Research Article
BibTex RIS Cite

The Causes of Conceptual Disagreement in Kalām and Its Sectarian Context

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 45 - 65, 15.04.2025

Fikrullah Çakmak

https://doi.org/10.52115/apjir.1632030

Abstract

The aim of this study is to reveal that the debates among theological sects, which have diverged for various reasons, have gradually evolved into a purely conceptual dimension and to explore the possible causes of differentiation between concepts. Theological schools have developed their own unique terminology, conveying their methods and ideas to broader audiences. Every phase they have undergone has led them to attribute different meanings to concepts. Since the early periods of Islam, differences in the interpretation of terms used in discussions on matters of belief have resulted in profound theological divisions among sects, further intensifying doctrinal disagreements within the Islamic world. This study aims to highlight the conceptual dimension of these conflicts. There is no direct study on whether the concepts developed within the discipline of Kalām have intensified sectarian conflicts, constituted a fundamental reason for sectarian divergence, or what motivations underlie the emergence of these concepts. This gap in the literature is considered the unique contribution of this study. Initially, the study addresses the relationship between language, thought, and existence, as well as the definitions of concepts and terminology. Subsequently, it explores the possible causes of conceptual differentiation within the discipline of Kalām. In conclusion, the article argues that sectarian debates in Islamic intellectual history have largely occurred on a conceptual level and emphasizes that, in order to understand and resolve sectarian divergences, it is necessary to accurately analyze the historical evolution of concepts and the meanings attributed to them by different sects.

