Research Article
BibTex RIS Cite

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem’e Tarihlenen Yeni Yerleşim Yerleri: Şika Rika Yerleşimleri ve Kuzey Habur Vadisi Neolitikleşme Süreci.

Year 2025, Issue: 18, 30 - 51, 17.06.2025

Ergül Kodaş , Bahattin İpek , Mübarek İpek , Rüstem Cin , Çağdaş Erdem

https://doi.org/10.46628/ahu.1625493

Abstract

Güneydoğu Anadolu neolitikleşme süreci üzerine son yıllarda çok önemli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmaların uzun yıllar boyunca Fırat Havzası ve Dicle Vadisi gibi nehir kenarları üzerine yoğunlaşmış olduğu görülmektedir. Bu duruma ek olarak son yıllarda Şanlıurfa Bölgesi’nde yapılan çalışmalar iki nehir ortasında kalan dağlık bölgenin neolitikleşme süreci üzerine önemli bilgiler vermektedir. Mardin ili Artuklu, Kızıltepe, Yeşilli ve Nusaybin ilçeleri Pleistosen ve Erken Holosen Dönem Arkeolojik Yüzey araştırması projesi kapsamında 2022-024 yılları arasında yürütülen çalışmalarda Kuzey Habur Bölgesi’nde Neolitik Çağ’a tarihlenen çok sayıda yerleşim yeri tespit edilmiştir. Mardin ili Artuklu ilçesinde bulunan Bekçiler Mevkii’nde tespit edilen yerleşim yerleri de bu bağlamda Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Mezopotamya Bölgesi’nin önemli bir parçası olan Kuzeydoğu Habur Vadisi neolitikleşme süreci üzerine yeni bilgiler vermektedir. Bu yeni çalışma kapsamında tespit edilen Şika Rika ve diğer yerleşim yerleri kuşkusuz Güneydoğu Anadolu Neolitikleşme sürecini aynı Taş Tepeler Projesi’nde olduğu gibi nehir kenarlarından uzak olan karstik alanlar üzerinden yeniden incelenmesine olanak sağlamaktadır.

Keywords

Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem Kuzey Habur Güneydoğu Anadolu Şika Rika Mezopotamya Mardin.

Ethical Statement

Söz konusu makale daha önce herhangi bir yerde yayınlanmamıştır. Söz konusu çalışma T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı izni ile yürütülen yüzey araştırması sonrası yapılmıştır.

Project Number

YA014703 (2023)

