-مراجعة تحليلية في الفكر السياسي والإصلاحي في المجتمعات الإسلامية عند عبد الحميد أبو سليمان -كتاب إشكاليات الفساد والاستبداد
Öz
عانت المجتمعات العربية والإسلامية من مشكلات عديدة خاصة مع بداية الحركة الاستعمارية؛ فقد انتشر الفقر والأمية في معظم طبقات المجتمع الإسلامي مما أنتج في الغالب مجتمعات تعاني من التبعية والتخلف وانتشار البدع والفساد وهو ما أسفر عنه زيادة الاستبداد وتراجع مؤشرات الحرية والإبداع. وحتى بعد استقلال الدول الإسلامية بقيت مرتبطة بالمستعمر بشكل مباشر أو غير مباشر عبر خلق نخب أسّست للفساد وهذا ما أدى وساهم في انتشار الاستبداد مما أسس حلقة مترابطة بين الفساد والاستبداد والفقر وتراجع التنمية في شكله النسقي. تحدث الكثير من الباحثين والمفكرين عن الحال التي آلت إليها الدول الإسلامية، وكان أبرزهم على المستوى العربي المفكر "جمال الدين الأفغاني" (1838-1897) و"عبد الرحمن الكواكبي" (1855-1902) و"مالك بن نبي" (1905-1973). وهذا الأخير توسع أكثر في هذا الجانب؛ أي حدد المشكلات التي تتركز أساسا في الأفكار التي لا تتناسب مع العقل الإسلامي؛ فالمشكلة ليست في استيراد الفكرة، بل في كيفية توظيفها مثل النموذج الياباني. كما تم رصد مشكلة كبيرة، وهي علاقة المجتمعات الإسلامية بالمستعمر وارتباطه ثقافيا وفكريا واقتصاديا، وهذا أدى الى تكريس ارتباط النخب الحاكمة في المجتمعات الإسلامية بالأفكار الغربية، وهو ما أفرز نوعًا من التعاون بين المستعمر والنخب الحاكمة، وهي التي أصبحت غطاءً لأفكارها وتصوراتها بل وتدعمها للبقاء في السلطة، وهذا من قبيل الفساد المجتمعي المنتشر والذي كرّس الاستبداد باستخدام القوة والعنف. لقد ساهمت محاولات كثيرة في رصد الحلول لهذا الواقع في الكثير من قراءات المفكرين الذين كتبوا حول الإصلاح من منظور إسلامي، ومن بين الباحثين المعاصرين الذين كتبوا في الحالة الإسلامية المفكر "عبد الحميد أبو سليمان" الذي تطرّق للاستبداد والفقر وكيفية معالجة هذه المشكلات داخل المجتمعات الإسلامية. في كتابه "إشكاليات الفساد والاستبداد" يتناول "عبد الحميد أبو سليمان" بشكل نقدي وتحليلي أهم العقبات التي تواجه التنمية والإصلاح في المجتمعات العربية والإسلامية، وهما الفساد والاستبداد. والإشكالية المركزية في الكتاب تتعلق بكيفية تداخل الفساد والاستبداد وتأثيرهما العميق على مختلف جوانب الحياة، بما في ذلك السياسة، والاقتصاد، والمجتمع (الأمة). يرى أبو سليمان أن هذه الظواهر ليست حديثة العهد، بل هي متأصلة في الجذور التاريخية والثقافية للمجتمعات، وتعود إلى أساليب الحكم السلطوي وغياب المشاركة الفعالة من الشعب في صنع القرار. لقد سلط الضوء على العقبات الجوهرية التي تعرقل تقدم المجتمعات العربية والإسلامية، ويوضح كيف أن الفساد والاستبداد يؤديان إلى عرقلة عمليات التنمية والإصلاح. إذ يبرز الكتاب الحاجة الملحة لتطوير استراتيجيات فعالة لمكافحة الفساد وتعزيز قيم الحكم الرشيد والمساءلة والشفافية. نتطرق في هذه الدراسة إلى الآليات التي قدّمها "عبد الحميد أبو سليمان" لمواجهة الفساد باعتباره أحد الروافد الأساسية للاستبداد في الدول الإسلامية إلى جانب تشخيصه لمعضلة الفساد في