Research Article
Year 2025,
Volume: 29 Issue: 2, 805 - 836, 28.04.2025
Abstract
In this study, diplomacy, diplomatic representatives and the immunities and privileges enjoyed by diplomatic representatives are defined and how these concepts are evaluated in terms of Islamic-Ottoman law is examined. Since the concept of diplomatic immunity does not exist in Islamic law, the application of this concept in Ottoman law, which consists of a dual structure of sharia and customary law, is analyzed. The privileges and immunities of foreign diplomatic representatives in the Ottoman Empire are analyzed especially in terms of judicial immunity. In addition to ambassadors as diplomatic representatives, consuls and consular employees (drogaman and kavas) are also analyzed. Indeed, in the early period of permanent diplomatic representation, ambassador and consul were intertwined concepts. The rights and privileges granted to consuls were clearly stated in bilateral agreements with foreign states. In this context, capitulations shaped Ottoman diplomatic relations. However, over time, the privileges granted to foreign states were abused. On August 9, 1863, the Ottoman Empire made a comprehensive regulation on the problems related to the consulates with the Memalik-i Mahruse-i Şahanede Bulunan Düvel- i Ecnebiyye Konsoloslukları Hakkında Tanzim Kılınan Nizamname. In this study, this regulation is also evaluated within the framework of diplomatic jurisdictional immunity.
References
- 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) (Özet-Transkripsiyon-İndeks), C. I, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları, Ankara 1998 (Hazırlayan: Yıldırım, Hacı Osman/Atik, Vahdettin vd.).
- Ak, İlyas, Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların Kaldırılması Meselesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tokat 2023. Akyılmaz, Gül, Siyasi Tarih, 3. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2022.
- Apaydın, Bahadır, Kapitülasyonların Osmanlı-Türk Adlî ve İdari Modernleşmesine Etkisi, Adalet Yayınevi, Ankara 2010.
- Arı, Tayyar, Uluslararası İlişkiler Tarihi ve Dış Politika, 7. Baskı, Marmara Kitap Merkezi Yayınları, Bursa 2008.
- Boogert, Maurits H. Van Den, The Capitulations And The Ottoman Legal System: Qadis Consuls And Beratlıs İn The 18th Century, E.J. Brill, Leiden 2005.
- Bozkurt, Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerinin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1996.
- Can, Mustafa, Sürekli Diplomasi Öncesi Osmanlı Devleti’nde Yabancı Elçiler (Elçi – Ağırlama – Huzura Kabul), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2017.
- Canatar, Mehmet, "Osmanlı Devleti'nde Kavaslar ve Kavas Teşkilatı." İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 1997, S.4, s. 67-88.
- Cantemir, Mehmet İhsan, “Müste’menlerden Mültecilere Ahidnâmeliler (Beratlılar, Patenteliler, Mahmiler)”, Belgi Dergisi, 2020, S.19/I, s. 2100-2115.
- Caşın, Mesut, Modern Uluslararası Hukukun Temel Esasları, C. 1, Legal Yayıncılık, İstanbul 2013.
- Cebrail Gargur/Said, Hukuk-ı Düvel, Ebüzziya Matbaası, İstanbul 1299/1883.
- Cin, Halil/ Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, 15. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2023.
- Çelik, Edip, Milletlerarasi Hukuk, Cilt I, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1980.
- Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi (DİHVS), (https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020100123bm_40.pdf, Erişim Tarihi: 20.12.2024)
- Düstur I. Tertip, C.1.
- Gönen, Yasemin Saner, Osmanlı İmparatorluğunda Yabancıların Adli Ayrıcalıkları. Marmara Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1998.
- Halil Cemaleddin/Hırand Asador, Ecânibin Memâlik-i Osmâniyye'de Haʹiz Oldukları İmtiyâzât-ı Adliyye, Hukuk Matbaası, İstanbul 1331(1912).
- Hasan Fehmi, Telhis-i Hukuk-ı Düvel, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1300/1884.
- İnalcık, Halil, “İmtiyazât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.22, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000, s. 245-252.
- İnalcık, Halil/Quataert, Donald, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600), C. I, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000 (Çevirmen: Berktay, Halil).
- İskit, Temel, Diplomasi, 6. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018.
