Research Article
BibTex RIS Cite

Konya Province as a Station in the Dispatch and Settlement Process

Year 2025, Volume: 41 Issue: 111, 91 - 130, 22.05.2025
https://doi.org/10.33419/aamd.1700037

Abstract

During World War I, the decision to deport Armenians in order to secure the safety of the war front and maintain order throughout the country affected many provinces. Among these, Konya holds a special place. Even before the official deportation law was enacted and the deportations began, it was decided that the rebellious Armenians from the Maraş-Zeytun region would be settled in Konya. This decision was influenced by the relatively small number of Armenians living in the Konya province and the fact that the existing Konya Armenians had not been involved in separatist activities. On the other hand, during the deportation period, Konya province became a gathering and distribution center for Armenian convoys directed from other provinces due to its transportation facilities and economic resources. Indeed, the number of Armenians deported to Konya in September and October of 1915 increased so much that the Konya Governor began to have security concerns and requested assistance from the government. As a result of the problems that arose in parallel with the increase in the number of deported Armenians and the measures taken, Konya province became a place that reflected the panorama of deportation. Thus, Konya became a province where all aspects of the deportation were experienced, both in terms of the deportation and resettlement of Armenians before the deportation and their gathering and deportation after the Law of May 27, 1915.

The article discusses how Armenian convoys were gathered in Konya, the events that occurred during their assembly, the problems the convoys encountered along the province, and their interactions and relations with administrative and local elements in the region. The article also covers the economic aspects of the issue, restrictions and conversions, security measures, negligence during the implementation of the deportation, health issues, and the repercussions of the returns after the deportation. Previous studies have been reviewed, and a literature scanning has been conducted. It has been identified that while new documents have been published, many documents in the archives have not yet been used in research. By utilizing both previously unexamined and newly published documents, the developments in Konya before, during, and after the deportation have been examined.

This study aims to determine how and by which routes and means Armenian convoys were gathered in Konya, the developments that emerged during the gathering, and the problems encountered by the convoys throughout the province. It also aims to examine the contact and relations of the convoys with the central administration and local elements in the province, economic problems, restrictions and conversion events, security measures and negligence during the application of deportation, health problems and the effects of postdeportation returns on Konya.

References

  • Akbıyık, Yaşar, “Arşiv Belgeleri Işığında Zeytun Ermeni Meselesinin Halli”, Belleten, C 54, S 209, Nisan 1990, s. 435-462.
  • Artuç, Nevzat, Ahmed Cemal Paşa (1872-1922), Askeri ve Siyasi Hayatı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmış) Doktor Tezi, Isparta 2005.
  • Ata, Ferudun, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara 2011.
  • Bakar, Bülent, Ermeni Tehciri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2009.
  • Çiçek, Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917, Cedit Neşriyat, Ankara 2020.
  • Günay, Nejla, “Ermenilerin Tehcir Edilmesi Kararında Etkili Olan Faktörler ve Maraş-Zeytun Ermenilerinin Tehciri”, Belleten, C 73, S 267, Ağustos, 2009, s. 555-580.
  • Halaçoğlu, Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2001.
  • Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
  • Kurtuluş, Fehmi, Ermeni Tehciri ve Alınan Önlemler, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2019.
  • McCarthy, Justin, Müslümanlar ve Azınlıklar, çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1998.
  • McCarthy, Justin, Türkler ve Ermeniler: Osmanlı İmparatorluğu’nda Milliyetçilik ve Çatışma, çev. Fatma Sarıkaya, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
  • Metintaş, Mustafa Yahya, Ermeni Tehciri Sırasında Sağlık Sorunlarına Karşı Alınan Tedbirler ve Uygulamalar, Kırmızılar Yayıncılık, Eskişehir 2018.
  • Milli Mücadele Döneminde Bekirağa ve Malta Anıları 1919-1921, (Haz. Mehmet Akif Bal), Özgü Yayınları, İstanbul 2003.
  • Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Yayın no: 14, Ankara 1995.
  • Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Yayın no: 91, Ankara 2007.
  • Ömer, Gün, Meşrutiyet’ten Mütareke ’ye Konya’ya Sürgün (1876-1918), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Konya 2021.
  • Sakin, Orhan, Osmanlı’da Etnik Yapı ve 1914 Nüfusu, Ekim Yayınları, İstanbul 2008.
  • Sarıçelik, Kerim, Konya’da Modern Eğitim Kurumları (1869-1919), Çizgi Yayınları, Konya 2010.
  • Sarınay, Yusuf, “Ermeni Tehciri Sırasında Yaşanan Suiistimaller ve Alınan Tedbirler”, Ed. Şahingöz, Mehmet, Ermeni Meselesinde Türk Yurdu Yazıları, Türk Yurdu Yayınları, Ankara, 2007, s. 360-366.
  • Şenol, Kürşat Selim, 1915 Ermeni Tehciri, Berikan Yayınevi, Ankara 2006.
  • Şimşir, Bilâl N., Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, 5. Basım, Ankara 2009.
  • Tosun, Ramazan, Ermeni Tehcirinde Konya, Palet Yayınları, Konya 2015.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Toprak İskân Genel Müdürlüğü (Muhacirin Fonu): İskân (272.0.0.11).
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Toprak İskân Genel Müdürlüğü (Muhacirin Fonu): Muhasebe, Levazım, Mübayaat (272.0.0.74).
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. EUM. 2. Şb. İkinci Şube.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. EUM. KLH Kalem-i Hususi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. EUM. MEM. Memurin Kalemi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. EUM. SSM Seyrüsefer Kalemi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. HMŞ. Hukuk Müşavirliği.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. İ. UM. EK. İdare-i Umumiye Ekleri.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. İ. UM. İdare-i Umumiye.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. KMS. Kalem-i Mahsus.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. MTV. Mütenevvia.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. MUİ. Muhaberat-ı Umumiye İdaresi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. ŞFR. Şifre Kalemi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. UMVM. Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade (İ.): İ. DH Dâhiliye.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade (İ.): İ. DUİT Dosya Usulü.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) : MV. Meclis-i Vükela Mazbataları.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şura-yı Devlet (ŞD.): ŞD. Şura-yı Devlet.