هذه الأنظمة، فهو لم يشذ عن المفكرين السابقين، بل أكد ما طرحوه من مشكلات؛ إلا أنّه حاول تقديم مقاربة وفق منظور خاص به. لقد عالج الأسباب وحصرها في البعد عن المنهج النبوي الأصلي وهيمنة الأنظمة السياسية على المؤسسات الدينية التي من المفترض أنها تساعد على تنشئة مجتمع أساسه القيم والحرية والعدالة بداية من الأسرة والمسجد والمؤسسات التربوية التي تقوم بأدوار وظيفية حقيقية تجاه العملية الإصلاحية والتي يعتبرها "أبو سليمان" المحطة المؤسسة للتنشئة الاجتماعية الإسلامية. إنه يتفق مع المفكر مالك بن نبي في مسألة استيراد الأفكار من الغرب أو معضلة الانسان؛ حيث بقي المسلم حبيس استيراد أفكار غربية دون استثمارها عبر المؤسسات الفعلية التي يجب أن تقوم بوضع أسس الإصلاح بداية من الأسرة ثم المدرسة والمسجد وعليه تكون معالجة الفساد والاستبداد ببناء الوعي الإنساني ووضعه في سياقه ومحيطه الذي يناسبه بالعودة للمنهج النبوي والقرآن الكريم. أما المقاربات التي اعتمدها لعلاج الفساد والاستبداد في المجتمع الإسلامي فقد حدد أهم الآليات لتحقيق الرشادة والتنمية والتي ثمّنها "عبد الحميد أبو سليمان" في إعادة مكانة المسجد واستقلالية رجاله وإصلاح التربية والابتعاد عن الصراع الداخلي والعنف الذي يؤدي إلى إضعاف المسلمين وتقوية العدو ضدهم؛ هذه العناصر الأساسية هي الأساس لنجاح المجتمعات الإسلامية في تجاوز الفساد والاستبداد وتحقيق التقدم للموازنة بين ما تتطلبه ضروريات الحاضر من الاستثمار في العلم والبنية التحتية وبين الاعتماد والرجوع للقرآن الكريم والسنة النبوية، وتحرير العقل المسلم من النّزاعات الإثنية والقبلية والتحرر من عقدة الخوف من الحاكم المستبد والفاسد، والتأسيس لمجتمع واعٍ تحدد علاقته مع الحكام وفق نصوص الشريعة الإسلامية والقوانين الموافقة لها؛ وبالتالي لا بد من معالجة أسباب الفساد حتى نتمكن من التقدم بالرجوع إلى الفكر الإسلامي لبناء الحاضر.
Anahtar Kelimeler
Proje Numarası
5000
Kaynakça
- Belmihâdî, Yûsuf. “Mefhûmü’l-fesâd ve envâʿuhu fî’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye.” Mecelletü’s-Sekâfe el-İslâmiyye 14/1 (Aralık 2020), 19–58.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. Azmetü’l-ʿaḳli’l-müslim. Amman: Merkezü’l-Fikri’l-İslâmî, 1981.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. el-ʿUnf ve idâretü’ṣ-ṣırâʿi’s-siyâsî fî’l-fikri’l-İslâmî beyne’l-mebde ve’l-ḫaber. Kahire: Dâru’s-Selâm li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr, 2002.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. İşkâliyyetü’l-istibdâd ve’l-fesâd fî’t-târîḫi’l-İslâmî. Beyrut: Maʿhedü’l-Âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 2012.
- Enîs, İbrâhîm (ve diğerleri). el-Muʿcemü’l-vesîṭ. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûḳ ed-Devliyye, 2004.
- İbn Selîm er-Rifâî, Selâme. el-Hey’etü’l-vatanîyye li-mukâfaḥati’l-fesâd ve devruhâ fî muḥârabeti’l-fesâdi’l-mâlî: dirâse mukârene. Riyad: Mektebetü’l-Ḳānûn ve’l-İḳtiṣâd, 2015.