- İskit, Temel, Diplomasi, Tarihi, Teorisi, Kurumları ve Uygulaması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
- Karakoç, İrem, “Osmanlı Hukuku’nda Elçilik Tercümanlığından Yabancı Devlet Mahmiliği ve Vatandaşlığına: Hukukun Araçlaştırılmasının Örnekleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024, S.7/1, s. 128-150.
- Koçu, Reşad Ekrem, Topkapı Sarayı, Nurgök Matbaası, İstanbul 1960.
- Konan, Belkıs, “Osmanlı Devleti’nde Protégé (Koruma) Sistemi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2009, S.58/1, s. 169-188.
- Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi (KİHVS), (https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020094424bm_16.pdf, Erişim Tarihi: 20.12.2024)
- Külünk, Muhammet Emin, Kapitülasyonların Kaldırılması (1914), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.
- Kütükoğlu, Mübahat, "Ahidnâme", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.I, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988, s. 536-540.
- Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Basımevi, Ankara 2000 (Çevirmen: Kıratlı, Metin).
- Macar İskender/Ali Reşâd, Kapitülasyonlar Tarihi, Menşei ve Asılları, Kanaat Matbaası, İstanbul 1330/1912.
- Mehmet Cemil, Hukuku Düvel, Devletler Arasında Münasebet, Devlet Reisleri, Hariciye Vekilleri, Elçiler, Konsoloslar, Ahmet İhsan Matbaası, İstanbul 1934.
- Meray, Seha L, “Diplomasi Temsilcilerinin Hukuki Statüsü”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1958, S. 13/1, s. 79-117.
- Ökçün, Gündüz, "Kapitülasyonlar Hakkında Bab-ı Ali'nin Sefaretlere Gönderdiği 7 Temmuz 1867 Tarihli Muhtıra", A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1968, C. 22, S.3, s.139-153.
- Özcan, Abdullah/ Muntazer, Safiullah, İslâm Hukuku Açısından Elçi Dokunulmazlığı, Edebali İslamiyat Dergisi, 2018, C. 2, S. 4, s.1-23.
- Özel, Ahmet, İslam Hukukunda Ülke Kavramı: Darül İslam Darül Harb, İz Yayıncılık, İstanbul 1988.
- Öztürk, Kübra, Osmanlı Devleti’nin İngiltere’ye Verdiği 1675 (H.1086) Tarihli İmtiyâznâmenin İslam Hukuku Açısından İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
- Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, 18. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2019.
- Polatcı, Türkan, Osmanlı Diplomasisinde Oryantalist Memurlar, Akçağ Yayınları, Ankara 2013.
- Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar 1300-1920 ve Lozan Muahedesi 24 Temmuz 1923, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul 1934.
- Ricaut, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihazırının Tarihi (XVII. Yüzyıl),. TTK Basımevi, Ankara 2012 (Çevirmen İnalcık, Halil/ Özyıldırım, Nihan).
- Savaş, Ali İbrahim, “Konsolos”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.26, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002, s.178-180.
- Southwick, James, “Abuse of Diplomatic Privilege and Immunity: Compensatory and Restrictive Reforms”, Syracuse Journal of International Law&Comperative, 1988.
- Sur, Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, 16. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2022.
- Şakiroğlu, Mahmut, “Balyos”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.5, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 43-47.
- Tanrıvermiş, Abdullah, 72 Numaralı Mühimme Defteri (H.1002-1003) (vr.1-230) İnceleme-Metin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2014.
- Tonyalı, Ezgi, XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Danimarka İlişkileri (11/1 ve 12/2 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defterlerine Göre), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2023.
- Topçuoğlu, Ali İhsan, İslam Hukukunda Diplomatik Temsil, Fecr Yayınları, Ankara 2017.
- Tuncer, Hüner, Eski ve Yeni Diplomasi, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, Ankara 1991.
- Türk Hukuk Kurumu, Türk Hukuk Lûgatı, “Elçi”, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1991.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, 3. Baskı, TTK Basımevi, Ankara 1998.