References

  • Aurenche, O. ve Kozlowski, S.K. (2010). Territories, Boundaries and Cultures in The Neolithic Near East. Oxford. Bar International Series 1362. Archaeopress.
  • Bar-Yosef, O. ve Valla, F.R. (2013). Natufian Foragers in the Levant. Terminal Pleistocene Social Changes in Western Asia. Ann Arbor, Mich: International Monographs in Prehistory.
  • Benz, M. K., Deckers-Rossner, C., Alexandrovskiy A., Pustovoytov, K., Scheeres, M., A. Fecher. A., Coskun, A., Riehl, S., Alt, K.W. ve Özkaya, V. (2015). Prelude to Village Life. Environmental data and traditions of the Epipalaeolithic settlement at Körtik Tepe, Southeastern Turkey. Paléorient 41/2, 9-30.
  • Cauvin, J. (1997) Naissance des divinités. Naissance de l’agriculture. Paris. CNRS Éditions.
  • Coqueugniot, E. (2009). Dja’de el Mughara (Syrie), Rapport Scientifique 2007. Lyon.Archeorient, Maison de l’Orient et de la Méditerranée.
  • Çelik, B. (2014). Difference and Similarities between the settlements in Şanlıurfa region where T shapped pilliars are discovered. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 17, 9-23.
  • Erim-Özdoğan, A., (2011). Çayönü. In Özdogan M., Basgelen N., Kuniholm P. (Edt.). The Neolithic in Turkey, Volume 1 (s. 185- 269) içinde. İstanbul. Archaeology & Art Publications.
  • Goring-Morris, N. and Belfer-Cohen, A. (2014). The Neolithic in Southern Levant: Yet another ‘unique’ phenomenon. Manen - T. Perrin and J. Guilaine (Ed). Transition Néolithique en Méditerranée (s. 59-75) içinde. Errance.
  • Karadoğan, S. ve Coşkunsu G. (2013). Karst Kenar Ovalarının Oluşumuna Bir Örnek: Mardin Kuzeyi Büyükdere Depresyonu ve Jeoarkeolojik Özellikleri In H. Korkmaz ve A. Karataş (Ed.) Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (130-144). Hatay.
  • Kartal, M., Kartal, G., Coşkun, A., Carter, T., Şahin, F. S. ve Özkaya V. (2018). Chipped Stone Assemblages of Körtik Tepe (Turkey). Journal of Archaeological Science: Reports 19, 92-99.
  • Karul, N. (2020). The Beginning of the Neolithic in Southeast Anatolia Upper Tigris Basin. Documenta Praehistorica XLVII, 76-95.
  • Karul, N. (2022a) Karahantepe Çalışmalarına Genel Bir Bakış. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 169, 8-21.
  • Karul N. (2022b). Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi: Taş Tepeler. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 169, 1-7.
  • Kodaş, E. (2015) Diversités, Interactions et Contacts Culturels dans les régions montagneuses de la Mésopotamie: Un autre scenario de la déolithisation proche-orientale. Presses Académiques Francophones.
  • Kodaş, E. (2022). Techno-Typological Analysis of the Late Epipaleolithic/ Proto-Neolithic Chipped Stone Tools at Çemka Höyük. Journal Of The Turkish Institute Of Archaeology And Cultural Heritage, 2, 97-130.
  • Kodaş, E. (2023a). The younger Dryas layer at Boncuklu Tarla and the beginning of village life in the upper Tigris Basin. Archaeological Research in Asia, 35, 2-25.
  • Kodaş, E. (2023b) Kuzeydoğu Habur Bölgesi Neolitikleşme Süreci Üzerine Bazı Gözlemler: Mardin/Türkiye. Arkeoloji ve Sanat Dergisi. 174.
  • Kodaş, E., Genç, B., Çiftçi, Y., Labendan-Kodaş, C., ve Erdem, Ç. (2020). Çemka Höyük: A Late Epipalaeolithic and Pre-Pottery Neolithic Site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia. Neo-Lithic 20, 40-46.
  • Kozlowski, S.K. ve Kempisty, A. (1990). Architecture of the Pre-Pottery Neolithic settlement in Nemrik, Iraq. World Archaeology 21/3, 348-362.
  • Kuzucuoğlu, C. (2007). Climatic and environmental trends during the third millennium B.C. in Upper Mesopotamia. Varia Anatolica 19, 459-480.