Keywords

Sect Theology Concept Language Disagreement

References

  • Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1975.
  • Akbaş, Rıfat. Arap Gramerinde Kavram ve Terminoloji Sorunu. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Doktora, 2018.
  • Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
  • Akşehirli, Soner. Edebiyat Öğretiminde Terim Sorunu. İzmir: Ege Üniversitesi, Doktora, 2008.
  • Ali Kuşçu, Alâeddin Ali. Unkûdü’z-zevâhir. thk. Ahmed Afîfî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2001.
  • Âmidî, Seyfuddîn el-. Ebkâru’l-efkâr fî usûlu’d-dîn. ed. Ahmed Muhammed Mehdî. 5 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l- Vesâikı’l-Kavmiye, 2002.
  • Apaydın, H. Yunus. “Fıkıh Terimlerinin Oturduğu Teorik Çerçeve ve Terminolojiye Riayetin Önemi”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) XIX/1 [İslâmî İlimlerde Terminoloji Sorunu-I-] (2006), 133-136.
  • Arslan, Kıyasettin. “Arap Dilinin Kelam İlmi Problemleriyle Olan İlişkisi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (15 Mart 2022), 264-286.
  • Aslan, İbrahim. “Kelâmullah Tartışmalarının Dilbilimsel İçeriği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (01 Nisan 2010), 131-150.
  • Audi, Robert (ed.). The Cambridge Dictionary Of Philosophy. New York: Cambridge University Press, Second Edition., 1999.
  • Aydınlı, Osman. “Mezheplerin Oluşum Sürecinde Mevâlî’nin Rolü”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (30 Haziran 2003), 1-26.
  • Ayık, Hasan. “Felsefi Kavramların Oluşmasında Farabî’nin Rolü”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7-8 (30 Aralık 2005), 77-94.
  • Bağlıoglu, Ahmet. “Mezhepsel Çoğulculuk ve Temelleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (30 Haziran 2010), 0-0.
  • Bahşi, Turan. “Mezhebî Aidiyetler Bağlamında Mu‘tezile’nin Arap Dilini Kullanımı”. Turkish Academic Research Review 6/1 (25 Mart 2021), 253-292.
  • Barlak, Muzaffer. “İslâm İlim Tarihi İçinde Kelam Disiplininin Oluşum Ve Gelişim Merhaleleri”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 14/2 (10 Eylül 2016), 480-508.
  • Bourdieu, Pierre. Language and Symbolic Power. ed. John Thompson. çev. Gino Raymond - Matthew Adamson. Oxford: Basil Blackwell Ltd, 1991.
  • Bulğen, Mehmet. “Klasik Dönem Kelâmında Dilin Gücü”. NAZARİYAT İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/1 (2019), 37-79.
  • Bulut, Ali. “Nahiv Terimlerinin Ortaya Çıkış Süreci”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/3 (01 Haziran 2008), 89-104.
  • Büyükkara, Mehmet Ali. “Dini Gruplaşmanın Doğası: Kişilikler, Zihniyetler, Cemaatler, Mezhepler”. İlahiyat Akademi 5 (15 Temmuz 2017), 37-58.
  • Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Beyân fi’t-tebyîn. 4 Cilt. Kahire: Mektebet’u l-Ḫâncî, 1998.
  • Cevizci, Ahmet. Paradigma felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2005.
  • Curcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf. Kitâbu’t-tarîfât. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
  • Çam, Elmas Gülhan. “Bâkıllânî’de Bir Delillendirme Yöntemi Olarak Luğavî İstidlal”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2018/1/40 (30 Haziran 2018), 217-234.
  • Çınar, Bayram. Din-siyaset ilişkisi açısından Me’mun dönemi mihnesi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Doktora, 2019.
  • Çınar, Bayram. “İslam Geleneğinde Mezhepleşme Algısı ve Mezhep Olgusu”. Akademik-Us 4/2 (30 Aralık 2020), 43-70.
  • Daşkıran, Yaşar. Arapçada Terim ve Terim Türetme Yolları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2010.
  • Deliser, Bilal. “Müteşâbihü’l-Kur’an’la İlgili Bir Tasnif Önerisi ve Müteşâbihlik Üzerine Yapılan Dil Tartışmaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (15 Haziran 2014), 5-35.
  • Demirci, Kadir - Azzan, Muhammed Yahya Salim. “Mezhep Çatışmalarının Sebepleri”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (30 Aralık 2018), 7-39.
  • Demirel, Mehmet Mehdi. “Ehl-i Sünnet’te İmâmet Anlayışı: Eş’arî Ve Mâtürîdîlîk Örneği”. Kur’ân ve Sünnet Araştırmaları Dergisi 3/1 (30 Mart 2023), 96-113.
  • Doğan, Hüseyin. “İslâm Düşüncesinde İtikâdî Mezheplerce Benimsenen Dil Anlayışları”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/26 (15 Aralık 2012), 1-24.
  • Durguti, Abdylkader. “Hilafet Tartışmalarının Siyasi Mezheplerin Oluşumuna Etkisi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (15 Aralık 2016), 149-176.
  • Ebû’l-Bekâ, Eyyûb b. Mûsâ el-Huseynî el-Kefevî el-Hanefî. el-Kulliyyât. thk. Adnân Dervîş, Muhammed el-Mısrî. Beyrut: y.y., ts.
  • Eşʻarî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
  • Eşârî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-Luma‘ fi’r-red alâ Ehli’z-Zey ve’l-Bida. thk. Hammûde Ġurâbe. Kâhire: Matbaatu Mısr, 1955.
  • Fahûrî, Hannâ el- - Cer, Halîl el-. Târîhu’l-felsefeti’l-Arabiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1993.
  • Fazlıoğlu, İhsan. “İslâm Medeniyetine İlişkin Bir Kavram Okuması: ‘İlmu’d-Dünyâ’ ve ‘İlmu’d-Dîn’”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 2 (01 Haziran 1996), 217-224.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “Mezheplerin Doğuşuna Tesir Eden Sebepler”. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi [Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi] 4 (1980), 115-131.
