GİRİT SEFERİ’NİN İLK SAFHASINA IŞIK TUTAN BİR KAYNAK: PÎRÎ PAŞAZÂDE HÜSEYİN VE ESERİ TÂRİH-İ FETH-İ HANYA
Abstract
Doğu Akdeniz tarihinde önemli bir rol oynayan Girit, siyasî, ticarî ve iktisadî birtakım sebeplerden dolayı Osmanlı Devleti’nin uzun süre dikkatinin üzerinde olduğu bir adadır. Doğu Akdeniz hâkimiyet politikasının bir tezahürü olarak Osmanlı Devleti’nin Venedik Cumhuriyeti’ne 1645 yılında açtığı savaş, birçok cephede yaşanan mücadelelerle 24 yıl sürmüş, dönemin askerî ve siyasî dinamiklerine önemli derecede tesir etmiştir. Osmanlı ve Avrupa tarihinde önemli yer tutan Girit Seferi ile ilgili çok sayıda eser vücuda getirilmiştir. Târih-i Fethi Hanya bu eserlerden biridir. Eserin aslı Almanya Tübingen Kütüphanesi Staatsbibliothek Ms. Or. Quart nr.1862’de kayıtlıdır. Çalışmada Süleymaniye Kütüphanesi, Mikrofilm Arşivi, nr. 1920’de kayıtlı nüsha incelenmiştir. Osmanlı Devleti’nin fetihle neticelenen askerî bir seferini konu alan yazma, Pîrî Paşazâde Hüseyin tarafından kaleme alınmıştır. Eser, Girit’in en müstahkem mevkilerinden olan Hanya Kalesi’nin Yusuf Paşa tarafından Osmanlı kontrolüne geçmesini konu edinmektedir. Eserin en mühim yönü içerden bir bakış açısıyla kaleme alınmış olmasıdır. Herhangi bir kaynaktan yararlanmaması, kendinden sonraki eserlerin ana referans kaynağı olması eserin özgün bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Bu çalışma, Târih-i Feth-i Hanya’nın şekil ve muhteva hususiyetleri bakımından tanıtımını yaparak, tarihî kaynak değerini ortaya koymayı amaçlamaktadır
References
- Adıyeke, Ayşe Nükhet. “Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908).” Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir: 1994.
- Adıyeke, Nuri. “Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye.” Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir: 1988.
- Adıyeke, Nuri. “Girit Savaşları ve Birleşik Hıristiyan Orduları”, Türkler 9 (2015): 706-714.
- Afyoncu, Erhan. Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, 3. bs., İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2009. Averbek, Güler Doğan. “Osman Reşer’in 1913-1936 Yılları Arasında Berlin Devlet Kütüphanesi’ne Sattığı Yazmalar”,
- İslam Tetkikleri Dergisi, 11/2 (2021): 477-568.
- Aycibin, Zeynep. “Kâtip Çelebi Fezleke Tahlil ve Metin I.” Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul: 2007.
- Bilgin, Orhan. “Yazma”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 43 (İstanbul 2013), 369-373.
- Bostan, İdris. Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
- Bozkurt, Nebi - Kaya, Nevzat “İstinsah”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 23, (İstanbul 2001), 369-371.
- Cengiz, Hasan Ali. “Osmanlı Kaynaklarında Girit Seferi”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (2019): 105-133.
- Cengiz, Hasan Ali. Yeniçeri Kâtibi Hasan Efendi’nin Tevârîh-i Cezîre-i Girid Adlı Eseri: Tahlil ve Metin, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, Kırklareli: 2018.
- Cezar, Mustafa. Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi 3. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
- Eıckhoff, Ekkehard. “Denizcilik Tarihinde Kandiye Muharebesi”, Atatürk Konferansları 1964-1968 (1964): 147-161.
- Greene, Molly. A Shared World Christians and Muslims in the Early Modern Mediterranean, New Jersey: 2000.
- Gülsoy, Ersin. “XVI-XVII. Yüzyıllarda Akdeniz'de Osmanlı Hâkimiyeti”, Türkler 9. (2002): 589-598.
- Gülsoy, Ersin. “Girit Seferleri Gazavâtnâme ve Özellikleri”, Yeni Türkiye Dergisi, 7/33 (2000): 640-643.