- Kaliʿî, Husâm. “el-Müfekkirü’l-İslâmî Dr. Abdülhamîd Ebu Süleyman: el-Hurriyye taḥavvelet ilâ fitne baʿde’r-Rabîʿi’l-ʿArabî”. Aljarida. Erişim 03. Nisan 2025. https://www.aljarida.com/articles/1462362492023287900
- Kevâkibî, Abdurrahmân. Ṭabâʾiʿu’l-istibdâd ve meṣâriʿu’l-istiʿbâd. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, Bey-rut: Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 2011.
- Mâlik b. Nebî. Min ecli’t-taġyîr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2018.
- Mâlik İbn Nebî. Şurûṭu’n-nehḍa. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2009.
- Mektebetü’l-Umemi’l-Müttehide el-Maʿnî bi’l-Muḥaddirât ve’l-Cerîme. “el-Fesâd: Taʿrîf Esâsî”. Unodc. Erişim 28 Haziran 2024. www.unodc.org.
Analytical Review in Political and Reformist Thought in Islamic Societies by Abd al-Hamid Abu Suliman -Book of Issues of Corruption and Despotism-
Öz
Arab and Islamic societies have faced numerous challenges, particularly since co-lonialism began. Poverty and illiteracy became widespread among many segments of Islamic cultu-re, leading to communities often becoming trapped in dependency, backwardness, and the prolifera-tion of corruption and misguided practices. This environment fostered increased authoritarianism and a decline in freedom and creativity. Even after gaining independence, many Islamic countries remained tied to their former colonizers, either directly or indirectly, through the emergence of cor-rupt elites. This situation has perpetuated a cycle linking corruption, tyranny, poverty, and systemic decline in development. The current state of Islamic countries has been a focal point for numerous scholars and thinkers, including prominent figures, such as Jamal al-Din al-Afghani, Abd al-Rahman al-Kawakibi, and Malek Bennabi. Bennabi emphasizes that fundamental issues often stem from conflicts between prevailing ideas and Islamic reasoning, highlighting the necessity for effecti-ve adaptation rather than mere adoption of foreign concepts, as illustrated by the Japanese model. Furthermore, the relationship between Islamic societies and their colonial powers is marked by complex cultural, intellectual, and economic interactions, which have led the ruling elites to increa-singly embrace Western ideologies. This alignment fostered a cooperative dynamic between coloni-zers and local elites, perpetuating corruption and despotism through coercive means. In response to these challenges, contemporary scholars, such as Abdul Hamid Abu Sulayman, have sought to add-ress issues of despotism and poverty, advocating for reform rooted in Islamic principles. In his book "The Issues of Corruption and Despotism," Abd al-Hamid Abu Suliman offers a critical and analyti-cal look at the major obstacles to development and reform in Arab and Islamic societies, focusing on corruption and despotism. The book's central theme explores how these two issues are interconnec-ted and their deep impact on various areas of life, including politics, the economy, and society as a whole. Abu Suliman argues that these challenges are not new; they are deeply rooted in the histori-cal and cultural backgrounds of these societies, arising from authoritarian governance and a lack of meaningful public involvement in decision-making. He sheds light on the key barriers impeding progress in Arab and Islamic communities, showing how corruption and despotism disrupt deve-lopment and reform efforts. The book underscores the urgent need for effective strategies to combat corruption and foster principles of good governance, accountability, and transparency. This study explores the mechanisms proposed by Abd al-Hamid Abu Suliman to tackle corruption, viewing it as a key contributor to tyranny in Islamic countries. He analyzes the issue of corruption within these systems, aligning with previous thinkers while also offering his unique perspective. Abu Suliman identifies the root causes of corruption as a departure from the original prophetic method and the control of political systems over religious institutions. These institutions are meant to foster a society grounded in values, freedom, and justice, starting with the family, mosque, and educational bodies that play crucial roles in the reform process. He sees these as essential for Islamic socialization. Mo-reover, he shares the views of thinker Malek Bennabi on the challenge of importing Western ideas, noting that Muslims often remain trapped in adopting these concepts without effectively integra-ting them through the right institution. For Abu Suliman, genuine reform began with the family, followed by the schools and mosques. Therefore, combating corruption and tyranny involves culti-vating human awareness and situating it within a context that resonates with its surroundings by returning to the prophetic method and teachings of the Holy Quran. The strategies he proposed to combat corruption and tyranny in Islamic society focused on key mechanisms for achieving rational governance and development. Abd al-Hamid Abu Suliman emphasized the importance of restoring the mosque's status, ensuring the independence of its leaders, reforming education, and steering clear of internal conflicts and violence that weaken Muslims and strengthen their adversaries. These fundamental elements are crucial for Islamic societies to overcome corruption and tyranny and to make progress.
