Abstract
Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Recep Filyozî, ömrünün büyük kısmını 19. yüzyılın ikinci yarısında sürdürmüş bir Osmanlı âlimidir. Kendisi hakkında, Hisarönü adlı bir yere mensup olduğu ve bir müddet Kemankeş Kara Mustafa Paşa Medresesi’nde dersiâm olarak görev yaptığı dışında bir bilgi bulunmamaktadır. Filyozî’nin üçü telif düzeyinde birisi de derleme mahiyette (mecmūʿa) olmak üzere dört eseri tespit edilebilmektedir. Bunlar içerisinde, tek nüsha hâlinde Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu 594 numaralı demirbaşta kayıtlı olan Mecmūʿa bu yazının odak noktasını oluşturmaktadır. Mecmūʿa’da kıyamet ve alametleri konulu çok sayıda risale yer almakta olup hepsi de Filyozî’nin kendisi tarafından istinsah edilmiştir. Bununla birlikte Filyozî sayfa kenarlarına derç ettiği çok sayıda not ile risalelerin içeriğine dair yorumlar ve çıkarımlarda bulunmuştur. Bu haliyle söz konusu notlar, Filyozî’nin hem kendi hayatına hem de yaşadığı döneme dair, belki başka kaynaklarda tesadüf edilemeyecek türde, özgün bilgiler ihtiva etmektedir. Zira bu bilgiler, kendisiyle ilgili sınırlı kaynaklardan çıkarılan mutedil dersiâm portresini değiştirmekte, onu kıyametin kopmasının an meselesi olduğunu düşünen apokaliptik zihne sahip bir kimseye dönüştürmektedir. Daha da önemlisi söz konusu bilgiler, Filyozî’nin cifr ve keşf gibi metotlarla elde edilen bilgilere sonsuz güven duyan ve çevresindeki bütün gelişmeleri yaklaşan kıyamet ile -yer yer paranoya düzeyinde- ilişkilendiren bir kimse olarak görebilmeye/değerlendirebilmeye imkân tanımaktadır. Bu nedenle makalede, iki temel başlık altında bir içerik oluşturulmuş; ilk aşamada kenar notlarına yansıyan bilgiler olmadan Filyozî tasvir edilirken ikincisinde ise kenar notlarındaki bilgiler göz önünde bulundurulduğunda belirginleşen portre ortaya koyulmuş ve bunlar son kertede bir mukayeseye tabi tutulmuştur. Bu sayede de yazma eserlerin kenarlarına kaydedilen notların biyografi ve tarih yazıcılığı noktasında ne kadar önemli ve tamamlayıcı olabileceği hususu öne çıkarılmıştır.
Ethical Statement
Makaleye konu edilen Filyozî'ye ve mecmuasına dair genel bir değerlendirme 16-18 MAYIS 2024 tarihinde İstanbul'da "Kuyûdât: Yazma Eserlerde Bireysel ve Toplumsal Hafızaya Dair İzler" adıyla düzenlenen sempozyumda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. Bu çalışma hazırlanırken yapay zeka araçları kullanılmamıştır.
Thanks
Makalenin planlama ve yazım süreçlerinde yapmış olduğu cömert katkılar sebebiyle Mehmet Kalaycı'ya kalbi teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.
References
- ʿAbdurrazzāḳ el-Bayṭār. Ḥılyetu’l-Beşer fī Ṭārīḫi’l-Ḳarni’s̱-S̱ālis̱ ʿAşer. Haz. Muḥammed Behçet el-Bayṭār. Beyrut: Dāru Ṣādır, 1993.
- Açıl, Berat. “Kitap Kültürü Çalışmalarının Genel Seyri: Medhal.” Osmanlı Kitap Kültürü-Carullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları, ed. Berat Açıl, içinde 1-15. İstanbul: Nobel, 2015.
- Aḥmed el-Berbīr. Risāle fī’l-Mehdī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Mahmud Efendi, no. 2330, v. 77a-79a.