  • Haviyye, Rabih b. “Istılah ve Kavram Üzerinden İslam Edebiyatı Okuması”. çev. Ayşenur Torunergil. Katre: Uluslararası İnsan Araştırmaları Dergisi 9 (2020), 257-298.
  • Hizmetli, Sabri. “Îtikâdî İslâm Mezheplerinin Doğuşuna İctimâî Hâdiselerin Tesirleri Üzerine Bir Deneme”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXVI (1983), 653-680.
  • İbn Fûrek, Muhammed b. Hasan. Makâlâtu’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. thk. Ahmed Abdurrahman. Kahire: Mektebetu’s-Sakâfatu’t-Dîniyye, 2005.
  • İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 2009.
  • İzutsu, Toshihiko. İslam Düşüncesinde İman Kavramı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2008.
  • Kâdılkudât Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse (Mu‘tezile’nin Beş İlkesi). çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
  • Kâdî Abdulcebbar, Ebu’l-Hasan. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. ed. Mahmud Muhammed Kasım, ts.
  • Karadaş, Cağfer. “Kelâm İlminde Istılah ve Medeniyet Tasavvuru”. İslâmî Araştırmalar XIX/2 [İslâmî İlimlerde Terminoloji Sorunu-II-] (2006), 205-223.
  • Karagöz, Numan - Arslan, Hulusi. “Dilin Kökeni ve Teolojik Bağlamı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 12/2 (31 Aralık 2021), 431-451. https://doi.org/10.51605/mesned.929586
  • Karagöz, Numan - Arslan, Hulusi. “Kâdî Abdülcebbâr’ın Muvâzaa Savunusu”. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 10/1 (30 Haziran 2021), 1-13.
  • Kaya, Sibel. Mu’tezile’de “Vücûb Alellah” Düşüncesi. Erciyes Üniversitesi, Doktora, 2020.
  • Kazanç, Fethi Kerim. “Klasik Kelami Tartışmaların Doğuşu ve Gelişimine Etki Eden Faktörler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/24-25 (01 Temmuz 2007), 179-227.
  • Kubat, Mehmet. “İtikadî Mezheplerin İmâmet Tasavvuru”. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 7/2 (30 Aralık 2018), 25-41.
  • Kurt, Hasan. “İtikadî Mezheplerin Oluşum Serüveni”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (01 Haziran 2013), 23-35.
  • Kutlu, Sönmez. “‘Ehl-i Beyt’ Sembolik Kapitalinin Tarihî Süreç İçinde Semerelendirilmesi”. İslâmiyât III/3 [Din istismarı özel sayısı] (2000), 99-120.
  • Labov, William. Sociolinguistic Patterns. America: Üniversity of Pennsylvania, 1972.
  • Lacey, A.R. A Dıctıonary Of Phılosophy. London: Routledge, 3rd Edition., 1996.
  • Marulcu, Hasan Tevfik. “Ehl-i Sünnet Kelâmı Açısından İlâhî İlim ve ‘Lealle’ – Kelâm-Belâğat İlişkisi Bağlamında Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (01 Haziran 2015), 33-45.
  • Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbu’t-Tevhîd. thk. Fethullâh Halîf. El-İskenderiyye: Dâru’l- Câmiâti’l-Mısriyye, 1431.
  • Mert, Muhit. “Kelamî Tartışmaları Kur’ân Ayetleriyle Temellendirmenin İçerdiği Sorunlar”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (30 Haziran 2002), 212-232.
  • Öge, Sinan. Allah’tan Âlem’e İlâhî Fiiller. İstanbul: Araştırma Yay., 2009.
  • Öge, Sinan. İlâhî Kelâmın Yapısı. İstanbul: İnsan Yay., 2008.
  • Önal, Recep. “İtikadî Mezhepler Arasında Teolojik Etkileşim Bağlamında Mâtürîdî ve Mu‘Tezile’Nin Görüş Farklılıkları”. Academy Global.
  • Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed el-. Usûlu’d-dîn. thk. Hans Peter Lens - Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kâhire: El- Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2003.
  • Sutton, Robert I. - Staw, Barry M. “What Theory is Not”. Administrative Science Quarterly 40/3 (1995), 371-384.
  • Tahânevî, Muhammed b. Alî b. el-Kâdî Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbir el-Fârûkî el-Hanefî et-. Keşşâfu ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm. thk. Alî Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1996.
  • Tanci, Muhammed B. Tavit. “İslam’da Hilafet ve Mezheplerin Doğuşu”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 4/1 (17 Nisan 2011), 439-483.
  • Türcan, Galip. “Ehl-i Sünnet Kelamında Soyutlama ve Kavramsallaştırma Süreci -Ebû Hanife Örneğinde Bir Değerlendirme-”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (01 Aralık 2016), 105-128.
  • Türcan, Galip. “Kelamın Dil Üzerine Kurduğu İstidlal Şekli -Bâkıllânînin Yaklaşımı Bağlamında Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (01 Aralık 2011), 127-138.
  • Ulugöl, Fatih. “Arap Dili Istılâhlarındaki İhtilaflarda Dînî Hassasiyetin Rolü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XX/2 (2020), 487-508.
  • Uyanık, Mevlüt. “Türkiye’deki Kavramsal Kargaşanın Temel Terimleri: ‘Din’, ‘Millet’ ve ‘Şeriat’”. Yeni Türkiye IV/23- 24 (1998), 2618-2629.
  • Ünverdi, Veysi. “İmâmiyye Şiası’nın İmâmet Teorisinin İtizalî ve Sünnî Eleştirisi”. Usul İslam Araştırmaları 32/32 (20 Ekim 2019), 115-142.
  • Weick, Karl E. “What Theory is Not, Theorizing Is”. Administrative Science Quarterly 40/3 (1995), 385-390.
  • Wolfson, H. Austryn. Kelam Felsefeleri. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi, 2001.
  • Yıldız, Abdullah. “Istılahlardaki Anlam Kargaşası Kapsamında İ’tibâr Kavramı ile Şâhid ve Mütâbî Hadis Arasındaki İlişki ve Farklılıklar”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/36 (2016), 72-111.