Anahtar Kelimeler
Proje Numarası
5000
Kaynakça
- Belmihâdî, Yûsuf. “Mefhûmü’l-fesâd ve envâʿuhu fî’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye.” Mecelletü’s-Sekâfe el-İslâmiyye 14/1 (Aralık 2020), 19–58.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. Azmetü’l-ʿaḳli’l-müslim. Amman: Merkezü’l-Fikri’l-İslâmî, 1981.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. el-ʿUnf ve idâretü’ṣ-ṣırâʿi’s-siyâsî fî’l-fikri’l-İslâmî beyne’l-mebde ve’l-ḫaber. Kahire: Dâru’s-Selâm li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr, 2002.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. İşkâliyyetü’l-istibdâd ve’l-fesâd fî’t-târîḫi’l-İslâmî. Beyrut: Maʿhedü’l-Âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 2012.
- Enîs, İbrâhîm (ve diğerleri). el-Muʿcemü’l-vesîṭ. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûḳ ed-Devliyye, 2004.
- İbn Selîm er-Rifâî, Selâme. el-Hey’etü’l-vatanîyye li-mukâfaḥati’l-fesâd ve devruhâ fî muḥârabeti’l-fesâdi’l-mâlî: dirâse mukârene. Riyad: Mektebetü’l-Ḳānûn ve’l-İḳtiṣâd, 2015.
- Kaliʿî, Husâm. “el-Müfekkirü’l-İslâmî Dr. Abdülhamîd Ebu Süleyman: el-Hurriyye taḥavvelet ilâ fitne baʿde’r-Rabîʿi’l-ʿArabî”. Aljarida. Erişim 03. Nisan 2025. https://www.aljarida.com/articles/1462362492023287900
- Kevâkibî, Abdurrahmân. Ṭabâʾiʿu’l-istibdâd ve meṣâriʿu’l-istiʿbâd. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, Bey-rut: Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 2011.
- Mâlik b. Nebî. Min ecli’t-taġyîr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2018.
- Mâlik İbn Nebî. Şurûṭu’n-nehḍa. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2009.
- Mektebetü’l-Umemi’l-Müttehide el-Maʿnî bi’l-Muḥaddirât ve’l-Cerîme. “el-Fesâd: Taʿrîf Esâsî”. Unodc. Erişim 28 Haziran 2024. www.unodc.org.