- Akyıldız, Ali. Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası: Kâğıt Para ve Sosyo-ekonomik Etkileri. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1996.
- ʿAlī el-Ḳārī, Nūruddīn ʿAlī b. Sulṭān el-Herevī. el-Meşrabu’l-Verdī fī’l-Meẕhebi’l-Mehdī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Damad İbrahim, no. 297, v. 58b-82a.
- Ali Rıza ve Mehmed Galib. Geçen Asırda Devlet Adamlarımız (XIII. Asr-ı Hicri’de Osmanlı Ricali). Haz. Fahri Çetin Derin. İstanbul: Tercüman, 1977.
- Allahverdi, Reyhan Şahin. “Kemankeş Kara Mustafa Paşa Vakıfları.” Yüksek Lisans Tezi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur, 2019.
- Çelik, Yüksel ve Fatih Yeşil. Osmanlı Modernleşmesinde Tereddüt ve Teceddüt Yılları (1768-1908). İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2023.
- Daḫlān, Aḥmed b. Zeynī. el-Futūḥātu’l-İslāmiyye baʿde Muḍiyyi’l-Futūḥāti’n-Nebeviyye. Kahire: Maṭbaʿatu’l-Ḥaseniyye el-Mıṣriyye, 1323.
- Derman, M. Uğur. “Tuğra.” DİA, 41: 336-339.
- Erdem, Ekrem. “Osmanlı Para Sistemi ve Tağşiş Politikası: Dönemsel Bir Analiz.” Bankacılar Dergisi 56 (2006): 10-28.
- Ertan, Mehmet. “Gündelik Hayatın Tarihine Dokunma Çabası: Mikro Tarihçilik ve Carlo Ginzburg.” Kültür ve İletişim 15: 2 (2012): 9-35.
- Ferīḳ Aḥmed Muḫtār Paşa. “Disiplin yahut İnzibât-ı Askerî’den Hilafet-i Muazzama-i İslâmiye.” Hilafet Risâleleri II, ed. İsmail Kara, içinde 283-352. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
- Filyozî, Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Receb. Risāletu’t-Taḳvīl fī Teftīşi İncīl. İstanbul: Dāru’ṭ-Ṭıbāʿati’l-ʿĀmira, 1290/1873.
- Filyozî, Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Receb. Risāletu’t-Terbīl fī Muḳābeleti’l-Ḳalīl. İstanbul: Dāru’ṭ-Ṭıbāʿati’l-ʿĀmira, 1290/1873.
- Filyozî, Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Receb. Ḥaccu’l-Beyān. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Mahmud Efendi, no. 1594.
- Filyozî, Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Receb. Mecmūʿa. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Mahmud Efendi, no. 594.
- Fleischer, Cornell H. “A Mediterranean Apocalypse: Prophecies of Empire in the Fifteenth and Sixteenth Centuries.” Journal of the Economic and Social History of the Orient (JESHO) 61 (2018): 18-90.
- Fleischer, Cornell H. “Gölgelerin Gölgeleri: 1530’ların İstanbul’unda Siyasette Kehanet.” Saraydaki Kâhin: 15 ve 16. Yüzyıllarda Osmanlı Sarayında Kehanet. Çev. Ayla Ortaç, içinde 73-89. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2022.
- Fleischer, Cornell H. “Ancient Wisdom and New Sciences, Prophecies at the Ottoman Court in the Fifteenth and Early Sixteenth Century.” Falnama: The Book of Omens, ed. Massumeh Farhad ve Serpil Bağcı, içinde 231-243. Washington: Smithsonian Institution, 2009.
- Hafez, Melis. Tembelliğin İcadı, Geç Osmanlı’da Verimlilik Kültürü. Çev. Dâra Elhüseyni. Ankara: Fol, 2023. el-Ḫārizmī, Cemāluddīn Ebū Bekr. Mufīdu’l-ʿUlūm ve Mubīdu’l-Humūm. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Ayasofya, no. 4281.