Sevk ve İskân Sürecinde Bir İstasyon Olarak Konya Vilayeti

Year 2025, Volume: 41 Issue: 111, 91 - 130, 22.05.2025
https://doi.org/10.33419/aamd.1700037

Abstract

Birinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği günlerde cephe gerisinin güvenliği ve ülke genelinde asayişi sağlamak amacıyla alınan tehcir kararı birçok vilayeti etkilemiştir. Bunlar içerisinde Konya, özel bir yere sahiptir. Daha kanun çıkarılıp tehcir başlamadan önce Maraş- Zeytun bölgesindeki isyancı Ermenilerin Konya’da iskân edilmesi kararlaştırılmıştır. Bu kararın alınmasında vilayet genelinde yaşayan Ermeni sayısının oransal olarak azlığı ve mevcut Konya Ermenilerinin ayrılıkçı faaliyetlere karışmamış olması etkili olmuştur. Diğer taraftan tehcir döneminde Konya vilayeti ulaşım imkânları ve ekonomik kaynakları sayesinde diğer vilayetlerden yönlendirilen Ermeni kafilelerinin toplanma ve dağıtım merkezi hâline gelmiştir. Nitekim 1915 yılının Eylül ve Ekim aylarında Konya’ya sevk edilen Ermenilerin sayısı o kadar artmıştır ki Konya Valisi güvenlik endişeleri taşımaya başlamış ve hükûmetten yardım talep etmiştir. Tehcir edilen Ermenilerin sayısındaki artışa paralel olarak ortaya çıkan sorunlar ve alınan tedbirler neticesinde Konya vilayeti tehcirin panoramasını yansıtan bir yer hâline gelmiştir. Böylece Konya, hem tehcir öncesi Ermenilerin sevki ve yerleştirilmeleri hem de 27 Mayıs 1915 tarihli Kanun sonrası toplanma ve sevk edilmeleri bakımından tehcirin bütün boyutlarının yaşandığı bir vilayet olmuştur.

Bu makalede Konya’da Ermeni kafilelerin nasıl toplandığı, toplanma sırasında yaşananlar, vilayet genelinde kafilelerin karşılaştığı sorunlar, vilayetteki idari ve mahalli unsurlarla kafilelerin teması ve ilişkileri; ayrıca meselenin ekonomik boyutu, kısıtlamalar ve ihtida olayları, güvenlik tedbirleri ve tehcirin uygulaması sırasındaki özensizlikler, sağlık sorunları, tehcir sonrası dönüşlerin yansıması gibi tehcir merkezli gelişmeler ele alınmıştır. Daha önce yapılan çalışmalar incelenmiş, literatür taraması yapılmıştır. Yeni belgelerin yayımlandığı ve arşivde bulunan pek çok belgenin de henüz araştırmalarda değerlendirilmediği tespit edilmiştir. Hem daha önce değerlendirilmemiş hem de yeni yayımlanmış belgelerden de yararlanılmak suretiyle tehcirin öncesi, dönemi ve sonrasında Konya’daki gelişmeler ortaya konulmuştur.

Bu çalışmanın amacı; Ermeni kafilelerinin hangi yollar ve araçlarla Konya’da nasıl toplandığını belirlemek, toplanma sırasında ortaya çıkan gelişmeleri, vilayet genelinde kafilelerin karşılaştığı sorunları tespit etmektir. Ayrıca vilayetteki merkezî idare ve mahalli unsurlarla kafilelerin teması ve ilişkilerini, ekonomik sorunları, kısıtlamaları ve ihtida olaylarını, güvenlik tedbirlerini ve tehcirin uygulaması sırasındaki özensizlikleri, sağlık sorunlarını ve tehcir sonrası geri dönüşlerin Konya’daki etkileri gibi tehcir merkezli gelişmeleri incelemektir.

