Research Article
BibTex RIS Cite

A Women’s Civil Society Organization in Ottoman Territory in The First World War: Syrian Women’s Charity Associaiıon [Suriye Nisvan Umur-ı Hayriye Cemiyeti]

Year 2025, Volume: 41 Issue: 111, 57 - 90, 22.05.2025
https://doi.org/10.33419/aamd.1699959

Abstract

This study aims to reveal the existence of Syrian Women’s Charity Association [Suriye Nisvan Umur-ı Hayriye Cemiyeti], which was established in Damascus in 1915 in order to help the 4th Army in the First World War and to enable women to work in an honourable and moral manner, by including the regulations and internal instructions of the society. Discussions on women’s rights literally started with the Tanzimat Era. It reached its peak during the Second Constitutional Monarchy Period. During this period, many concrete steps were taken for women to socialise and participate in working life. The reforms that gave women the legal right to divorce from men for the first time were also made during this period. With the Law on Associations [Cemiyetler Kanunu] enacted in August 1909, women were also given the right to establish societies and associations. For this reason, many women’s associations were established for social aid purposes as of 1908. When the First World War began, women who sent their men to the front came together and formed various societies to at least help in the back services. One of the women’s societies established was Syrian Women’s Charity Association, which operated in the headquarters of the 4th Army. In this study, the establishment, functioning and extremely rare activities of Syrian Women’s Charity Association, about which very limited information is available, are brought to light from a scientific perspective. The historical research method is used in the study. The data obtained while applying this method was classified and analysed with the document analysis technique. In this context, archival documents (Presidency of the Republic of Türkiye Directorate of State Archives, Ottoman Archive), the press of the period, albeit limited, and works in the existing literature are used. The study prepared in this way consists of an introduction, a main section and a conclusion. In the introduction part of the study, preparatory information about the issue of women’s rights in Türkiye and the process of women’s association is given. In the main part, the regulation and instructions of Syrian Women’s Charity Association, which have been found in the archival documents and information about its activities, are presented. In this way, concrete data about the founders of the society, the purpose of its establishment and its administrative mechanism have been found. It is understood that the society solved the unemployment problem of the women of the region with the institutions such as the hospital, carpet manufacturing and sewing workshop it established, and made important contributions to the 4th Army behind the front by meeting the daily and health needs of the soldiers.