Year 2025,
Volume: 29 Issue: 2, 805 - 836, 28.04.2025
Abstract
Bu çalışmada diplomasi, diplomatik temsilci ve diplomatik temsilcilerin sahip oldukları dokunulmazlık ve ayrıcalıkların tanımı yapılmış ve bu kavramların İslam-Osmanlı hukuku açısından nasıl değerlendirildiğine yer verilmiştir. İslam hukukunda diplomatik dokunulmazlık kavramı bulunmadığı için, şer’i ve örfi olmak üzere ikili bir yapıdan oluşan Osmanlı hukukunda bu kavramın nasıl uygulandığı incelenmiştir. Yabancı diplomatik temsilcilerin Osmanlı Devleti’ndeki ayrıcalıkları ve dokunulmazlıkları özellikle yargı bağışıklığı yönünden incelenmiştir. Çalışmada diplomatik temsilci olarak elçilerin yanı sıra konsolos ve konsolosluk çalışanları da (tercüman ve kavas) ele alınmıştır. Nitekim daimî diplomatik temsilin ilk dönemlerinde elçi ve konsolos birbiriyle iç içe geçmiş kavramlardır. Konsoloslara tanınan hak ve ayrıcalıklar yabancı devletlerle yapılan ikili anlaşmalarda açıkça belirtilmiştir. Bu bağlamda kapitülasyonlar Osmanlı diplomasi ilişkilerini şekillendirmiştir. Ancak zamanla yabancı devletlere tanınan imtiyazlar kötüye kullanılmıştır. 9 Ağustos 1863 tarihli Memalik-i Mahruse-i Şahanede Bulunan Düvel-i Ecnebiyye Konsoloslukları Hakkında Tanzim Kılınan Nizamname ile Osmanlı Devleti konsolosluklarla ilgili sorunlara dair kapsamlı bir düzenleme yapmıştır. Çalışmada, bu nizamname de diplomatik yargı dokunulmazlığı çerçevesinde değerlendirilmiştir.
References
- 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) (Özet-Transkripsiyon-İndeks), C. I, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları, Ankara 1998 (Hazırlayan: Yıldırım, Hacı Osman/Atik, Vahdettin vd.).
- Ak, İlyas, Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların Kaldırılması Meselesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tokat 2023. Akyılmaz, Gül, Siyasi Tarih, 3. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2022.
- Apaydın, Bahadır, Kapitülasyonların Osmanlı-Türk Adlî ve İdari Modernleşmesine Etkisi, Adalet Yayınevi, Ankara 2010.
- Arı, Tayyar, Uluslararası İlişkiler Tarihi ve Dış Politika, 7. Baskı, Marmara Kitap Merkezi Yayınları, Bursa 2008.
- Boogert, Maurits H. Van Den, The Capitulations And The Ottoman Legal System: Qadis Consuls And Beratlıs İn The 18th Century, E.J. Brill, Leiden 2005.
- Bozkurt, Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerinin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1996.
- Can, Mustafa, Sürekli Diplomasi Öncesi Osmanlı Devleti’nde Yabancı Elçiler (Elçi – Ağırlama – Huzura Kabul), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2017.
- Canatar, Mehmet, "Osmanlı Devleti'nde Kavaslar ve Kavas Teşkilatı." İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 1997, S.4, s. 67-88.
- Cantemir, Mehmet İhsan, “Müste’menlerden Mültecilere Ahidnâmeliler (Beratlılar, Patenteliler, Mahmiler)”, Belgi Dergisi, 2020, S.19/I, s. 2100-2115.
- Caşın, Mesut, Modern Uluslararası Hukukun Temel Esasları, C. 1, Legal Yayıncılık, İstanbul 2013.
- Cebrail Gargur/Said, Hukuk-ı Düvel, Ebüzziya Matbaası, İstanbul 1299/1883.
- Cin, Halil/ Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, 15. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara 2023.
- Çelik, Edip, Milletlerarasi Hukuk, Cilt I, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1980.
- Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi (DİHVS), (https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020100123bm_40.pdf, Erişim Tarihi: 20.12.2024)
- Düstur I. Tertip, C.1.
- Gönen, Yasemin Saner, Osmanlı İmparatorluğunda Yabancıların Adli Ayrıcalıkları. Marmara Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1998.
- Halil Cemaleddin/Hırand Asador, Ecânibin Memâlik-i Osmâniyye'de Haʹiz Oldukları İmtiyâzât-ı Adliyye, Hukuk Matbaası, İstanbul 1331(1912).
- Hasan Fehmi, Telhis-i Hukuk-ı Düvel, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1300/1884.
- İnalcık, Halil, “İmtiyazât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.22, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000, s. 245-252.
- İnalcık, Halil/Quataert, Donald, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600), C. I, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000 (Çevirmen: Berktay, Halil).
