Araştırma Makalesi
Yıl 2025,
Cilt: 8 Sayı: 1, 62 - 72, 26.06.2025
Öz
This study aims to examine pre-service social studies teachers' perceptions of environmental pollution as expressed through metaphors. To this end, the study seeks to answer the following question: into which categories can the pre-service teachers’ perceptions of environmental pollution be grouped? The study employs a qualitative research method and a phenomenological design. The research was conducted during the 2024–25 academic year with 161 pre-service social studies teachers enrolled at a state university in Ankara. In line with the study's purpose, the pre-service teachers were provided with a form containing the expression 'Environmental pollution is like ... because ...'. Their responses were analysed using content analysis. The results of the study revealed that the pre-service teachers generated 106 valid metaphors, which were classified into seven categories. The categories with the highest number of metaphors were: Harmful; Increasing Problem Over Time; Creating Bad Appearance; and Causing Discomfort. The pre-service teachers most frequently used the concepts of cancer and disease in their metaphors. The study suggests raising awareness at both the individual and societal levels regarding environmental pollution, as well as adopting a more holistic approach to environmental education.
Anahtar Kelimeler
environmental pollution pre-service social studies teachers qualitative research metaphor
Kaynakça
- Arık, S., & Yılmaz, M. (2017). Fen bilimleri öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları ve çevre kirliliğine yönelik metaforik algıları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(3), 1147-1164.
- Artun, H., Uzunöz, A., & Akbaş, Y. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okur-yazarlık düzeylerine etki eden faktörlerin değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(34), 1-14. https://doi.org/10.9779/PUJE467
- Ballı, Ş. (2024). Orta Anadolu türkülerinde dağ metaforu ve bu metafora yüklenen anlamlar. [Unpublished master's thesis]. Kapadokya Üniversitesi, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü.
- Bülbül, Y., & Yılmaz, A. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre, çevre eğitim ve çevresel vatandaşlık kavramlarına ilişkin görüşleri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 5(2), 165-183.
- Çepel, N. (2009). Çevre sorunları. Adalet Yayınevi.
- Çetin, G., & Sayan, Y. (2023). Türk ilkokul öğrencilerinin okullarındaki çevre kirliliği ile ilgili düşünceleri. X. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, pp. 747-759.
- Çıtak, M. (2023). Web 2.0 araçlarının 5. sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına ve çevre kirliliğine yönelik tutumlarına etkisi: İnsan ve çevre ünitesi örneği. [Unpublished master’s thesis], Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
- Doğan, Y. (2017). Ortaokul öğrencilerinin çevre kavramına ilişkin sezgisel algıları: bir metafor analizi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 721-740.
- Environment Foundation (2025). Çevre kirliliği. 12.03.2025 tarihinde https://www.cevrevakfi.org.tr/cevre-kirliligi/ adresinden alınmıştır.
- Eraslan, L. (2011). Sosyolojik metaforlar. Akademik Bakış Dergisi, 27, 1-22.
- Ersoy, A. (2017). Fenomenoloji. In Ahmet Saban & Ali Ersoy (Editors) Eğitimde nitel araştırma desenleri (pp. 81-138). Anı Yayıncılık.
- Güleçyüz, B. (2023). Çevre kirliliği konusuna yönelik harmanlanmış öğrenme modeline uygun e-öğrenme modeli tasarımı. [Unpublished master’s thesis], Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Gündüzalp, A. A., & Güven, S. (2016). Atık, çeşitleri, atık yönetimi, geri dönüşüm ve tüketici: Çankaya belediyesi ve semt tüketicileri örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 9(1), 1-19.
- Gürlen, E., & Köseoğlu, P. (2019). Üniversite öğrencilerinin “toprak ve toprak kirliliği” kavramlarına ilişkin algılarının metafor ile analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 243-256. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2019.19.43815-507204
- Güven, Ö. (2013). Türkiye’de çevre kirliliği ve insan sağlığı üzerine etkileri. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 124-136.
- Hamalosmanoğlu, M. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunları hakkındaki görsel imajlarının incelenmesi. Öğretmen Eğitimi ve Öğretim, 1(1), 45-51.
- Işık Öner, A. (2024). İlkokul öğrencilerinin çevre kirliliğine yönelik algıları ve çizimlerinin analizi. 8. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Kongresi (Tam Metin Bildirileri Kitabı), (pp.229-238), Korint Yayıncılık.
- Kaplan, R., & Kaplan, S. (1989). The experience of nature: A psychological perspective. Cambridge University Press.