  • Miyake, Y., Maeda, O., Tanno, K., Hongo, H. and Gündem, C.Y. (2012). New excavations at Hasankeyf Höyük: A 10th millennium cal BC site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia., Neo- Lithics 12/1, 3-7. Molist M. and Gómez-Bach A.. 2020. Le Pre-Pottery neolithic. Atlas historique du Proche-orient ancien, sous la direction de M. Sauvage. Paris. Les Belles Lettres, p. 22-23.
  • Nishiaki, Y. (1992). Preliminary results of the Prehistoric Survey in the Khabur Basin, Syria: 1990-91 Seasons. Paléorient, 18 (1), 97-102.
  • Nishiaki, Y. (2000). The Palaeolithic and Neolithic industries from the prehistoric survey in the Khabur basin. In: B. Lyonnet, (Ed.), Prospection Archéologique du Haut-Khabur Occidental (Syrie du N.E.), Volume I, (77-124). Bibliothéque Archéologique et Historique, Beyrouth.
  • Olszewski, D.I. (2012). The Zarzian in the Context of the Epipaleolithic Middle East. Humanities 19/3, 1-20.
  • Ökse, T. (2021). Ambar Dam Salvage Excavations 2018-2020: Ambar Höyük, Gre Filla ans Kendale Hecala. The Arceaology of Anatolia, Volum IV, 4-20.
  • Özdoğan, M. (1999). The Transition from Sedentary Hunter Gatherers to Agricultural Villages in Anatolia. Some Considerations. A. Dinçol (Ed.) Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu (311–19) içinde. İstanbul. Ege Yayınları.
  • Özdoğan, M. (2022). Reconsidering the Early Neolithic of Anatolia. Recent recoveries, some excerpts and generalities. Antropologie 126/3, 20-42.
  • Özdoğan E. ve Karul N. (2020). Neolitik Teriminin Kavramsal Değişimi ve Güneydoğu Anadolu’da Neolitik Araştırmalarının Dünü-Bugünü”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 163, 1-28.
  • Özdoğan, E. ve Uludağ, C. (2022). Sayburç. Şanlıurfa’da Yeni Bir Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşimi. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 169, 9-24.
  • Özkaya, V. ve Coşkun, A., (2011). Körtik Tepe. In Özdogan M., Basgelen N., Kuniholm P. (Ed..). The Neolithic in Turkey, Volume 1 (89-127). İstanbul. Archaeology & Art Publications.
  • Rosenberg, M. (2011a). Hallan Çemi. In Özdogan M., Basgelen N., Kuniholm P. (Ed.). The Neolithic in Turkey, Volume 1 (61-78) içinde. İstanbul. Archaeology & Art Publications, İstanbul.
  • Rosenberg, M. (2011b). Demirköy. In Özdogan M., Basgelen N., Kuniholm P. (Ed.). The Neolithic in Turkey, Volume 1 (79-87). İstanbul. Archaeology & Art Publications.
  • Sanlaville, P. (1997). Les Changements dans l'environnement au Moyen-Orient de 20 000 BP à 6 000 BP. Paléorient, 23/2, 249-262.
  • Schmidt, K. (2012). Göbekli Tepe a Stone Age sanctuary in South-Eastern Anatolia. Berlin. First Edition edition. ArchaeNova.
  • Stordeur, D. (2014). Jerf el Ahmar entre 9500 et 8700 av. J.-C. Un village des débuts de l’agriculture. Une société complexe. In Manen C. Perrin T. ve Guilaine J. (Ed.). La Transition Neolithique en Méditerranée, ou comment des chasseurs devinrent agriculteurs (27-41) içinde. Paris. Errance.
  • Şahin, F., Uludağ, C., Özçelik, K., Sevindik Y. E. (2023). Şanlıurfa Merkez ve Çevresı̇ Tari̇höncesi̇ Dönem Arkeoloji̇k Yüzey Araştırması (Şaya) 2021 Yılı İlk Sezon Sonuçları. Araştırma Sonuçları Toplantısı 38 (1), 477-497.
  • Şahin F. ve Uludağ C. (2023). Çakmaktepe Kazısı 2021 yılı Sezon Çalışmaları. 42. Kazı Sonuçları Toplantısı, 339-356.
  • Şahin F., Özçelik, K. ve Uludağ, C. Şanlıurfa Merkez ve Çevresi Tarih Öncesi Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması (ŞAYA) 2022 Yılı Çlışmaları. 2024, 39. Araştırmas Sonuçları Toplansısı (2), 9-42.
  • Watkins, T. (1987). Qermez Dere, Tell Afar, Interim Report No 1, Project Paper 2. Edinburgh, University of Edinburgh, Department of Archaeology.
  • Yartah, T. 2013. Vie quotidienne, vie communautaire et symbolique a Tell Abr 3 – Syrie du Nord. Données et Nouvelles reflétions sur l’horizon PPNA au Nord du Levant 10 000-9 000 BP. Thèse de Doctorat, non publiée. Université de Lyon.

