1998, 27-35.
  • Salman, Hüseyin. Türgişler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
  • Seydimbek, Akselev. “Korkut Ata Efsaneleri”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 49-95.
  • Sümer, Faruk. “Oğuzlar’a Ait Destani Mahiyetde Eserler”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII/3-4, (1959): 359-455.
  • Sümer, Faruk. Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1972.
  • Şahin, Aysuda. Dede Korkut Hikâyeleri’nde Yapı. Yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2017.
  • Şahin, Veysel. ‘Dede Korkut Hikayeleri’nde Mekan Algısı ve Kurgusu. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 5, 8, (2017): 1-49.
  • Şen, Cemile. Dede Korkut Anlatıları’nda Büyülü Gerçekçilik. Yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2018.
  • Taşağıl, Ahmet. “Oğuzların Tarih Sahnesine Çıkışı Hakkında”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Oğuzlar / Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu (Ankara, 21-23 Mayıs 2014) Bildirileri, edit. Tufan Gündüz ve Mikail Cengiz. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2015, 21-30.
  • Tekin, Talat. Orhon Yazıtları / Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınevi, 1998.
  • Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik. Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
  • Togan, Zeki Velidi. Oğuz Destanı. Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları, 1982.
  • Yıldız, Naciye. “Gorkut Ata - Türkmen Nüshasının Değeri Ve Önemi”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları, 2000, 363-370.
There are 84 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects South-West (Oghuz) Turkic Dialects and Literatures, Cultural Studies (Other), Old Turkic Language (Orhon, Uyghur, Karahan)
Journal Section Research Article
Authors

Dursun Can Eyüboğlu 0000-0003-4163-0976

Early Pub Date July 22, 2025
Publication Date
Submission Date November 21, 2024
Acceptance Date May 31, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 12 Issue: 1

Cite

ISNAD Eyüboğlu, Dursun Can. “Salur Kazan’ın Evi Yağmalandığı Boy’un Coğrafyası”. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi E-Dergisi 12/1 (July 2025), 2-30. https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1589232.
 Download Cover Image

Creative Commons Lisansı
Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

Dergimiz aşağıdaki indeksler tarafından taranmaktadır:

23357 23356 23355 23358 61804267d9f84.png