- Karadağ, Y., & Acar., F. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik farkındalıklarının incelenmesi. International Journal of New Approaches in Social Studies, 4(1), 62-78. https://doi.org/10.38015/sbyy.693956
- Karakuş, U., & Yel, Ü. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının küresel ısınma hakkındaki zihinsel modelleri. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 40, 109-123.
- Karataş, A. (2018). Çevre eğitiminin tarihsel kökenleri. Ramazan Sever & Elvan Yalçınkaya (Editors), Çevre Eğitim, (pp. 19-36). Pegem Akademi.
- Karatekin, K., Kuş, Z., & Merey, Z. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarının çözümünde sosyal katılımları. İlköğretim Online, 13(2). 345‐361.
- Kayalı, H. (2010). Sosyal bilgiler, Türkçe ve sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları. Marmara Coğrafya Dergisi, (21), 258-268.
- Kızılay, E. (2020). Sınıf öğretmeni adaylarının çevre sorunlarına yönelik metaforik algılarının incelenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(21), 230-240. https://doi.org/10.33692/avrasyad.633966
- Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mind the Gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior?. Environmental Education Research, 8(3), 239-260. https://doi.org/10.1080/13504620220145401
- Öcal, T. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumlarının belirlenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 333-352.
- Öküzcüoğlu, B. H. (2019). Ortaokul sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin çevreye karşı duyarlılıklarının incelenmesi: Denizli ili örneği. [Unpublished master’s thesis], Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Özcan, H., & Demirel, R. (2019). Ortaokul öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik bilişsel yapılarının çizimleri aracılığıyla incelenmesi. Başkent University Journal of Education, 6(1), 68-83.
- Özdemir, O. (2012). Çevre sorunları ve insan psikolojisi. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası Çevre Sorunları Raporu, 3, 23-30.
- Pretty, J., Peacock, J., Sellens, M., & Griffin, M. (2005). The mental and physical health outcomes of green exercise. International Journal of Environmental Health Research, 15(5), 319-337. https://doi.org/10.1080/09603120500155963
- Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin III, F. S., Lambin, E. … Foley, J. A. (2009). Exploring the safe operating space for humanity. Ecoogy and Society, 14(2), 32.
- Sever, R., & Yalçınkaya, E. (2018). Çevre eğitimine genel bir bakış ve temel kavramlar. Ramazan Sever & Elvan Yalçınkaya (Editors), Çevre Eğitimi, (pp. 2-18). Pegem Akademi.
- Suluk, B. (2024). Özel yetenekli öğrencilerde vatandaş bilimi yoluyla çevre kirliliği farkındalığı oluşturma üzerine bir eylem araştırması. [Unpublished master’s thesis]. Tokat Gazi Osmanpaşa Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
- T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (2025). Çevre Kanunu (1983). 29.03.2025 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden erişilmiştir.
- Tuğrul, E. R. (2024). 6.sınıf öğrencilerine çevre kirliliği öğretiminde teknolojik oyun yönteminin uygulanması. [Unpublished master’s thesis], Giresun Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Uyanık, G. (2017). İlkokul öğrencilerinin çevre kirliliğine ilişkin görüşleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 1574-1600.
- Uyar, S., & Karakuş, U. (2022). Ortaokul öğrencilerinin çevre algısının belirlenmesinde afiş kullanımı. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 6(2), 282-309. https://doi.org/10.38015/sbyy.1194385
- Uymaz, M. (2021). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının günümüz dünya sorunlarına ilişkin algılarının incelenmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(1), 59-79. https://dx.doi.org/110.30855/gjes.2021.07.01.004
- World Health Organization (2018). Air pollution and child health: Prescribing clean air. 15.03.2025 tarihinde https://www.who.int/publications/i/item/air-pollution-and-child-health adresinden erişilmiştir.
- Yaman, K. (2020). Kentlerde görüntü kirliliği sorunu. Uygulamalı Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi, 2(3), 139-150.
- Yazıcı, K., Karakuş, A., & Aliç, İ. (2021). Özel yetenekli ortaokul öğrencilerinin çevre kirliliği kavramına ilişkin bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi ile incelenmesi. Uluslararası Eğitim ve Değerler Sempozyumu-5, p. 351.