References

  • Adıvar, Halide Edib, Mor Salkımlı Ev, (Yayına Hazırlayan: Mustafa Çevikdoğan), Can Sanat Yayınları, İstanbul 2021.
  • Ak, İlyas, “Savaş ve Evlilik: I. Dünya Savaşı Sonunda Çıkan İzdivaç Dergisi’ndeki Evlilik İlanları Üzerine Bir Değerlendirme”, XII. Balkan Tarihi Kongresi (1-2 Aralık 2018) “Bitişinin 100. Yılında I. Dünya Savaşı, Balkanlar ve Türkiye”, Bildiriler Kitabı, Erol Ofset, Samsun 2019, s. 337-356.
  • Akgün, Seçil, “Women’s Emancipation in Turkey”, Turkish Studies Association Bulletin, Vol. 10, No. 1 (March, 1986), s. 1-10.
  • Artuç, Nevzat, Cemal Paşa, Askeri ve Siyasi Hayatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
  • Cemal Paşa, Hatıralar, İttihat ve Terakki, I. Dünya Savaşı Anıları, (Haz: Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
  • Cemiyetler Kanunu, 3 Ağustos 1325/16 Ağustos 1909.
  • Cenap Şahabeddin, “Suriye Mektupları/Sina’ya Doğru-7-Şam”, Sabah, 21 Kânun-ı sâni 1334/21 Ocak 1918, s. 1.
  • Çakır, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 2016.
  • Kaplan, Leylâ, Cemiyetlerde ve Siyasî Teşkilatlarda Türk Kadını (1908- 1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1998.
  • Karaca, Ali, “Azmzâdeler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C IV, İstanbul 1991, s. 350.
  • Karakışla, Yavuz Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda Savaş Yılları ve Çalışan Kadınlar, Kadınları Çalıştırma Cemiyeti (1916-1923), İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
  • Karakışla, Yavuz Selim, Osmanlı Ordusunda Kadın Askerler, Birinci Kadın İşçi Taburu (1917-1919), Akıl Fikir Yayınları, İstanbul 2015.
  • Karakoç Serkiz, İçtimaat-Tecemmuat-Cemiyetler-Tatil-i Eşgal Kanunları, Cihan Biraderler Matbaası, İstanbul 1339/1342.
  • Kâzım Şinasi, “Suriye Mektupları/Halide Edib Hanımefendi ile Mülakat”, Servet-i Fünun, 14 Haziran 1333/14 Haziran 1917, s. 444-446.
  • Kılıç, Selami, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türk Devrimi ve Fikir Temelleri, Kaynak Yayınları, İstanbul 2005.
  • Kurnaz, Şefika, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1996.
  • Kurnaz, Şefika, Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011.
  • Lorenz, Charlotte, “Die Frauenfrage im Osmanischen Reiche mit besonderer Berücksichtigung der arbeitenden Klasse”, Die Welt des Islams, Bd. 6, H. 3/4 (Dec. 31, 1918), s. 72-214.
  • Mahir Metinsoy, Elif, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Kadınları, Gündelik Yaşamda Siyaset ve Mücadele, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2023.
  • Os, Nicolina Anna Norberta Maria van, Feminism, Philanthropy and Patriotism: Female Associational Life in the Ottoman Empire, (Unpublished Ph.D. Thesis), Universiteit Leiden, Leiden 2013.
  • Özbek, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet, Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914), İletişim Yayınları, İstanbul 2020.
  • Özdemir, Nuray, “I. Dünya Savaşı’nda İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti’nin Faaliyetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 36, 2019, s. 29-47.
  • Sabah, 26 Mayıs 1333/26 Mayıs 1917.
  • Sarısaman, Sadık, “Birinci Ordu Birinci Kadın İşçi Taburu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 8, S 39, (Kasım 1997), s. 695-723.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. MUİ/76-1-70-3.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. KMS/48-47-lef 1.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-4-lef 2-3.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-4-lef 3.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-4-lef 1.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), ŞD/1321-29-2.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-2.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-4-lef 1-4.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-3-lef 2-3.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.DUİT/69-22.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4515-338583-2.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR.SYS/2425-63-lef 1.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH.KMS/48-47-lef 1-2.
  • TBMM Arşivi, Kutu: 18, Dosya: 450, Gömlek: 1.
  • TBMM Arşivi, Kutu: 18, Dosya: 450, Gömlek: 3.
  • Tesvir-i Efkâr, 23 Nisan 1332/6 Mayıs 1916.
  • Toprak, Zafer, Türkiye’de Popülizm (1908-1923), Doğan Kitap, İstanbul 2013.
  • Toprak, Zafer, Türkiye’de Yeni Hayat, İnkılâp ve Travma (1908-1928), Doğan Kitap, İstanbul 2017.
  • Yalman, Ahmet Emin, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, çev. Birgen Keşoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2019.
  • Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Cilt I: 1888-1918, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2024.

Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Topraklarında Bir Kadın Sivil Toplum Kuruluşu: Suriye Nisvan Umur-ı Hayriye Cemiyeti

Year 2025, Volume: 41 Issue: 111, 57 - 90, 22.05.2025
https://doi.org/10.33419/aamd.1699959