Kelam İlminde Kavramsal İhtilafın Sebepleri ve Mezhepsel Bağlamı

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 45 - 65, 15.04.2025

Fikrullah Çakmak

https://doi.org/10.52115/apjir.1632030

Abstract

Bu çalışmanın amacı, çeşitli sebeplerle farklılaşan itikadi mezhepler arasındaki tartışmaların zamanla tamamen kavramsal bir boyuta evrildiğini ortaya koymak ve kavramlar arası ayrışmanın olası nedenlerini ele almaktır. İtikadi ekoller kendi içlerinde özgün terminoloji geliştirerek yöntemlerini ve fikirlerini geniş kitleleri aktarmışlardır. Onların geçirmiş olduğu her türlü evre kavramlara değişik anlamlar yüklemelerine sebebiyet vermiştir. İslam'ın ilk dönemlerinden itibaren, inanç esasları üzerine yapılan tartışmalarda kullanılan terimlerin anlamlarının farklı yorumlanması, mezheplerin teolojik konumlarında derin ayrışmalara yol açmış, bu da İslam dünyasında mezhepler arasındaki görüş ayrılıklarını daha da keskinleştirmiştir. Çalışmada bu çatışmaların kavramsal boyutu ortaya koyulacaktır. Kelâm disiplini içindeki kavramların mezhepsel çatışmaları derinleştirdiğine, ayrışmaların temel bir nedeni olduğuna veya bu kavramların ortaya çıkış motivasyonlarına dair doğrudan bir çalışma bulunmamaktadır. Literatürdeki bu boşluk çalışmanın özgünlüğü olarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın başlangıçta dil, düşünce, varlık ilişkisine, kavram ve ıstılah tanımlarına değinilmiştir. Daha sonra kelam disiplininde kavramların farklılaşmasının muhtemel sebepleri üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak makale, İslam düşünce tarihindeki mezhepsel tartışmaların büyük ölçüde kavramsal bir zeminde gerçekleştiğini ortaya koymakta ve mezhepler arasındaki ayrışmaları anlamak ve çözümlemek için kavramların tarihsel süreçte geçirdiği dönüşüm ile mezheplerin bu kavramlara yüklediği anlamların doğru bir şekilde analiz edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Keywords