Abdülhamid Ebû Süleyman’ın İslam Toplumlarındaki Siyasî ve Reformist Fikirleri -Yolsuzluk ve İstibdât Sorunları Kitabının Analitik Bir Okuması-
Öz
Arap ve İslam toplumları, özellikle sömürgecilik döneminin başlamasıyla birlikte yoksulluk, cehalet, bağımlılık, geri kalmışlık, sapkınlık ve yolsuzluk gibi ciddi sorunlarla yüzleşmiştir. Bu olumsuz koşullar, istibdâdın güçlenmesine neden olmuş ve özgürlük ile yaratıcılığın azalmasına yol açmıştır. Her ne kadar bağımsızlıklarını elde etseler de bu ülkeler yolsuzluğu sürdüren elit sınıfın varlığı nedeniyle hâlâ sömürgecilere doğrudan veya dolaylı bir biçimde bağlı kalmıştır. Bunun sonucunda, yolsuzluk, istibdât, yoksulluk ve kalkınmanın duraksaması arasında bir kısır döngü ortaya çıkmış ve bu da istibdâdın yayılmasını desteklemiştir. Arap düşünürleri Cemalüddin elAfgani, Abdurrahman el-Kevkabi ve Malik Bin Nebi gibi isimlerle birlikte birçok araştırmacı, İslam ülkelerinin durumunu ele almıştır. Malik Bin Nebi, bu konuyu daha kapsamlı bir şekilde inceleyerek, sorunların ağırlıklı olarak İslami akla uygun olmayan fikirlerin etkisinde olduğunu vurgulamıştır. Sorun, düşüncelerin dışarıdan alınmasında değil, bu fikirlerin nasıl uygulanacağı ve Japon modellerinde olduğu gibi nasıl yerelleştirileceğine odaklanmaktadır. Bu durum, İslam toplumlarındaki yönetici elitlerin Batı fikirleriyle ilişkisini güçlendirmiş ve sonuç olarak, sömürgecilerin görüş ve düşüncelerine destek vererek iktidarda kalmayı hedefleyen elitlerle bir tür iş birliği oluşturmuştur. Dolayısıyla, bazılarının güç ve şiddetle istibdâdı sürdürdüğü yaygın bir toplumsal yozlaşma söz konusudur. Bu gerçekliğin üstesinden gelme çabaları, İslami bakış açısıyla reform öneren birçok düşünürün katkı sağladığı çalışmalarla zenginleşmiştir. Günümüz araştırmacıları arasında bulunan Abdulhamid Ebu Süleyman, istibdât, yoksulluk ve İslam toplumlarında bu sorunların nasıl ele alınabileceğine dair önemli analizler sunmaktadır. Abdulhamid Ebu Süleyman, "Yolsuzluk ve Otoriterlik Sıkıntıları" adlı kitabında Arap ve İslam toplumlarında kalkınma ve reformun önündeki en büyük engeller olarak yolsuzluk ve otoriterliği eleştirel ve analitik bir yaklaşımla inceliyor. Kitabın merkezinde, bu iki sorunun nasıl birbirine bağlandığı ve siyaset, ekonomi, toplum gibi hayatın çeşitli yönleri üzerinde nasıl derin etkiler yarattığı konusu yer almaktadır. Ebu Süleyman, bu sorunların yeni olmadığını, aksine tarihsel ve kültürel kökenlere dayanarak otoriter yönetim biçimlerine ve halkın karar süreçlerine etkin katılım eksikliğine kadar uzandığını savunmaktadır. Arap ve Müslüman toplumların gelişimini engelleyen temel faktörlere dikkat çekerek, yolsuzluk ve otoriterliğin kalkınma ile reform süreçlerini nasıl sekteye uğrattığını gözler önüne seriyor. Kitap, yolsuzlukla mücadeleye, iyi yönetime, hesap verebilirlik ve şeffaflık değerlerini teşvik etmeye yönelik etkili stratejiler geliştirme ihtiyacının aciliyetinin altını çizmektedir. Bu makalede, Abdulhamid Ebu Süleyman'ın İslam ülkelerinde otoriterliğin ana kaynaklarından biri olarak görülen yolsuzlukla mücadele etmek için önerdiği mekanizmalar incelenmektedir. Bu çerçevede, yolsuzluk sorununu bu sistemlerde tespit etmenin yanı sıra, önceki düşünürler tarafından dile getirilen problemlerin doğrulanması da yapılmaktadır. Ancak, Ebu Süleyman kendi perspektifinden bir yaklaşım sunmaya gayret etmiştir. Bu makalede, Abdulhamid Ebu Süleyman'ın İslam ülkelerindeki otoriterliğin ana kaynaklarından biri olan yolsuzlukla yüzleşmek için sunduğu mekanizmaları bahsetmiştir. Bu bağlamda