- Heine, Peter. “I am not the Mahdi, But…” Apocalyptic Time, ed. Albert I. Baumgarten, içinde 69-78. Leiden: Brill, 2000.
- el-Heytemī, İbn Ḥacer Şihābuddīn Aḥmed b. Muḥammed. el-Ḳavlu’l-Muḫtaṣar fī ʿAlāmāti’l-Mehdīyyi’l-Muntaẓar. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Esad Efendi, no. 1446, vv. 1b-17b.
- el-Hindī, ʿAlī b. Husāmuddīn b. ʿAbdilmelik el-Muttaḳī. Telḫīṣu’l-Beyān fī ʿAlāmāti’l-Mehdīyyi Āḫiri’z-Zamān. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Mahmut Efendi, no. 2883.
- İnalcık, Halil. “Tanzimât’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri.” Osmanlı İmparatorluğu-Toplum ve Ekonomi, içinde 361-424. İstanbul: Eren, 1996.
- Kalaycı, Mehmet. “7./13. Yüzyıl Anadolu’sunda Yaşamış Bir Hanefî Âlimin Ferağ Kayıtlarında Saklı Otobiyografisi: ‘Alâ-i Ahlâtî ve Mecmû’ası.” Dinî Araştırmalar 20: 52 (2017): 9-31.
- Kalaycı, Mehmet. “Süleymaniye’de Bir Hâfız-ı Kütüb: Mehmet Hazmi Tura (öl. 1960) ve Yazma Eserlere Düştüğü Tetkik Notları.” İslâm Tetkikleri Dergisi 10:2 (2020): 501-552.
- Kalaycı, Mehmet ve Muzaffer Tan. “Bir 16. Yüzyıl Osmanlı Aliminin Peşinde: Zeyrekzâde Emrullâh Mehmed Efendi ve Otobiyografik Anlatıları.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62:1 (2021): 1-90.
- Karaçelebizâde, Abdülaziz b. Hüsameddin. Ravzatu’l-Ebrâr el-Mübeyyin bi-Hakâyıkı’l-Ahbâr, İstanbul: yy, 1248.
- el-Ḳonevī, Ṣadruddīn Muḥammed b. İsḥāḳ. Şerḥu Şecerati’n-Nuʿmāniyye fī’d-Devleti’l-ʿOs̱māniyye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Halet Efendi, no. 625.
- Korkmaz, Tuba Hacer. “Nevâzil ve Telif Sebebi Arasındaki İlişki.” Sebeb-i Telif-Osmanlı Literatüründe Açık ve Örtük Yazma Nedenleri. ed. Müstakim Arıcı ve Sami Arslan, içinde 289-311. İstanbul: Ketebe, 2024.
- Kutlu, Kemal ve Kazım Çeçen. “Osmanlı Devrinde İstanbul’da Raylı Ulaşım.” Çağını Yakalayan Osmanlı, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu ve Mustafa Kaçar, içinde 335-342. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 1995.
- Maḥmūd b. Ḥamza Efendi. “Bekâ-yı Saltanat-ı Osmaniyye.” Çev. Bereketzâde İsmail Hakkı. Hilafet Risâleleri I, ed. İsmail Kara, içinde 261-283. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
- Martin, B. G. Muslim Brotherhoods in Nineteenth-Century Africa. Cambridge: Cambridge University Press, 1976. Meier, Christian. “Makro ve Mikro Tarih İlişkisi Üzerine Notlar.” Çev. Doğan Gün. Memleket Siyaset Yönetim 7:18 (2012): 100-125.
- en-Nebḫānī, Yūsuf b. İsmāʿīl. “Hulâsatu’l-Beyân fî ba‛dı Meâsiri Mevlânâ es-Sultân Abdilhamîd es-Sânî ve Ecdâdihî Âli Osmân.” Çev. Mehmet Özşenel. Hilafet Risâleleri I, ed. İsmail Kara, içinde 349-352. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002. ʿOs̱mān b. Fūdī. Kitāb fī Beyāni Muddeti’d-Dunyā. Necefe: yy., tsz.