Abstract

Bu çalışma Birinci Dünya Savaşı’nda IV. Orduya yardım etmek ve kadınların namuslu ve ahlâklı bir şekilde çalışmalarına imkân vermek amacıyla 1915 yılında Şam’da kurulan Suriye Nisvan Umur-ı Hayriye Cemiyeti’nin nizamnâmesi ve dâhili talimatnamesine yer vererek cemiyetin mevcudiyetini ortaya koymak amacını taşımaktadır. Tanzimat Dönemi’yle tam anlamıyla başlayan kadın hakları tartışmaları, II. Meşrutiyet Dönemi’nde zirveye ulaştı. Bu dönemde kadınların sosyalleşmeleri ve çalışma hayatına katılmaları için birçok somut adım atıldı. Kadınlara erkekler karşısında hukuki olarak ilk defa boşanma hakkını veren reformlar da yine bu dönemde yapıldı. Ağustos 1909 tarihinde çıkarılan Cemiyetler Kanunu ile kadınlara da cemiyet ve dernek kurma hakkı verildi. Bundan dolayı 1908’den itibaren sosyal yardım amaçlı birçok kadın cemiyeti kuruldu. Birinci Dünya Savaşı başlayınca erkeğini cepheye gönderen kadınlar, hiç değilse geri hizmetlerde yardımcı olmak amacıyla bir araya gelerek çeşitli cemiyetler oluşturdular. Kurulan kadın cemiyetlerinden biri de IV. Ordu’nun merkezinde faaliyet gösteren Suriye Nisvan Umur-ı Hayriye Cemiyeti idi. Bu çalışmayla hakkında oldukça sınırlı bilgilere sahip olunan Suriye Nisvan Umur-ı Hayriye Cemiyeti’nin kuruluşu, işleyişi ve son derece az bulunan faaliyetleri, bilimsel bir bakış açısıyla gün ışığına çıkarılmıştır. Çalışma meydana getirilirken tarihsel araştırma yöntemi kullanıldı. Bu yöntem uygulanırken elde edilen veriler doküman analizi tekniğiyle tasnif ve tahlil edildi. Bu bağlamda arşiv belgelerinden (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), sınırlı da olsa dönemin basınından ve mevcut literatürdeki eserlerden faydalanıldı. Bu şekilde hazırlanan çalışma giriş, bir ana bölüm ve sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında Türkiye’de kadın hakları meselesi ve kadınların dernekleşme süreci hakkında ana konuya hazırlayıcı bilgilere yer verildi. Ana bölümde ise Suriye Nisvan Umur-ı Hayriye Cemiyeti’nin arşiv belgeleri arasından tespit edilen nizamnamesi ve talimatnamesi ile faaliyetlerine ilişkin bilgiler ortaya koyulmuştur. Bu sayede cemiyetin kurucuları, kurulma amacı ve idari mekanizmasına dair somut verilere ulaşılmıştır. Cemiyetin açmış olduğu hastane, halı imalathanesi ve dikimhane gibi müesseselerle bölge kadınının işsizlik meselesini çözdüğü gibi askerlerin gündelik ve sıhhi ihtiyaçlarının karşılanmasında IV. Ordu’ya cephe gerisinden önemli katkılar sunduğu anlaşılmıştır.