Mezhep Kelam Kavram Dil İhtilaf

References

  • Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1975.
  • Akbaş, Rıfat. Arap Gramerinde Kavram ve Terminoloji Sorunu. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Doktora, 2018.
  • Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
  • Akşehirli, Soner. Edebiyat Öğretiminde Terim Sorunu. İzmir: Ege Üniversitesi, Doktora, 2008.
  • Ali Kuşçu, Alâeddin Ali. Unkûdü’z-zevâhir. thk. Ahmed Afîfî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2001.
  • Âmidî, Seyfuddîn el-. Ebkâru’l-efkâr fî usûlu’d-dîn. ed. Ahmed Muhammed Mehdî. 5 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l- Vesâikı’l-Kavmiye, 2002.
  • Apaydın, H. Yunus. “Fıkıh Terimlerinin Oturduğu Teorik Çerçeve ve Terminolojiye Riayetin Önemi”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) XIX/1 [İslâmî İlimlerde Terminoloji Sorunu-I-] (2006), 133-136.
  • Arslan, Kıyasettin. “Arap Dilinin Kelam İlmi Problemleriyle Olan İlişkisi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (15 Mart 2022), 264-286.
  • Aslan, İbrahim. “Kelâmullah Tartışmalarının Dilbilimsel İçeriği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (01 Nisan 2010), 131-150.
  • Audi, Robert (ed.). The Cambridge Dictionary Of Philosophy. New York: Cambridge University Press, Second Edition., 1999.
  • Aydınlı, Osman. “Mezheplerin Oluşum Sürecinde Mevâlî’nin Rolü”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (30 Haziran 2003), 1-26.
  • Ayık, Hasan. “Felsefi Kavramların Oluşmasında Farabî’nin Rolü”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7-8 (30 Aralık 2005), 77-94.
  • Bağlıoglu, Ahmet. “Mezhepsel Çoğulculuk ve Temelleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (30 Haziran 2010), 0-0.
  • Bahşi, Turan. “Mezhebî Aidiyetler Bağlamında Mu‘tezile’nin Arap Dilini Kullanımı”. Turkish Academic Research Review 6/1 (25 Mart 2021), 253-292.
  • Barlak, Muzaffer. “İslâm İlim Tarihi İçinde Kelam Disiplininin Oluşum Ve Gelişim Merhaleleri”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 14/2 (10 Eylül 2016), 480-508.
  • Bourdieu, Pierre. Language and Symbolic Power. ed. John Thompson. çev. Gino Raymond - Matthew Adamson. Oxford: Basil Blackwell Ltd, 1991.
  • Bulğen, Mehmet. “Klasik Dönem Kelâmında Dilin Gücü”. NAZARİYAT İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/1 (2019), 37-79.
  • Bulut, Ali. “Nahiv Terimlerinin Ortaya Çıkış Süreci”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/3 (01 Haziran 2008), 89-104.
  • Büyükkara, Mehmet Ali. “Dini Gruplaşmanın Doğası: Kişilikler, Zihniyetler, Cemaatler, Mezhepler”. İlahiyat Akademi 5 (15 Temmuz 2017), 37-58.
  • Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Beyân fi’t-tebyîn. 4 Cilt. Kahire: Mektebet’u l-Ḫâncî, 1998.
  • Cevizci, Ahmet. Paradigma felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2005.
  • Curcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf. Kitâbu’t-tarîfât. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
  • Çam, Elmas Gülhan. “Bâkıllânî’de Bir Delillendirme Yöntemi Olarak Luğavî İstidlal”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2018/1/40 (30 Haziran 2018), 217-234.
  • Çınar, Bayram. Din-siyaset ilişkisi açısından Me’mun dönemi mihnesi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Doktora, 2019.
  • Çınar, Bayram. “İslam Geleneğinde Mezhepleşme Algısı ve Mezhep Olgusu”. Akademik-Us 4/2 (30 Aralık 2020), 43-70.
  • Daşkıran, Yaşar. Arapçada Terim ve Terim Türetme Yolları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2010.
  • Deliser, Bilal. “Müteşâbihü’l-Kur’an’la İlgili Bir Tasnif Önerisi ve Müteşâbihlik Üzerine Yapılan Dil Tartışmaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (15 Haziran 2014), 5-35.