A new settlement dated to the Pre-Pottery Neolithic Period in Southeastern Anatolia: Şika Rika Settlements and The Neolithisation in Northern Khabour Valley.

Year 2025, Issue: 18, 30 - 51, 17.06.2025

Ergül Kodaş , Bahattin İpek , Mübarek İpek , Rüstem Cin , Çağdaş Erdem

https://doi.org/10.46628/ahu.1625493

Abstract

Recently very important studies have been carried out on the Southeastern Anatolian neolithization process. However, it is seen that these studies have been concentrated around the Euphrates Basin and Tigris Valley for many years. During recent years, a number of studies concentrated on the Şanlıurfa region provide important information for the neolithization process of the mountainous region in the middle of two rivers. During the Pleistocene and Early Holocene period archaeological Survey of the Artuklu, Kızıltepe, Yeşilli and Nusaybin districts of Mardin province, many settlements dating to the Neolithic period were identified in the Northern Habur Region during the 2022-2024 season. These settlements identified in Bekçiler Mevkii in the Artuklu district of Mardin province also provide new information on the neolithization process of the Northeast Habur Valley, which is an important part of the Southeastern Anatolia and Northern Mesopotamia regions in this context. Şika Rica and other settlements, which are identified within the scope of this new project, undoubtedly allow the Southeast Anatolian neolithization process to be re -examined through karstic areas that are far from the river shores, similarly to the Stone Hills Project.

Keywords

Pre-Pottery Neolithic Period Northern Khabur Southeast Anatolia Şika Rika Mesopotamia Mardin.

Ethical Statement

This article has not been published anywhere before. The study was carried out after the surface survey carried out with the permission of the Ministry of Culture and Tourism of the Republic of Turkey.

Project Number

YA014703 (2023)

