İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi

Öz

Zekât, İslâm’ın beş temel şartından birisidir. Zekâtın kimler tarafından hangi varlıklardan ve ne kadar verileceği ile kimlere dağıtılacağı Kur’an-ı Kerim’de apaçık bir şekilde belirtilmiştir. Hz. Peygamber ilk zamanlarda kendisine verilen zekâtı kendi imkânlarıyla ihtiyaç sahiplerine dağıtırken, daha sonra bu işle görevli memur (amil) atamış ve toplanan malların konulacağı bir yer tahsis etmiştir. Hz. Peygamber’den sonra gelen dört halife, ufak tefek değişiklikler dışında Allah Resulünün uygulamalarını sürdürmüştür. Zekât, Emevîler ve Abbâsîler döneminde de devlet eliyle kurumsal bir şekilde toplanıp dağıtılmaya devam etmiştir. Tarih boyunca bazı İslâm devletleri zekât için kurumsal yapılar kurarken, bazıları bu görevi bireylerin kendi inisiyatifine bırakmıştır. Son yüzyılda, zekâtın kurumsallaşmasına yönelik olarak bazı Müslüman ülkelerde yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler çerçevesinde; bazı ülkelerde zekât sistemi zorunlu, bazı ülkelerde hem zorunlu hem gönüllülük esasına dayalı, bazı ülkelerde ise tamamen gönüllü bir yapı üzerinden yürütülmektedir. Devletin zekât sisteminde aktif olarak yer aldığı ülkelerde güven sorunu öne çıkmaktadır. Zira devlet, siyasal bir organizasyonla yönetildiği için; devleti yöneten siyasi iktidarın karşısında muhalif bir kitlenin varlığı söz konusudur. Muhalif gruplar başta olmak üzere toplumun belli bir kesimi, zekâtın gereği gibi toplanıp dağıtılmadığına inanmaktadır. Sonuç olarak, farklı nedenlerle birçok kişi devlet eliyle zekât toplayan kurumlara ya hiç güvenmemekte ya da çok az güvenmektedir. Bu durum, zekâtın devlet kontrolünde yürütülmesinin toplumun tüm kesimlerini kapsayamadığını ortaya koymaktadır. Günümüzde ise zekâtın, hem Kur’an-ı Kerim’de belirtilen ilkelere uygun hem de Hz. Peygamberin uygulamasıyla örtüşen; aynı zamanda modern çağın ihtiyaçlarına cevap verebilecek kurumsal bir yapının olması elzemdir. Bu çalışmada, devletin zekât organizasyonunda; zekâtın verenden alıcıya ulaşmasına kadar geçen süreci, dinî ilkelere ve yasal düzenlemelere uygun şekilde denetleyip düzenlemesi önerilmektedir. Bu görevin, Zekât Gözetim Merkezi aracılığıyla yerine getirilmesi öngörülmektedir. Zekât ibadetini yerine getirmek isteyen gönüllü Müslümanlardan zekât toplayacak Zekât Kurumlarının; fıkhî, malî ve operasyonel açıdan denetlenmesi ve bu denetim sonuçlarının şeffaf bir şekilde kamuoyuyla paylaşılması esasına dayalı bir kurumsal yapı önerilmektedir. Böylece, Müslümanlar bir yandan dinî vecibelerini denetlenebilir ve hesap verebilir kurumlar aracılığıyla yerine getirirken; diğer taraftan devletin sistem üzerindeki düzenleyici rolüyle olası suiistimallere karşı korunmuş olacaktır. Ayrıca, zekâtın iktisadî fonksiyonlarından faydalanılarak yoksulluğun azaltılması, gelir dağılımındaki adaletsizliklerin giderilmesi ve toplumsal dengenin güçlendirilmesi mümkün olabilecektir.