- Yıldırım, A., & Şimşek, H., (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
Yıl 2025,
Cilt: 8 Sayı: 1, 62 - 72, 26.06.2025
Öz
Bu araştırmanın amacı, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre kirliliğine yönelik algılarını metaforlar aracılığıyla incelemektir. Bu amaç doğrultusunda öğretmen adaylarının çevre kirliliği ile ilgili algıları hangi kategoriler altında toplanmaktadır? sorusuna cevap aranmıştır. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği bu çalışmada olgubilim deseni kullanılmıştır. Araştırma 2024-2025 eğitim öğretim yılında Ankara’da bir devlet üniversitesinde öğrenim gören 161 öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın amacı doğrultusunda öğretmen adaylarına “Çevre kirliliği ….. benzer. Çünkü ….” ifadesinin yer aldığı bir metafor formu verilmiştir. Öğretmen adaylarının cevapları içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen sonuçlara göre öğretmen adaylarının 106 geçerli metafor ürettiği ve bu metaforların yedi farklı kategoride sınıflandırıldığı tespit edilmiştir. Zarar Verme, Zamanla Artan Sorun, Kötü Görüntü Oluşturan ve Rahatsızlık Verme kategorileri en fazla metaforların üretildiği kategoriler olmuştur. Öğretmen adayları en fazla kanser ve hastalık kavramlarıyla metafor üretmişlerdir. Çevre kirliliğine yönelik hem bireysel hem de toplumsal farkındalığın arttırılması ve çevre kirliliği eğitimi konusunda bütüncül yaklaşımların benimsenmesi önerilerinde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler
çevre kirliliği sosyal bilgiler öğretmen adayı nitel araştırma metafor
Kaynakça
- Arık, S., & Yılmaz, M. (2017). Fen bilimleri öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları ve çevre kirliliğine yönelik metaforik algıları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(3), 1147-1164.
- Artun, H., Uzunöz, A., & Akbaş, Y. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okur-yazarlık düzeylerine etki eden faktörlerin değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(34), 1-14. https://doi.org/10.9779/PUJE467
- Ballı, Ş. (2024). Orta Anadolu türkülerinde dağ metaforu ve bu metafora yüklenen anlamlar. [Unpublished master's thesis]. Kapadokya Üniversitesi, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü.
- Bülbül, Y., & Yılmaz, A. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre, çevre eğitim ve çevresel vatandaşlık kavramlarına ilişkin görüşleri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 5(2), 165-183.
- Çepel, N. (2009). Çevre sorunları. Adalet Yayınevi.
- Çetin, G., & Sayan, Y. (2023). Türk ilkokul öğrencilerinin okullarındaki çevre kirliliği ile ilgili düşünceleri. X. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, pp. 747-759.
- Çıtak, M. (2023). Web 2.0 araçlarının 5. sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına ve çevre kirliliğine yönelik tutumlarına etkisi: İnsan ve çevre ünitesi örneği. [Unpublished master’s thesis], Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
- Doğan, Y. (2017). Ortaokul öğrencilerinin çevre kavramına ilişkin sezgisel algıları: bir metafor analizi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 721-740.
- Environment Foundation (2025). Çevre kirliliği. 12.03.2025 tarihinde https://www.cevrevakfi.org.tr/cevre-kirliligi/ adresinden alınmıştır.
- Eraslan, L. (2011). Sosyolojik metaforlar. Akademik Bakış Dergisi, 27, 1-22.
- Ersoy, A. (2017). Fenomenoloji. In Ahmet Saban & Ali Ersoy (Editors) Eğitimde nitel araştırma desenleri (pp. 81-138). Anı Yayıncılık.
- Güleçyüz, B. (2023). Çevre kirliliği konusuna yönelik harmanlanmış öğrenme modeline uygun e-öğrenme modeli tasarımı. [Unpublished master’s thesis], Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Gündüzalp, A. A., & Güven, S. (2016). Atık, çeşitleri, atık yönetimi, geri dönüşüm ve tüketici: Çankaya belediyesi ve semt tüketicileri örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 9(1), 1-19.
- Gürlen, E., & Köseoğlu, P. (2019). Üniversite öğrencilerinin “toprak ve toprak kirliliği” kavramlarına ilişkin algılarının metafor ile analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 243-256. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2019.19.43815-507204
- Güven, Ö. (2013). Türkiye’de çevre kirliliği ve insan sağlığı üzerine etkileri. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 124-136.
- Hamalosmanoğlu, M. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunları hakkındaki görsel imajlarının incelenmesi. Öğretmen Eğitimi ve Öğretim, 1(1), 45-51.
- Işık Öner, A. (2024). İlkokul öğrencilerinin çevre kirliliğine yönelik algıları ve çizimlerinin analizi. 8. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Kongresi (Tam Metin Bildirileri Kitabı), (pp.229-238), Korint Yayıncılık.
- Kaplan, R., & Kaplan, S. (1989). The experience of nature: A psychological perspective. Cambridge University Press.