- İskit, Temel, Diplomasi, 6. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018.
- İskit, Temel, Diplomasi, Tarihi, Teorisi, Kurumları ve Uygulaması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
- Karakoç, İrem, “Osmanlı Hukuku’nda Elçilik Tercümanlığından Yabancı Devlet Mahmiliği ve Vatandaşlığına: Hukukun Araçlaştırılmasının Örnekleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024, S.7/1, s. 128-150.
- Koçu, Reşad Ekrem, Topkapı Sarayı, Nurgök Matbaası, İstanbul 1960.
- Konan, Belkıs, “Osmanlı Devleti’nde Protégé (Koruma) Sistemi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2009, S.58/1, s. 169-188.
- Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi (KİHVS), (https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020094424bm_16.pdf, Erişim Tarihi: 20.12.2024)
- Külünk, Muhammet Emin, Kapitülasyonların Kaldırılması (1914), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.
- Kütükoğlu, Mübahat, "Ahidnâme", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.I, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988, s. 536-540.
- Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Basımevi, Ankara 2000 (Çevirmen: Kıratlı, Metin).
- Macar İskender/Ali Reşâd, Kapitülasyonlar Tarihi, Menşei ve Asılları, Kanaat Matbaası, İstanbul 1330/1912.
- Mehmet Cemil, Hukuku Düvel, Devletler Arasında Münasebet, Devlet Reisleri, Hariciye Vekilleri, Elçiler, Konsoloslar, Ahmet İhsan Matbaası, İstanbul 1934.
- Meray, Seha L, “Diplomasi Temsilcilerinin Hukuki Statüsü”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1958, S. 13/1, s. 79-117.
- Ökçün, Gündüz, "Kapitülasyonlar Hakkında Bab-ı Ali'nin Sefaretlere Gönderdiği 7 Temmuz 1867 Tarihli Muhtıra", A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1968, C. 22, S.3, s.139-153.
- Özcan, Abdullah/ Muntazer, Safiullah, İslâm Hukuku Açısından Elçi Dokunulmazlığı, Edebali İslamiyat Dergisi, 2018, C. 2, S. 4, s.1-23.
- Özel, Ahmet, İslam Hukukunda Ülke Kavramı: Darül İslam Darül Harb, İz Yayıncılık, İstanbul 1988.
- Öztürk, Kübra, Osmanlı Devleti’nin İngiltere’ye Verdiği 1675 (H.1086) Tarihli İmtiyâznâmenin İslam Hukuku Açısından İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
- Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, 18. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2019.
- Polatcı, Türkan, Osmanlı Diplomasisinde Oryantalist Memurlar, Akçağ Yayınları, Ankara 2013.
- Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar 1300-1920 ve Lozan Muahedesi 24 Temmuz 1923, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul 1934.
- Ricaut, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihazırının Tarihi (XVII. Yüzyıl),. TTK Basımevi, Ankara 2012 (Çevirmen İnalcık, Halil/ Özyıldırım, Nihan).
- Savaş, Ali İbrahim, “Konsolos”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.26, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002, s.178-180.
- Southwick, James, “Abuse of Diplomatic Privilege and Immunity: Compensatory and Restrictive Reforms”, Syracuse Journal of International Law&Comperative, 1988.
- Sur, Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, 16. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2022.
- Şakiroğlu, Mahmut, “Balyos”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.5, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 43-47.
- Tanrıvermiş, Abdullah, 72 Numaralı Mühimme Defteri (H.1002-1003) (vr.1-230) İnceleme-Metin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2014.
- Tonyalı, Ezgi, XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Danimarka İlişkileri (11/1 ve 12/2 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defterlerine Göre), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2023.
- Topçuoğlu, Ali İhsan, İslam Hukukunda Diplomatik Temsil, Fecr Yayınları, Ankara 2017.
- Tuncer, Hüner, Eski ve Yeni Diplomasi, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, Ankara 1991.
- Türk Hukuk Kurumu, Türk Hukuk Lûgatı, “Elçi”, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1991.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, 3. Baskı, TTK Basımevi, Ankara 1998.
There are 50 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Law in Context (Other) |
| Journal Section | KAMU HUKUKU |
| Authors | |
| Publication Date | April 28, 2025 |
| Submission Date | January 7, 2025 |
| Acceptance Date | February 27, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 29 Issue: 2 |