- Gümüş, Musa. “Girit Hakkında Uzmanlık Kaynakçası Denemesi”, Ege Üniversitesi Yayınları İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ege Araştırmaları I. ed. Tuncay Ercan Sepetcioğlu, Olcay Pullukçuoğlu Yapucu (2019): 1-93.
- Hammer, Joseph von. Büyük Osmanlı Tarihi, Çev. Mümin Çevik-Erol Kılıç. 10 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1992. İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Sezer, 1. bs., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
- Kâtip Çelebi, Tuhfetü'l-Kibâr Fî Esfâri'l- Bihâr, haz. İdris Bostan. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
- Kur’ân Yolu. Erişim 16 Nisan 2018. https://kuran.diyanet.gov.tr/
- Kütükoğlu, Bekir. Kâtib Çelebi Fezleke’sinin Kaynakları, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1974.
- Naʻîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naʻîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), Haz. Mehmet İpşirli, 4 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
- Pîrî Paşazâde Hüseyin, Târih-i Feth-i Hanya, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mikrofilm Arşivi, nr. 1920, 1a-79b. Pul, Ayşe. “Anonim Bir Osmanlı Kaynağı: Girid Fethi Tarihi”, Belleten, 72/264, (2008), 591-602.
- Tukin, Cemal. “Girit”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 14 (İstanbul 1996), 85-93.
- Tukin, Cemal. “Osmanlı İmparatorluğu'nda Girit İsyanları: 1821 Yılına Kadar Girit”, Belleten 9/34, (1945):163-206.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
- Yükep, Kemal. Girit Seferi 1645-1669, Ankara: Genelkurmay Harp Dairesi Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, 1977.
The Conquest that Determined the Destiny of Crete: Târih-i Fethi Hanya and its author Pîrî Paşazâde Hüseyin
Abstract
Crete, which plays an important role in the history of the Eastern Mediterranean, is an island where the Ottoman State has been paying attention for a long time due to political, commercial and economic reasons. The war that the Ottoman Empire declared against the Republic of Venice in 1645 as a manifestation of its policy of dominance in the Eastern Mediterranean lasted for 24 years with struggles on many fronts and had a significant impact on the military and political dynamics of the period. The Cretan Expedition, which occupies an important place in Ottoman and European history, has been the subject of numerous works. Târih-i Fethi Hanya is one of these works. The original of the work is in the German Tübingen Library Staatsbibliothek Ms. Or. Quart nr.1862. In the study, the copy registered in Süleymaniye Library, Microfilm Archive, nr. 1920 was analysed. The manuscript, which is about a military campaign of the Ottoman Empire that resulted in conquest, was written by Pîrî Paşazâde Hüseyin. The work is about the transfer of Hanya Castle, one of the most fortified positions in Crete, to Ottoman control by the Yusuf Pasha. The most important aspect of the work is that it is written from an insider's perspective. The fact that it does not make use of any other source and that it is the main reference source of the works that follow it shows that the work has a unique place. This study aims to introduce Târih-i Feth-i Hanya in terms of its form and content and to reveal its historical source value.
References
- Adıyeke, Ayşe Nükhet. “Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908).” Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir: 1994.
- Adıyeke, Nuri. “Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye.” Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir: 1988.
- Adıyeke, Nuri. “Girit Savaşları ve Birleşik Hıristiyan Orduları”, Türkler 9 (2015): 706-714.
- Afyoncu, Erhan. Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, 3. bs., İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2009. Averbek, Güler Doğan. “Osman Reşer’in 1913-1936 Yılları Arasında Berlin Devlet Kütüphanesi’ne Sattığı Yazmalar”,
- İslam Tetkikleri Dergisi, 11/2 (2021): 477-568.
- Aycibin, Zeynep. “Kâtip Çelebi Fezleke Tahlil ve Metin I.” Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul: 2007.
- Bilgin, Orhan. “Yazma”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 43 (İstanbul 2013), 369-373.
- Bostan, İdris. Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
- Bozkurt, Nebi - Kaya, Nevzat “İstinsah”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 23, (İstanbul 2001), 369-371.
- Cengiz, Hasan Ali. “Osmanlı Kaynaklarında Girit Seferi”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (2019): 105-133.