- Öztürk, Eyüp. II. Abdülhamid Döneminde Bir Mehdilik İddiası Halepli Bir Köylünün Sıra Dışı Hikâyesi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2019.
- Öztürk, Eyüp. “Osmanlı Mehdîlik Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 15:29 (2017): 375-407.
- Öztürk, Eyüp ve Mehmet Kalaycı. “Bir 11./17. Yüzyıl Aliminin Ahir Zaman Beklentisi: Aḥmed b. Ḥayder el-Harīrī (ö. 1078/1668) ve Mehdīlik Risalesi.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 64: 2 (2023): 359-405.
- eṣ-Ṣafedī, Ḫalīl b. Aybek b. ʿAbdillah. Şerḥu Şecerati’n-Nuʿmāniyye fī’d-Devleti’l-ʿOs̱māniyye. Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 1253.
- Sezer, Ayten. “Osmanlı Dönemi Misyonerlik Faaliyetleri.” Yeni Türkiye 38 (2001): 948-960.
- Solnon, Jean-François. Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2024.
- es-Suyūṭī, Celāluddīn ʿAbdurraḥmān b. Ebī Bekr. el-Keşf ʿan Mucāvezeti’l-Umme el-Elf. Tah. Cāsim b. Muḥammed b. Muhelhil el-Yāsīn. el-Kuveyt: Dāru’d-Daʿve li’n-Neşr ve’t-Tevzīʿ, 1987.
- Ṭayyārzāde Aḥmed Aṭā, Tārīḫ-i Aṭā, İstanbul: yy., 1291.
- Topaloğlu, Aydın. “Pfander, Karl Gottlieb.” DİA, 34:268.
- Yalçınkaya, Mehmet Alper. Osmanlı’da Bilimin Siyaseti, 19. Yüzyılda Bilimi, Devleti ve Toplumu Tartışmak. Çev. Çağdaş Sümer. Ankara: Fol, 2024.
- ez-Zigetvārī el-Bosnevī, ʿAlāʾeddīn ʿAlī Dede. Muḥāḍarātu’l-Evāʾil ve Musāmeretu’l-Evāḫir. Bulak: Maṭbaʿatu’l-Mīriyye, 1300.
- Zulālī Efendi. Mehdī Hakkında Manzûm Eser, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Yazma Bağışlar, no.7554, vv. 44a-44b.
The Hidden World of a Late Ottoman Scholar in the Margin Notes: Filyozī and His Majmūʿa on the Apocalypse
Abstract
Mustafa Rushdī b. Aḥmad b. Rajab Filyozī was an Ottoman scholar who spent most of his life in the second half of the 19th century. There is no other information about him except that he was from a place called Hisarönü and served as a lecturer at the Kemankeş Kara Mustafa Paşa Madrasa for a while. Four works have been identified as belonging to Filyozī, three of which were authored by him, and one is a compilation (majmūʿa). Among these, the Majmūʿa, which is currently registered as a single copy in the Hacı Mahmud Efendi Collection, number 594, is the focus of this article. The Majmūʿa contains numerous treatises on the apocalypse and its signs, all of which were transcribed by Filyozī himself. In addition, Filyozī commented on the content of the treatises and made inferences with numerous notes in the margins of the pages. As such, these notes contain unique information about both Filyozī's own life and the period in which he lived, which perhaps cannot be found in other sources. Because this information changes the portrait of him as a moderate madrasa teacher (dersiām) derived from limited sources, and turns him into someone with an apocalyptic mind who thinks that the apocalypse is imminent. More importantly, this information allows us to view and assess Filyozī as someone who placed absolute trust in knowledge derived from methods such as jafr (numerology) and kashf (mystical insight), and who associated all surrounding events with the impending apocalypse—sometimes to the point of paranoia. Therefore, the article is structured under two main headings: in the first section, Filyozī is depicted without considering the information reflected in the marginal notes, while in the second section, the portrait that becomes apparent when the information in the marginal notes is taken into consideration. Ultimately, these two portrayals are subjected to comparison. In this way, the importance and complementary role that notes recorded in the margins of manuscripts can play in biography and historiography is highlighted.