  • Demirci, Kadir - Azzan, Muhammed Yahya Salim. “Mezhep Çatışmalarının Sebepleri”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (30 Aralık 2018), 7-39.
  • Demirel, Mehmet Mehdi. “Ehl-i Sünnet’te İmâmet Anlayışı: Eş’arî Ve Mâtürîdîlîk Örneği”. Kur’ân ve Sünnet Araştırmaları Dergisi 3/1 (30 Mart 2023), 96-113.
  • Doğan, Hüseyin. “İslâm Düşüncesinde İtikâdî Mezheplerce Benimsenen Dil Anlayışları”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/26 (15 Aralık 2012), 1-24.
  • Durguti, Abdylkader. “Hilafet Tartışmalarının Siyasi Mezheplerin Oluşumuna Etkisi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (15 Aralık 2016), 149-176.
  • Ebû’l-Bekâ, Eyyûb b. Mûsâ el-Huseynî el-Kefevî el-Hanefî. el-Kulliyyât. thk. Adnân Dervîş, Muhammed el-Mısrî. Beyrut: y.y., ts.
  • Eşʻarî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
  • Eşârî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-Luma‘ fi’r-red alâ Ehli’z-Zey ve’l-Bida. thk. Hammûde Ġurâbe. Kâhire: Matbaatu Mısr, 1955.
  • Fahûrî, Hannâ el- - Cer, Halîl el-. Târîhu’l-felsefeti’l-Arabiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1993.
  • Fazlıoğlu, İhsan. “İslâm Medeniyetine İlişkin Bir Kavram Okuması: ‘İlmu’d-Dünyâ’ ve ‘İlmu’d-Dîn’”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 2 (01 Haziran 1996), 217-224.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “Mezheplerin Doğuşuna Tesir Eden Sebepler”. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi [Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi] 4 (1980), 115-131.
  • Haviyye, Rabih b. “Istılah ve Kavram Üzerinden İslam Edebiyatı Okuması”. çev. Ayşenur Torunergil. Katre: Uluslararası İnsan Araştırmaları Dergisi 9 (2020), 257-298.
  • Hizmetli, Sabri. “Îtikâdî İslâm Mezheplerinin Doğuşuna İctimâî Hâdiselerin Tesirleri Üzerine Bir Deneme”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXVI (1983), 653-680.
  • İbn Fûrek, Muhammed b. Hasan. Makâlâtu’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. thk. Ahmed Abdurrahman. Kahire: Mektebetu’s-Sakâfatu’t-Dîniyye, 2005.
  • İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 2009.
  • İzutsu, Toshihiko. İslam Düşüncesinde İman Kavramı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2008.
  • Kâdılkudât Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse (Mu‘tezile’nin Beş İlkesi). çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
  • Kâdî Abdulcebbar, Ebu’l-Hasan. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. ed. Mahmud Muhammed Kasım, ts.
  • Karadaş, Cağfer. “Kelâm İlminde Istılah ve Medeniyet Tasavvuru”. İslâmî Araştırmalar XIX/2 [İslâmî İlimlerde Terminoloji Sorunu-II-] (2006), 205-223.
  • Karagöz, Numan - Arslan, Hulusi. “Dilin Kökeni ve Teolojik Bağlamı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 12/2 (31 Aralık 2021), 431-451. https://doi.org/10.51605/mesned.929586
  • Karagöz, Numan - Arslan, Hulusi. “Kâdî Abdülcebbâr’ın Muvâzaa Savunusu”. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 10/1 (30 Haziran 2021), 1-13.
  • Kaya, Sibel. Mu’tezile’de “Vücûb Alellah” Düşüncesi. Erciyes Üniversitesi, Doktora, 2020.
  • Kazanç, Fethi Kerim. “Klasik Kelami Tartışmaların Doğuşu ve Gelişimine Etki Eden Faktörler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/24-25 (01 Temmuz 2007), 179-227.
  • Kubat, Mehmet. “İtikadî Mezheplerin İmâmet Tasavvuru”. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 7/2 (30 Aralık 2018), 25-41.
  • Kurt, Hasan. “İtikadî Mezheplerin Oluşum Serüveni”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (01 Haziran 2013), 23-35.