References

  • Aurenche, O. ve Kozlowski, S.K. (2010). Territories, Boundaries and Cultures in The Neolithic Near East. Oxford. Bar International Series 1362. Archaeopress.
  • Bar-Yosef, O. ve Valla, F.R. (2013). Natufian Foragers in the Levant. Terminal Pleistocene Social Changes in Western Asia. Ann Arbor, Mich: International Monographs in Prehistory.
  • Benz, M. K., Deckers-Rossner, C., Alexandrovskiy A., Pustovoytov, K., Scheeres, M., A. Fecher. A., Coskun, A., Riehl, S., Alt, K.W. ve Özkaya, V. (2015). Prelude to Village Life. Environmental data and traditions of the Epipalaeolithic settlement at Körtik Tepe, Southeastern Turkey. Paléorient 41/2, 9-30.
  • Cauvin, J. (1997) Naissance des divinités. Naissance de l’agriculture. Paris. CNRS Éditions.
  • Coqueugniot, E. (2009). Dja’de el Mughara (Syrie), Rapport Scientifique 2007. Lyon.Archeorient, Maison de l’Orient et de la Méditerranée.
  • Çelik, B. (2014). Difference and Similarities between the settlements in Şanlıurfa region where T shapped pilliars are discovered. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 17, 9-23.
  • Erim-Özdoğan, A., (2011). Çayönü. In Özdogan M., Basgelen N., Kuniholm P. (Edt.). The Neolithic in Turkey, Volume 1 (s. 185- 269) içinde. İstanbul. Archaeology & Art Publications.
  • Goring-Morris, N. and Belfer-Cohen, A. (2014). The Neolithic in Southern Levant: Yet another ‘unique’ phenomenon. Manen - T. Perrin and J. Guilaine (Ed). Transition Néolithique en Méditerranée (s. 59-75) içinde. Errance.
  • Karadoğan, S. ve Coşkunsu G. (2013). Karst Kenar Ovalarının Oluşumuna Bir Örnek: Mardin Kuzeyi Büyükdere Depresyonu ve Jeoarkeolojik Özellikleri In H. Korkmaz ve A. Karataş (Ed.) Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (130-144). Hatay.
  • Kartal, M., Kartal, G., Coşkun, A., Carter, T., Şahin, F. S. ve Özkaya V. (2018). Chipped Stone Assemblages of Körtik Tepe (Turkey). Journal of Archaeological Science: Reports 19, 92-99.
  • Karul, N. (2020). The Beginning of the Neolithic in Southeast Anatolia Upper Tigris Basin. Documenta Praehistorica XLVII, 76-95.
  • Karul, N. (2022a) Karahantepe Çalışmalarına Genel Bir Bakış. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 169, 8-21.
  • Karul N. (2022b). Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi: Taş Tepeler. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 169, 1-7.
  • Kodaş, E. (2015) Diversités, Interactions et Contacts Culturels dans les régions montagneuses de la Mésopotamie: Un autre scenario de la déolithisation proche-orientale. Presses Académiques Francophones.
  • Kodaş, E. (2022). Techno-Typological Analysis of the Late Epipaleolithic/ Proto-Neolithic Chipped Stone Tools at Çemka Höyük. Journal Of The Turkish Institute Of Archaeology And Cultural Heritage, 2, 97-130.
  • Kodaş, E. (2023a). The younger Dryas layer at Boncuklu Tarla and the beginning of village life in the upper Tigris Basin. Archaeological Research in Asia, 35, 2-25.
  • Kodaş, E. (2023b) Kuzeydoğu Habur Bölgesi Neolitikleşme Süreci Üzerine Bazı Gözlemler: Mardin/Türkiye. Arkeoloji ve Sanat Dergisi. 174.
  • Kodaş, E., Genç, B., Çiftçi, Y., Labendan-Kodaş, C., ve Erdem, Ç. (2020). Çemka Höyük: A Late Epipalaeolithic and Pre-Pottery Neolithic Site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia. Neo-Lithic 20, 40-46.
  • Kozlowski, S.K. ve Kempisty, A. (1990). Architecture of the Pre-Pottery Neolithic settlement in Nemrik, Iraq. World Archaeology 21/3, 348-362.
  • Kuzucuoğlu, C. (2007). Climatic and environmental trends during the third millennium B.C. in Upper Mesopotamia. Varia Anatolica 19, 459-480.
  • Miyake, Y., Maeda, O., Tanno, K., Hongo, H. and Gündem, C.Y. (2012). New excavations at Hasankeyf Höyük: A 10th millennium cal BC site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia., Neo- Lithics 12/1, 3-7. Molist M. and Gómez-Bach A.. 2020. Le Pre-Pottery neolithic. Atlas historique du Proche-orient ancien, sous la direction de M. Sauvage. Paris. Les Belles Lettres, p. 22-23.
  • Nishiaki, Y. (1992). Preliminary results of the Prehistoric Survey in the Khabur Basin, Syria: 1990-91 Seasons. Paléorient, 18 (1), 97-102.