References

  • Adıvar, Halide Edib, Mor Salkımlı Ev, (Yayına Hazırlayan: Mustafa Çevikdoğan), Can Sanat Yayınları, İstanbul 2021.
  • Ak, İlyas, “Savaş ve Evlilik: I. Dünya Savaşı Sonunda Çıkan İzdivaç Dergisi’ndeki Evlilik İlanları Üzerine Bir Değerlendirme”, XII. Balkan Tarihi Kongresi (1-2 Aralık 2018) “Bitişinin 100. Yılında I. Dünya Savaşı, Balkanlar ve Türkiye”, Bildiriler Kitabı, Erol Ofset, Samsun 2019, s. 337-356.
  • Akgün, Seçil, “Women’s Emancipation in Turkey”, Turkish Studies Association Bulletin, Vol. 10, No. 1 (March, 1986), s. 1-10.
  • Artuç, Nevzat, Cemal Paşa, Askeri ve Siyasi Hayatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
  • Cemal Paşa, Hatıralar, İttihat ve Terakki, I. Dünya Savaşı Anıları, (Haz: Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
  • Cemiyetler Kanunu, 3 Ağustos 1325/16 Ağustos 1909.
  • Cenap Şahabeddin, “Suriye Mektupları/Sina’ya Doğru-7-Şam”, Sabah, 21 Kânun-ı sâni 1334/21 Ocak 1918, s. 1.
  • Çakır, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 2016.
  • Kaplan, Leylâ, Cemiyetlerde ve Siyasî Teşkilatlarda Türk Kadını (1908- 1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1998.
  • Karaca, Ali, “Azmzâdeler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C IV, İstanbul 1991, s. 350.
  • Karakışla, Yavuz Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda Savaş Yılları ve Çalışan Kadınlar, Kadınları Çalıştırma Cemiyeti (1916-1923), İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
  • Karakışla, Yavuz Selim, Osmanlı Ordusunda Kadın Askerler, Birinci Kadın İşçi Taburu (1917-1919), Akıl Fikir Yayınları, İstanbul 2015.
  • Karakoç Serkiz, İçtimaat-Tecemmuat-Cemiyetler-Tatil-i Eşgal Kanunları, Cihan Biraderler Matbaası, İstanbul 1339/1342.
  • Kâzım Şinasi, “Suriye Mektupları/Halide Edib Hanımefendi ile Mülakat”, Servet-i Fünun, 14 Haziran 1333/14 Haziran 1917, s. 444-446.
  • Kılıç, Selami, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türk Devrimi ve Fikir Temelleri, Kaynak Yayınları, İstanbul 2005.
  • Kurnaz, Şefika, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1996.
  • Kurnaz, Şefika, Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011.
  • Lorenz, Charlotte, “Die Frauenfrage im Osmanischen Reiche mit besonderer Berücksichtigung der arbeitenden Klasse”, Die Welt des Islams, Bd. 6, H. 3/4 (Dec. 31, 1918), s. 72-214.
  • Mahir Metinsoy, Elif, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Kadınları, Gündelik Yaşamda Siyaset ve Mücadele, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2023.
  • Os, Nicolina Anna Norberta Maria van, Feminism, Philanthropy and Patriotism: Female Associational Life in the Ottoman Empire, (Unpublished Ph.D. Thesis), Universiteit Leiden, Leiden 2013.
  • Özbek, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet, Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914), İletişim Yayınları, İstanbul 2020.
  • Özdemir, Nuray, “I. Dünya Savaşı’nda İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti’nin Faaliyetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 36, 2019, s. 29-47.
  • Sabah, 26 Mayıs 1333/26 Mayıs 1917.
  • Sarısaman, Sadık, “Birinci Ordu Birinci Kadın İşçi Taburu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 8, S 39, (Kasım 1997), s. 695-723.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. MUİ/76-1-70-3.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. KMS/48-47-lef 1.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-4-lef 2-3.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-4-lef 3.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-4-lef 1.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), ŞD/1321-29-2.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-2.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-4-lef 1-4.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4486-336444-3-lef 2-3.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.DUİT/69-22.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO/4515-338583-2.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR.SYS/2425-63-lef 1.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH.KMS/48-47-lef 1-2.
  • TBMM Arşivi, Kutu: 18, Dosya: 450, Gömlek: 1.
  • TBMM Arşivi, Kutu: 18, Dosya: 450, Gömlek: 3.
  • Tesvir-i Efkâr, 23 Nisan 1332/6 Mayıs 1916.
  • Toprak, Zafer, Türkiye’de Popülizm (1908-1923), Doğan Kitap, İstanbul 2013.
  • Toprak, Zafer, Türkiye’de Yeni Hayat, İnkılâp ve Travma (1908-1928), Doğan Kitap, İstanbul 2017.
  • Yalman, Ahmet Emin, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, çev. Birgen Keşoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2019.
  • Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Cilt I: 1888-1918, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2024.
There are 44 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects History of The Republic of Turkiye
Journal Section Articles
Authors

Hasan Demirci 0000-0002-7801-2963

Publication Date May 22, 2025
Submission Date July 2, 2024
Acceptance Date February 7, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 41 Issue: 111

Cite

Chicago Demirci, Hasan. “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Topraklarında Bir Kadın Sivil Toplum Kuruluşu: Suriye Nisvan Umur-ı Hayriye Cemiyeti”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 41, no. 111 (May 2025): 57-90. https://doi.org/10.33419/aamd.1699959.