  • Kutlu, Sönmez. “‘Ehl-i Beyt’ Sembolik Kapitalinin Tarihî Süreç İçinde Semerelendirilmesi”. İslâmiyât III/3 [Din istismarı özel sayısı] (2000), 99-120.
  • Labov, William. Sociolinguistic Patterns. America: Üniversity of Pennsylvania, 1972.
  • Lacey, A.R. A Dıctıonary Of Phılosophy. London: Routledge, 3rd Edition., 1996.
  • Marulcu, Hasan Tevfik. “Ehl-i Sünnet Kelâmı Açısından İlâhî İlim ve ‘Lealle’ – Kelâm-Belâğat İlişkisi Bağlamında Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (01 Haziran 2015), 33-45.
  • Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbu’t-Tevhîd. thk. Fethullâh Halîf. El-İskenderiyye: Dâru’l- Câmiâti’l-Mısriyye, 1431.
  • Mert, Muhit. “Kelamî Tartışmaları Kur’ân Ayetleriyle Temellendirmenin İçerdiği Sorunlar”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (30 Haziran 2002), 212-232.
  • Öge, Sinan. Allah’tan Âlem’e İlâhî Fiiller. İstanbul: Araştırma Yay., 2009.
  • Öge, Sinan. İlâhî Kelâmın Yapısı. İstanbul: İnsan Yay., 2008.
  • Önal, Recep. “İtikadî Mezhepler Arasında Teolojik Etkileşim Bağlamında Mâtürîdî ve Mu‘Tezile’Nin Görüş Farklılıkları”. Academy Global.
  • Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed el-. Usûlu’d-dîn. thk. Hans Peter Lens - Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kâhire: El- Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2003.
  • Sutton, Robert I. - Staw, Barry M. “What Theory is Not”. Administrative Science Quarterly 40/3 (1995), 371-384.
  • Tahânevî, Muhammed b. Alî b. el-Kâdî Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbir el-Fârûkî el-Hanefî et-. Keşşâfu ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm. thk. Alî Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1996.
  • Tanci, Muhammed B. Tavit. “İslam’da Hilafet ve Mezheplerin Doğuşu”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 4/1 (17 Nisan 2011), 439-483.
  • Türcan, Galip. “Ehl-i Sünnet Kelamında Soyutlama ve Kavramsallaştırma Süreci -Ebû Hanife Örneğinde Bir Değerlendirme-”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (01 Aralık 2016), 105-128.
  • Türcan, Galip. “Kelamın Dil Üzerine Kurduğu İstidlal Şekli -Bâkıllânînin Yaklaşımı Bağlamında Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (01 Aralık 2011), 127-138.
  • Ulugöl, Fatih. “Arap Dili Istılâhlarındaki İhtilaflarda Dînî Hassasiyetin Rolü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XX/2 (2020), 487-508.
  • Uyanık, Mevlüt. “Türkiye’deki Kavramsal Kargaşanın Temel Terimleri: ‘Din’, ‘Millet’ ve ‘Şeriat’”. Yeni Türkiye IV/23- 24 (1998), 2618-2629.
  • Ünverdi, Veysi. “İmâmiyye Şiası’nın İmâmet Teorisinin İtizalî ve Sünnî Eleştirisi”. Usul İslam Araştırmaları 32/32 (20 Ekim 2019), 115-142.
  • Weick, Karl E. “What Theory is Not, Theorizing Is”. Administrative Science Quarterly 40/3 (1995), 385-390.
  • Wolfson, H. Austryn. Kelam Felsefeleri. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi, 2001.
  • Yıldız, Abdullah. “Istılahlardaki Anlam Kargaşası Kapsamında İ’tibâr Kavramı ile Şâhid ve Mütâbî Hadis Arasındaki İlişki ve Farklılıklar”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/36 (2016), 72-111.
There are 72 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Kalam
Journal Section Research Article
Authors

Fikrullah Çakmak 0000-0002-4559-7117

Publication Date April 15, 2025
Submission Date February 3, 2025
Acceptance Date February 27, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 9 Issue: 1

Cite

ISNAD Çakmak, Fikrullah. “Kelam İlminde Kavramsal İhtilafın Sebepleri Ve Mezhepsel Bağlamı”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 9/1 (April 2025), 45-65. https://doi.org/10.52115/apjir.1632030.
 Download Cover Image
Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.