References
- ʿAbdurrazzāḳ el-Bayṭār. Ḥılyetu’l-Beşer fī Ṭārīḫi’l-Ḳarni’s̱-S̱ālis̱ ʿAşer. Haz. Muḥammed Behçet el-Bayṭār. Beyrut: Dāru Ṣādır, 1993.
- Açıl, Berat. “Kitap Kültürü Çalışmalarının Genel Seyri: Medhal.” Osmanlı Kitap Kültürü-Carullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları, ed. Berat Açıl, içinde 1-15. İstanbul: Nobel, 2015.
- Aḥmed el-Berbīr. Risāle fī’l-Mehdī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Mahmud Efendi, no. 2330, v. 77a-79a.
- Akyıldız, Ali. Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası: Kâğıt Para ve Sosyo-ekonomik Etkileri. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1996.
- ʿAlī el-Ḳārī, Nūruddīn ʿAlī b. Sulṭān el-Herevī. el-Meşrabu’l-Verdī fī’l-Meẕhebi’l-Mehdī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Damad İbrahim, no. 297, v. 58b-82a.
- Ali Rıza ve Mehmed Galib. Geçen Asırda Devlet Adamlarımız (XIII. Asr-ı Hicri’de Osmanlı Ricali). Haz. Fahri Çetin Derin. İstanbul: Tercüman, 1977.
- Allahverdi, Reyhan Şahin. “Kemankeş Kara Mustafa Paşa Vakıfları.” Yüksek Lisans Tezi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur, 2019.
- Çelik, Yüksel ve Fatih Yeşil. Osmanlı Modernleşmesinde Tereddüt ve Teceddüt Yılları (1768-1908). İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2023.
- Daḫlān, Aḥmed b. Zeynī. el-Futūḥātu’l-İslāmiyye baʿde Muḍiyyi’l-Futūḥāti’n-Nebeviyye. Kahire: Maṭbaʿatu’l-Ḥaseniyye el-Mıṣriyye, 1323.
- Derman, M. Uğur. “Tuğra.” DİA, 41: 336-339.
- Erdem, Ekrem. “Osmanlı Para Sistemi ve Tağşiş Politikası: Dönemsel Bir Analiz.” Bankacılar Dergisi 56 (2006): 10-28.
- Ertan, Mehmet. “Gündelik Hayatın Tarihine Dokunma Çabası: Mikro Tarihçilik ve Carlo Ginzburg.” Kültür ve İletişim 15: 2 (2012): 9-35.
- Ferīḳ Aḥmed Muḫtār Paşa. “Disiplin yahut İnzibât-ı Askerî’den Hilafet-i Muazzama-i İslâmiye.” Hilafet Risâleleri II, ed. İsmail Kara, içinde 283-352. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
- Filyozî, Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Receb. Risāletu’t-Taḳvīl fī Teftīşi İncīl. İstanbul: Dāru’ṭ-Ṭıbāʿati’l-ʿĀmira, 1290/1873.
- Filyozî, Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Receb. Risāletu’t-Terbīl fī Muḳābeleti’l-Ḳalīl. İstanbul: Dāru’ṭ-Ṭıbāʿati’l-ʿĀmira, 1290/1873.
- Filyozî, Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Receb. Ḥaccu’l-Beyān. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Mahmud Efendi, no. 1594.
- Filyozî, Mustafa Rüşdî b. Ahmed b. Receb. Mecmūʿa. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Mahmud Efendi, no. 594.