  • Nishiaki, Y. (2000). The Palaeolithic and Neolithic industries from the prehistoric survey in the Khabur basin. In: B. Lyonnet, (Ed.), Prospection Archéologique du Haut-Khabur Occidental (Syrie du N.E.), Volume I, (77-124). Bibliothéque Archéologique et Historique, Beyrouth.
  • Olszewski, D.I. (2012). The Zarzian in the Context of the Epipaleolithic Middle East. Humanities 19/3, 1-20.
  • Ökse, T. (2021). Ambar Dam Salvage Excavations 2018-2020: Ambar Höyük, Gre Filla ans Kendale Hecala. The Arceaology of Anatolia, Volum IV, 4-20.
  • Özdoğan, M. (1999). The Transition from Sedentary Hunter Gatherers to Agricultural Villages in Anatolia. Some Considerations. A. Dinçol (Ed.) Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu (311–19) içinde. İstanbul. Ege Yayınları.
  • Özdoğan, M. (2022). Reconsidering the Early Neolithic of Anatolia. Recent recoveries, some excerpts and generalities. Antropologie 126/3, 20-42.
  • Özdoğan E. ve Karul N. (2020). Neolitik Teriminin Kavramsal Değişimi ve Güneydoğu Anadolu’da Neolitik Araştırmalarının Dünü-Bugünü”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 163, 1-28.
  • Özdoğan, E. ve Uludağ, C. (2022). Sayburç. Şanlıurfa’da Yeni Bir Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşimi. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 169, 9-24.
  • Özkaya, V. ve Coşkun, A., (2011). Körtik Tepe. In Özdogan M., Basgelen N., Kuniholm P. (Ed..). The Neolithic in Turkey, Volume 1 (89-127). İstanbul. Archaeology & Art Publications.
  • Rosenberg, M. (2011a). Hallan Çemi. In Özdogan M., Basgelen N., Kuniholm P. (Ed.). The Neolithic in Turkey, Volume 1 (61-78) içinde. İstanbul. Archaeology & Art Publications, İstanbul.
  • Rosenberg, M. (2011b). Demirköy. In Özdogan M., Basgelen N., Kuniholm P. (Ed.). The Neolithic in Turkey, Volume 1 (79-87). İstanbul. Archaeology & Art Publications.
  • Sanlaville, P. (1997). Les Changements dans l'environnement au Moyen-Orient de 20 000 BP à 6 000 BP. Paléorient, 23/2, 249-262.
  • Schmidt, K. (2012). Göbekli Tepe a Stone Age sanctuary in South-Eastern Anatolia. Berlin. First Edition edition. ArchaeNova.
  • Stordeur, D. (2014). Jerf el Ahmar entre 9500 et 8700 av. J.-C. Un village des débuts de l’agriculture. Une société complexe. In Manen C. Perrin T. ve Guilaine J. (Ed.). La Transition Neolithique en Méditerranée, ou comment des chasseurs devinrent agriculteurs (27-41) içinde. Paris. Errance.
  • Şahin, F., Uludağ, C., Özçelik, K., Sevindik Y. E. (2023). Şanlıurfa Merkez ve Çevresı̇ Tari̇höncesi̇ Dönem Arkeoloji̇k Yüzey Araştırması (Şaya) 2021 Yılı İlk Sezon Sonuçları. Araştırma Sonuçları Toplantısı 38 (1), 477-497.
  • Şahin F. ve Uludağ C. (2023). Çakmaktepe Kazısı 2021 yılı Sezon Çalışmaları. 42. Kazı Sonuçları Toplantısı, 339-356.
  • Şahin F., Özçelik, K. ve Uludağ, C. Şanlıurfa Merkez ve Çevresi Tarih Öncesi Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması (ŞAYA) 2022 Yılı Çlışmaları. 2024, 39. Araştırmas Sonuçları Toplansısı (2), 9-42.
  • Watkins, T. (1987). Qermez Dere, Tell Afar, Interim Report No 1, Project Paper 2. Edinburgh, University of Edinburgh, Department of Archaeology.
  • Yartah, T. 2013. Vie quotidienne, vie communautaire et symbolique a Tell Abr 3 – Syrie du Nord. Données et Nouvelles reflétions sur l’horizon PPNA au Nord du Levant 10 000-9 000 BP. Thèse de Doctorat, non publiée. Université de Lyon.
There are 40 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Medieval History (Other)
Journal Section Research Articles
Authors

Ergül Kodaş 0000-0001-8340-5828

Bahattin İpek 0000-0003-4380-9283

Mübarek İpek 0000-0001-7184-1681

Rüstem Cin 0000-0003-2911-4477

Çağdaş Erdem 0000-0003-3587-1116

Project Number YA014703 (2023)
Early Pub Date June 13, 2025
Publication Date June 17, 2025
Submission Date January 23, 2025
Acceptance Date March 13, 2025
Published in Issue Year 2025 Issue: 18

Cite

APA Kodaş, E., İpek, B., İpek, M., Cin, R., et al. (2025). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem’e Tarihlenen Yeni Yerleşim Yerleri: Şika Rika Yerleşimleri ve Kuzey Habur Vadisi Neolitikleşme Süreci. Artuklu Humanities(18), 30-51. https://doi.org/10.46628/ahu.1625493
 Download Cover Image

Artuklu Humanities is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).