- Karadağ, Y., & Acar., F. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik farkındalıklarının incelenmesi. International Journal of New Approaches in Social Studies, 4(1), 62-78. https://doi.org/10.38015/sbyy.693956
- Karakuş, U., & Yel, Ü. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının küresel ısınma hakkındaki zihinsel modelleri. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 40, 109-123.
- Karataş, A. (2018). Çevre eğitiminin tarihsel kökenleri. Ramazan Sever & Elvan Yalçınkaya (Editors), Çevre Eğitim, (pp. 19-36). Pegem Akademi.
- Karatekin, K., Kuş, Z., & Merey, Z. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarının çözümünde sosyal katılımları. İlköğretim Online, 13(2). 345‐361.
- Kayalı, H. (2010). Sosyal bilgiler, Türkçe ve sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları. Marmara Coğrafya Dergisi, (21), 258-268.
- Kızılay, E. (2020). Sınıf öğretmeni adaylarının çevre sorunlarına yönelik metaforik algılarının incelenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(21), 230-240. https://doi.org/10.33692/avrasyad.633966
- Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mind the Gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior?. Environmental Education Research, 8(3), 239-260. https://doi.org/10.1080/13504620220145401
- Öcal, T. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumlarının belirlenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 333-352.
- Öküzcüoğlu, B. H. (2019). Ortaokul sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin çevreye karşı duyarlılıklarının incelenmesi: Denizli ili örneği. [Unpublished master’s thesis], Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Özcan, H., & Demirel, R. (2019). Ortaokul öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik bilişsel yapılarının çizimleri aracılığıyla incelenmesi. Başkent University Journal of Education, 6(1), 68-83.
- Özdemir, O. (2012). Çevre sorunları ve insan psikolojisi. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası Çevre Sorunları Raporu, 3, 23-30.
- Pretty, J., Peacock, J., Sellens, M., & Griffin, M. (2005). The mental and physical health outcomes of green exercise. International Journal of Environmental Health Research, 15(5), 319-337. https://doi.org/10.1080/09603120500155963
- Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin III, F. S., Lambin, E. … Foley, J. A. (2009). Exploring the safe operating space for humanity. Ecoogy and Society, 14(2), 32.
- Sever, R., & Yalçınkaya, E. (2018). Çevre eğitimine genel bir bakış ve temel kavramlar. Ramazan Sever & Elvan Yalçınkaya (Editors), Çevre Eğitimi, (pp. 2-18). Pegem Akademi.
- Suluk, B. (2024). Özel yetenekli öğrencilerde vatandaş bilimi yoluyla çevre kirliliği farkındalığı oluşturma üzerine bir eylem araştırması. [Unpublished master’s thesis]. Tokat Gazi Osmanpaşa Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
- T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (2025). Çevre Kanunu (1983). 29.03.2025 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden erişilmiştir.
- Tuğrul, E. R. (2024). 6.sınıf öğrencilerine çevre kirliliği öğretiminde teknolojik oyun yönteminin uygulanması. [Unpublished master’s thesis], Giresun Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Uyanık, G. (2017). İlkokul öğrencilerinin çevre kirliliğine ilişkin görüşleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 1574-1600.
- Uyar, S., & Karakuş, U. (2022). Ortaokul öğrencilerinin çevre algısının belirlenmesinde afiş kullanımı. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 6(2), 282-309. https://doi.org/10.38015/sbyy.1194385
- Uymaz, M. (2021). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının günümüz dünya sorunlarına ilişkin algılarının incelenmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(1), 59-79. https://dx.doi.org/110.30855/gjes.2021.07.01.004
- World Health Organization (2018). Air pollution and child health: Prescribing clean air. 15.03.2025 tarihinde https://www.who.int/publications/i/item/air-pollution-and-child-health adresinden erişilmiştir.
- Yaman, K. (2020). Kentlerde görüntü kirliliği sorunu. Uygulamalı Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi, 2(3), 139-150.
- Yazıcı, K., Karakuş, A., & Aliç, İ. (2021). Özel yetenekli ortaokul öğrencilerinin çevre kirliliği kavramına ilişkin bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi ile incelenmesi. Uluslararası Eğitim ve Değerler Sempozyumu-5, p. 351.
- Yıldırım, A., & Şimşek, H., (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
Toplam 42 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | İngilizce |
|---|---|
| Konular | Beşeri Coğrafya (Diğer), Çevresel ve Sürdürülebilir Süreçler |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 1 Mayıs 2025 |
| Kabul Tarihi | 11 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 1 |