- Fleischer, Cornell H. “A Mediterranean Apocalypse: Prophecies of Empire in the Fifteenth and Sixteenth Centuries.” Journal of the Economic and Social History of the Orient (JESHO) 61 (2018): 18-90.
- Fleischer, Cornell H. “Gölgelerin Gölgeleri: 1530’ların İstanbul’unda Siyasette Kehanet.” Saraydaki Kâhin: 15 ve 16. Yüzyıllarda Osmanlı Sarayında Kehanet. Çev. Ayla Ortaç, içinde 73-89. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2022.
- Fleischer, Cornell H. “Ancient Wisdom and New Sciences, Prophecies at the Ottoman Court in the Fifteenth and Early Sixteenth Century.” Falnama: The Book of Omens, ed. Massumeh Farhad ve Serpil Bağcı, içinde 231-243. Washington: Smithsonian Institution, 2009.
- Hafez, Melis. Tembelliğin İcadı, Geç Osmanlı’da Verimlilik Kültürü. Çev. Dâra Elhüseyni. Ankara: Fol, 2023. el-Ḫārizmī, Cemāluddīn Ebū Bekr. Mufīdu’l-ʿUlūm ve Mubīdu’l-Humūm. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Ayasofya, no. 4281.
- Heine, Peter. “I am not the Mahdi, But…” Apocalyptic Time, ed. Albert I. Baumgarten, içinde 69-78. Leiden: Brill, 2000.
- el-Heytemī, İbn Ḥacer Şihābuddīn Aḥmed b. Muḥammed. el-Ḳavlu’l-Muḫtaṣar fī ʿAlāmāti’l-Mehdīyyi’l-Muntaẓar. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Esad Efendi, no. 1446, vv. 1b-17b.
- el-Hindī, ʿAlī b. Husāmuddīn b. ʿAbdilmelik el-Muttaḳī. Telḫīṣu’l-Beyān fī ʿAlāmāti’l-Mehdīyyi Āḫiri’z-Zamān. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Hacı Mahmut Efendi, no. 2883.
- İnalcık, Halil. “Tanzimât’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri.” Osmanlı İmparatorluğu-Toplum ve Ekonomi, içinde 361-424. İstanbul: Eren, 1996.
- Kalaycı, Mehmet. “7./13. Yüzyıl Anadolu’sunda Yaşamış Bir Hanefî Âlimin Ferağ Kayıtlarında Saklı Otobiyografisi: ‘Alâ-i Ahlâtî ve Mecmû’ası.” Dinî Araştırmalar 20: 52 (2017): 9-31.
- Kalaycı, Mehmet. “Süleymaniye’de Bir Hâfız-ı Kütüb: Mehmet Hazmi Tura (öl. 1960) ve Yazma Eserlere Düştüğü Tetkik Notları.” İslâm Tetkikleri Dergisi 10:2 (2020): 501-552.
- Kalaycı, Mehmet ve Muzaffer Tan. “Bir 16. Yüzyıl Osmanlı Aliminin Peşinde: Zeyrekzâde Emrullâh Mehmed Efendi ve Otobiyografik Anlatıları.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62:1 (2021): 1-90.
- Karaçelebizâde, Abdülaziz b. Hüsameddin. Ravzatu’l-Ebrâr el-Mübeyyin bi-Hakâyıkı’l-Ahbâr, İstanbul: yy, 1248.
- el-Ḳonevī, Ṣadruddīn Muḥammed b. İsḥāḳ. Şerḥu Şecerati’n-Nuʿmāniyye fī’d-Devleti’l-ʿOs̱māniyye. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Halet Efendi, no. 625.
- Korkmaz, Tuba Hacer. “Nevâzil ve Telif Sebebi Arasındaki İlişki.” Sebeb-i Telif-Osmanlı Literatüründe Açık ve Örtük Yazma Nedenleri. ed. Müstakim Arıcı ve Sami Arslan, içinde 289-311. İstanbul: Ketebe, 2024.