yolsuzluk sorununu bu sistemlerdeki teşhis etmenin yanı sıra önceki düşünürlerin ortaya koyduğu sorunları da doğrulamaktadır. Ancak kendi bakış açısına göre bir yaklaşım sunmaya çalışmıştır. Yolsuzluğu, peygamberin orijinal metodundan uzaklaşma ve siyasi sistemlerin dinî kurumlar üzerindeki etkisiyle açıklamaktadır. Bu kurumların, değerler, özgürlük ve adalet temelinde bir toplum inşa etmesi gerektiği belirtiliyor. Ancak, aile, cami ve eğitim kurumlarının reform sürecine kendi özgün rolleriyle katılması önem taşımaktadır. Ebu Süleyman, İslami sosyalizasyonun bu aşamasının önemine dikkat çekmektedir. Batılı fikirlerin alınması veya insani ikilemler konusunda Malik Bin Nebi ile benzer bir görüş benimsemektedir; Müslümanlar, reformun gerçek temellerini oluşturmak yerine Batılı fikirleri benimseme hatasına düşmektedir. İnsan bilincini şekillendirme yoluyla peygamberin yaklaşımına ve Kur'an-ı Kerim'e dönmeyi, uygun bağlamı oluşturarak yolsuzluk ve adaletsizliğin üstesinden gelmeye çabalamaktadır. İslam toplumunda yolsuzluk ve zulmün üstesinden gelmek için benimsenen stratejilere baktığımızda, Abdulhamid Ebu Süleyman'ın caminin statüsünü güçlendirmesi ve görevlilerinin bağımsızlığını geliştirerek eğitimde reform yaptığını görüyoruz. O, Müslümanların iç çatışma ve şiddetten uzak durmasının, düşmanları karşısında güç kaybetmelerini engelleyeceğine inanmış ve rasyonel düşünce ile kalkınmaya ulaşmak için en önemli mekanizmaları belirlemiştir.
Anahtar Kelimeler
Proje Numarası
5000
Kaynakça
- Belmihâdî, Yûsuf. “Mefhûmü’l-fesâd ve envâʿuhu fî’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye.” Mecelletü’s-Sekâfe el-İslâmiyye 14/1 (Aralık 2020), 19–58.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. Azmetü’l-ʿaḳli’l-müslim. Amman: Merkezü’l-Fikri’l-İslâmî, 1981.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. el-ʿUnf ve idâretü’ṣ-ṣırâʿi’s-siyâsî fî’l-fikri’l-İslâmî beyne’l-mebde ve’l-ḫaber. Kahire: Dâru’s-Selâm li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr, 2002.
- Ebû Süleyman, Abdülhamîd Ahmed. İşkâliyyetü’l-istibdâd ve’l-fesâd fî’t-târîḫi’l-İslâmî. Beyrut: Maʿhedü’l-Âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 2012.
- Enîs, İbrâhîm (ve diğerleri). el-Muʿcemü’l-vesîṭ. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûḳ ed-Devliyye, 2004.
- İbn Selîm er-Rifâî, Selâme. el-Hey’etü’l-vatanîyye li-mukâfaḥati’l-fesâd ve devruhâ fî muḥârabeti’l-fesâdi’l-mâlî: dirâse mukârene. Riyad: Mektebetü’l-Ḳānûn ve’l-İḳtiṣâd, 2015.
- Kaliʿî, Husâm. “el-Müfekkirü’l-İslâmî Dr. Abdülhamîd Ebu Süleyman: el-Hurriyye taḥavvelet ilâ fitne baʿde’r-Rabîʿi’l-ʿArabî”. Aljarida. Erişim 03. Nisan 2025. https://www.aljarida.com/articles/1462362492023287900
- Kevâkibî, Abdurrahmân. Ṭabâʾiʿu’l-istibdâd ve meṣâriʿu’l-istiʿbâd. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, Bey-rut: Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 2011.
- Mâlik b. Nebî. Min ecli’t-taġyîr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2018.
- Mâlik İbn Nebî. Şurûṭu’n-nehḍa. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2009.
- Mektebetü’l-Umemi’l-Müttehide el-Maʿnî bi’l-Muḥaddirât ve’l-Cerîme. “el-Fesâd: Taʿrîf Esâsî”. Unodc. Erişim 28 Haziran 2024. www.unodc.org.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Arapça |
|---|---|
| Konular | Arap Dili ve Belagatı |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Proje Numarası | 5000 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 24 Temmuz 2024 |
| Kabul Tarihi | 9 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 16 Sayı: 1 |