- Cengiz, Hasan Ali. Yeniçeri Kâtibi Hasan Efendi’nin Tevârîh-i Cezîre-i Girid Adlı Eseri: Tahlil ve Metin, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, Kırklareli: 2018.
- Cezar, Mustafa. Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi 3. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
- Eıckhoff, Ekkehard. “Denizcilik Tarihinde Kandiye Muharebesi”, Atatürk Konferansları 1964-1968 (1964): 147-161.
- Greene, Molly. A Shared World Christians and Muslims in the Early Modern Mediterranean, New Jersey: 2000.
- Gülsoy, Ersin. “XVI-XVII. Yüzyıllarda Akdeniz'de Osmanlı Hâkimiyeti”, Türkler 9. (2002): 589-598.
- Gülsoy, Ersin. “Girit Seferleri Gazavâtnâme ve Özellikleri”, Yeni Türkiye Dergisi, 7/33 (2000): 640-643.
- Gümüş, Musa. “Girit Hakkında Uzmanlık Kaynakçası Denemesi”, Ege Üniversitesi Yayınları İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ege Araştırmaları I. ed. Tuncay Ercan Sepetcioğlu, Olcay Pullukçuoğlu Yapucu (2019): 1-93.
- Hammer, Joseph von. Büyük Osmanlı Tarihi, Çev. Mümin Çevik-Erol Kılıç. 10 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1992. İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Sezer, 1. bs., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
- Kâtip Çelebi, Tuhfetü'l-Kibâr Fî Esfâri'l- Bihâr, haz. İdris Bostan. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
- Kur’ân Yolu. Erişim 16 Nisan 2018. https://kuran.diyanet.gov.tr/
- Kütükoğlu, Bekir. Kâtib Çelebi Fezleke’sinin Kaynakları, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1974.
- Naʻîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naʻîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), Haz. Mehmet İpşirli, 4 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
- Pîrî Paşazâde Hüseyin, Târih-i Feth-i Hanya, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mikrofilm Arşivi, nr. 1920, 1a-79b. Pul, Ayşe. “Anonim Bir Osmanlı Kaynağı: Girid Fethi Tarihi”, Belleten, 72/264, (2008), 591-602.
- Tukin, Cemal. “Girit”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 14 (İstanbul 1996), 85-93.
- Tukin, Cemal. “Osmanlı İmparatorluğu'nda Girit İsyanları: 1821 Yılına Kadar Girit”, Belleten 9/34, (1945):163-206.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
- Yükep, Kemal. Girit Seferi 1645-1669, Ankara: Genelkurmay Harp Dairesi Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, 1977.
Abstract
كانت جزيرة كريت التي لعبت دورًا هامًا في تاريخ شرق البحر الأبيض المتوسط، جزيرة أولتها الإمبراطورية العثمانية اهتمامًا لفترة طويلة لعدد من الأسباب السياسية والتجارية والاقتصادية. وكمظهر من مظاهر سياسة الهيمنة على شرق البحر الأبيض المتوسط، استمرت حرب الإمبراطورية العثمانية ضد جمهورية البندقية عام 1645 لمدة 24 عاماً مع صراعات على العديد من الجبهات وكان لها تأثير كبير على الديناميكيات العسكرية والسياسية في تلك الفترة. كانت الحملة الكريتية، التي تحتل مكانة مهمة في التاريخ العثماني والأوروبي، موضوعاً للعديد من الأعمال. تُعد تاريح فتحي هانيا أحد هذه الأعمال. يمكن العثور على النسخة الأصلية للعمل في مكتبة توبنغن الألمانية Staatsbibliothek Ms. أو. كوارت رقم 1862. في هذه الدراسة، تم تحليل النسخة المسجلة في مكتبة السليمانية، أرشيف الميكروفيلم، رقم. 1920 تم تحليلها في هذه الدراسة. كُتبت المخطوطة، التي تدور حول حملة عسكرية للإمبراطورية العثمانية أدت إلى الفتح، بقلم بيري باشازاده حسين. يدور العمل حول غزو يوسف باشا لقلعة خانيا، أحد أكثر المواقع تحصيناً في جزيرة كريت، على يد العثمانيين. الجانب الأكثر أهمية في العمل هو أنه مكتوب من وجهة نظر داخلية. وحقيقة أنه لا يستفيد من أي مصدر آخر وأنه المصدر المرجعي الرئيسي للأعمال التي تليه، يدل على أن العمل له مكانة فريدة من نوعها. تهدف هذه الدراسة إلى التعريف بـ”تاريخ فتح هنية“ من حيث الشكل والمضمون والكشف عن قيمته المصدرية التاريخية.