- Kutlu, Kemal ve Kazım Çeçen. “Osmanlı Devrinde İstanbul’da Raylı Ulaşım.” Çağını Yakalayan Osmanlı, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu ve Mustafa Kaçar, içinde 335-342. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 1995.
- Maḥmūd b. Ḥamza Efendi. “Bekâ-yı Saltanat-ı Osmaniyye.” Çev. Bereketzâde İsmail Hakkı. Hilafet Risâleleri I, ed. İsmail Kara, içinde 261-283. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
- Martin, B. G. Muslim Brotherhoods in Nineteenth-Century Africa. Cambridge: Cambridge University Press, 1976. Meier, Christian. “Makro ve Mikro Tarih İlişkisi Üzerine Notlar.” Çev. Doğan Gün. Memleket Siyaset Yönetim 7:18 (2012): 100-125.
- en-Nebḫānī, Yūsuf b. İsmāʿīl. “Hulâsatu’l-Beyân fî ba‛dı Meâsiri Mevlânâ es-Sultân Abdilhamîd es-Sânî ve Ecdâdihî Âli Osmân.” Çev. Mehmet Özşenel. Hilafet Risâleleri I, ed. İsmail Kara, içinde 349-352. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002. ʿOs̱mān b. Fūdī. Kitāb fī Beyāni Muddeti’d-Dunyā. Necefe: yy., tsz.
- Öztürk, Eyüp. II. Abdülhamid Döneminde Bir Mehdilik İddiası Halepli Bir Köylünün Sıra Dışı Hikâyesi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2019.
- Öztürk, Eyüp. “Osmanlı Mehdîlik Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 15:29 (2017): 375-407.
- Öztürk, Eyüp ve Mehmet Kalaycı. “Bir 11./17. Yüzyıl Aliminin Ahir Zaman Beklentisi: Aḥmed b. Ḥayder el-Harīrī (ö. 1078/1668) ve Mehdīlik Risalesi.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 64: 2 (2023): 359-405.
- eṣ-Ṣafedī, Ḫalīl b. Aybek b. ʿAbdillah. Şerḥu Şecerati’n-Nuʿmāniyye fī’d-Devleti’l-ʿOs̱māniyye. Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no. 1253.
- Sezer, Ayten. “Osmanlı Dönemi Misyonerlik Faaliyetleri.” Yeni Türkiye 38 (2001): 948-960.
- Solnon, Jean-François. Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2024.
- es-Suyūṭī, Celāluddīn ʿAbdurraḥmān b. Ebī Bekr. el-Keşf ʿan Mucāvezeti’l-Umme el-Elf. Tah. Cāsim b. Muḥammed b. Muhelhil el-Yāsīn. el-Kuveyt: Dāru’d-Daʿve li’n-Neşr ve’t-Tevzīʿ, 1987.
- Ṭayyārzāde Aḥmed Aṭā, Tārīḫ-i Aṭā, İstanbul: yy., 1291.
- Topaloğlu, Aydın. “Pfander, Karl Gottlieb.” DİA, 34:268.
- Yalçınkaya, Mehmet Alper. Osmanlı’da Bilimin Siyaseti, 19. Yüzyılda Bilimi, Devleti ve Toplumu Tartışmak. Çev. Çağdaş Sümer. Ankara: Fol, 2024.
- ez-Zigetvārī el-Bosnevī, ʿAlāʾeddīn ʿAlī Dede. Muḥāḍarātu’l-Evāʾil ve Musāmeretu’l-Evāḫir. Bulak: Maṭbaʿatu’l-Mīriyye, 1300.
- Zulālī Efendi. Mehdī Hakkında Manzûm Eser, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi-Yazma Bağışlar, no.7554, vv. 44a-44b.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | History of Islam, Historical Studies (Other) |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | May 31, 2025 |
| Submission Date | January 21, 2025 |
| Acceptance Date | March 28, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 |
AUIFD is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.