References

  • Akbıyık, Yaşar, “Arşiv Belgeleri Işığında Zeytun Ermeni Meselesinin Halli”, Belleten, C 54, S 209, Nisan 1990, s. 435-462.
  • Artuç, Nevzat, Ahmed Cemal Paşa (1872-1922), Askeri ve Siyasi Hayatı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmış) Doktor Tezi, Isparta 2005.
  • Ata, Ferudun, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara 2011.
  • Bakar, Bülent, Ermeni Tehciri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2009.
  • Çiçek, Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917, Cedit Neşriyat, Ankara 2020.
  • Günay, Nejla, “Ermenilerin Tehcir Edilmesi Kararında Etkili Olan Faktörler ve Maraş-Zeytun Ermenilerinin Tehciri”, Belleten, C 73, S 267, Ağustos, 2009, s. 555-580.
  • Halaçoğlu, Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2001.
  • Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
  • Kurtuluş, Fehmi, Ermeni Tehciri ve Alınan Önlemler, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2019.
  • McCarthy, Justin, Müslümanlar ve Azınlıklar, çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1998.
  • McCarthy, Justin, Türkler ve Ermeniler: Osmanlı İmparatorluğu’nda Milliyetçilik ve Çatışma, çev. Fatma Sarıkaya, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
  • Metintaş, Mustafa Yahya, Ermeni Tehciri Sırasında Sağlık Sorunlarına Karşı Alınan Tedbirler ve Uygulamalar, Kırmızılar Yayıncılık, Eskişehir 2018.
  • Milli Mücadele Döneminde Bekirağa ve Malta Anıları 1919-1921, (Haz. Mehmet Akif Bal), Özgü Yayınları, İstanbul 2003.
  • Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Yayın no: 14, Ankara 1995.
  • Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Yayın no: 91, Ankara 2007.
  • Ömer, Gün, Meşrutiyet’ten Mütareke ’ye Konya’ya Sürgün (1876-1918), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Konya 2021.
  • Sakin, Orhan, Osmanlı’da Etnik Yapı ve 1914 Nüfusu, Ekim Yayınları, İstanbul 2008.
  • Sarıçelik, Kerim, Konya’da Modern Eğitim Kurumları (1869-1919), Çizgi Yayınları, Konya 2010.
  • Sarınay, Yusuf, “Ermeni Tehciri Sırasında Yaşanan Suiistimaller ve Alınan Tedbirler”, Ed. Şahingöz, Mehmet, Ermeni Meselesinde Türk Yurdu Yazıları, Türk Yurdu Yayınları, Ankara, 2007, s. 360-366.
  • Şenol, Kürşat Selim, 1915 Ermeni Tehciri, Berikan Yayınevi, Ankara 2006.
  • Şimşir, Bilâl N., Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, 5. Basım, Ankara 2009.
  • Tosun, Ramazan, Ermeni Tehcirinde Konya, Palet Yayınları, Konya 2015.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Toprak İskân Genel Müdürlüğü (Muhacirin Fonu): İskân (272.0.0.11).
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Toprak İskân Genel Müdürlüğü (Muhacirin Fonu): Muhasebe, Levazım, Mübayaat (272.0.0.74).
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. EUM. 2. Şb. İkinci Şube.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. EUM. KLH Kalem-i Hususi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. EUM. MEM. Memurin Kalemi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. EUM. SSM Seyrüsefer Kalemi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. HMŞ. Hukuk Müşavirliği.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. İ. UM. EK. İdare-i Umumiye Ekleri.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. İ. UM. İdare-i Umumiye.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. KMS. Kalem-i Mahsus.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. MTV. Mütenevvia.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. MUİ. Muhaberat-ı Umumiye İdaresi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. ŞFR. Şifre Kalemi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye (DH): DH. UMVM. Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade (İ.): İ. DH Dâhiliye.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade (İ.): İ. DUİT Dosya Usulü.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) : MV. Meclis-i Vükela Mazbataları.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şura-yı Devlet (ŞD.): ŞD. Şura-yı Devlet.
There are 40 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects History of The Republic of Turkiye
Journal Section Articles
Authors

Erol Yüksel 0000-0003-3029-2342

Alaattin Uca 0000-0002-4211-6744

Publication Date May 22, 2025
Submission Date July 2, 2024
Acceptance Date February 7, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 41 Issue: 111

Cite

Chicago Yüksel, Erol, and Alaattin Uca. “Sevk Ve İskân Sürecinde Bir İstasyon Olarak Konya Vilayeti”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 41, no. 111 (May 2025): 91-130. https://doi.org/10.33419/aamd.1700037.