References
- Adıyeke, Ayşe Nükhet. “Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908).” Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir: 1994.
- Adıyeke, Nuri. “Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye.” Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir: 1988.
- Adıyeke, Nuri. “Girit Savaşları ve Birleşik Hıristiyan Orduları”, Türkler 9 (2015): 706-714.
- Afyoncu, Erhan. Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, 3. bs., İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2009. Averbek, Güler Doğan. “Osman Reşer’in 1913-1936 Yılları Arasında Berlin Devlet Kütüphanesi’ne Sattığı Yazmalar”,
- İslam Tetkikleri Dergisi, 11/2 (2021): 477-568.
- Aycibin, Zeynep. “Kâtip Çelebi Fezleke Tahlil ve Metin I.” Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul: 2007.
- Bilgin, Orhan. “Yazma”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 43 (İstanbul 2013), 369-373.
- Bostan, İdris. Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
- Bozkurt, Nebi - Kaya, Nevzat “İstinsah”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 23, (İstanbul 2001), 369-371.
- Cengiz, Hasan Ali. “Osmanlı Kaynaklarında Girit Seferi”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (2019): 105-133.
- Cengiz, Hasan Ali. Yeniçeri Kâtibi Hasan Efendi’nin Tevârîh-i Cezîre-i Girid Adlı Eseri: Tahlil ve Metin, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, Kırklareli: 2018.
- Cezar, Mustafa. Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi 3. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
- Eıckhoff, Ekkehard. “Denizcilik Tarihinde Kandiye Muharebesi”, Atatürk Konferansları 1964-1968 (1964): 147-161.
- Greene, Molly. A Shared World Christians and Muslims in the Early Modern Mediterranean, New Jersey: 2000.
- Gülsoy, Ersin. “XVI-XVII. Yüzyıllarda Akdeniz'de Osmanlı Hâkimiyeti”, Türkler 9. (2002): 589-598.
- Gülsoy, Ersin. “Girit Seferleri Gazavâtnâme ve Özellikleri”, Yeni Türkiye Dergisi, 7/33 (2000): 640-643.
- Gümüş, Musa. “Girit Hakkında Uzmanlık Kaynakçası Denemesi”, Ege Üniversitesi Yayınları İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ege Araştırmaları I. ed. Tuncay Ercan Sepetcioğlu, Olcay Pullukçuoğlu Yapucu (2019): 1-93.
- Hammer, Joseph von. Büyük Osmanlı Tarihi, Çev. Mümin Çevik-Erol Kılıç. 10 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1992. İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Sezer, 1. bs., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
- Kâtip Çelebi, Tuhfetü'l-Kibâr Fî Esfâri'l- Bihâr, haz. İdris Bostan. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
- Kur’ân Yolu. Erişim 16 Nisan 2018. https://kuran.diyanet.gov.tr/
- Kütükoğlu, Bekir. Kâtib Çelebi Fezleke’sinin Kaynakları, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1974.
- Naʻîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naʻîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), Haz. Mehmet İpşirli, 4 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
- Pîrî Paşazâde Hüseyin, Târih-i Feth-i Hanya, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mikrofilm Arşivi, nr. 1920, 1a-79b. Pul, Ayşe. “Anonim Bir Osmanlı Kaynağı: Girid Fethi Tarihi”, Belleten, 72/264, (2008), 591-602.
- Tukin, Cemal. “Girit”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 14 (İstanbul 1996), 85-93.
- Tukin, Cemal. “Osmanlı İmparatorluğu'nda Girit İsyanları: 1821 Yılına Kadar Girit”, Belleten 9/34, (1945):163-206.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
- Yükep, Kemal. Girit Seferi 1645-1669, Ankara: Genelkurmay Harp Dairesi Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, 1977.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Early Modern Mediterranean History |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | April 30, 2025 |
| Submission Date | February 18, 2025 |
| Acceptance Date | April 29, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 8 Issue: 12 |
Our journal is a member of CrossRef. 