Abstract
1869'da İstanbul'da doğan Calouste Sarkis Gülbenkian; İstanbul, Marsilya ve Londra'da eğitim gördükten sonra Bakü'ye giderek petrol kaynakları üzerine yazdığı makalelerle dikkat çekti. Bunun sonucunda 1898'de Paris ve Londra'daki Osmanlı Büyükelçiliklerine mali danışman olarak atandı. 1912 yılında Türk Petrol Şirketi'nin kurulmasına öncülük etti ve aldığı hisseler nedeniyle 'Bay Yüzde Beş' lakabı verildi. Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra, devreye giren petrol şirketleri arasında arabuluculuk yaparak 1928'de Kırmızı Hat Anlaşması'nın imzalanmasını sağladı. Ermeni toplumu yararına bağışlar yaptı ve Ermeni mülteciler için fon topladı. Fransız diplomatik belgelerinden, göç eden Ermenilerin iskânının büyük bir kısmını finanse ettiği anlaşılmaktadır. 1930'lardan itibaren dikkatini sanat koleksiyonculuğu üzerinde yoğunlaştırdı. İkinci Dünya Savaşı'nın ortasında tarafsız Portekiz'e yerleşmeye karar verdi ve burada paha biçilmez koleksiyonu için dünyanın en büyük vakıflarından birini kurdu. Müze hayali ölümünden sonra gerçekleşti. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı Devleti vatandaşı bir Ermeni olan Gülbenkian'ın, devletin en önemli görevlerinden birine atandığını, devleti zarara sokacak petrol anlaşmalarıyla Osmanlı topraklarından elde ettiği kazancı kendisi ve Ermeni toplumu yararına kullandığını ortaya koymaktır.
Keywords
: Clauste Sarkis Gülbenkian Petrol Sanayii Kırmızı Hat Anlaşması Girişimci Hayırsever Koleksiyoner
Ethical Statement
Yoktur
Supporting Institution
Yoktur
References
- Acar, Çağdaş, Sevtaç Bülbül, vd., 2007. Petrol ve Doğalgaz. Ankara: ODTU Yayınları, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, c. III, 2006, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. BEO, 4298/322303, 4 Aralık 1909.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. BEO, 3783/28, 26 Temmuz 1910.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. İ.HR, 434/51, 8 Temmuz 1914.
- Burman, John. 2009. “Politics and Profits: The National Bank of Turkey Revisited”, Oriens, Vol. 37, 225-236), https://www.jstor.org/stable/25759078 Can, Bilmez Bülent. 2016. Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Castel, João; Pereira Branco. 1999. “Calouste Gulbenkian: The Collector as a Creator,” Only the Best, Masterpieces of the Caloste Gülbenkian Museum, Lisbon, Edt. Katherine Baetjer, K. ; Draper, J. D. The Metropoloiten Museum of Art, New York. Conlin, Jonathan. 2019. Mr. Five Per Cent: The Many Lives of Calouste Gulbenkian, the World’s Richest Man, London: Profile Books Ltd.
- Conlin, Jonathan. 2010. Philanthropy with out borders: Calouste Gulbenkian's founding vision for the Gulbenkian Foundation, Análise Social, 45(195), p. 277-306, http://www.jstor.org/stable/41012798
- Dadyan, Saro. 2012. Sultan Abdülaziz, V. Murad ve II. Abdülhamid Dönemlerinin Osmanlı Hariciyesinde Üst Düzey Gayrimüslim Bürokrat ve Diplomatlar,”Milli Saraylar 10, s. 66-72.
- Dilan, Hasan Berke. 2014. “Diplomatik Belgelerle Fransa’nın Ermeni Siyasetine Bakışı,” Tarihte Türkler ve Ermeniler, Edit: Mehmet Metin Hulâgu vd., c. 10 (Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Yabancı Devletler), Ankara-Nisan, Türk Tarih Kurumu, s. 15-28.
- Draper, J.D. 1995. The Metropolitian Museum of Art, New York Ediger, Volkan Ş. 2005. Osmanlı’da Neft ve Petrol, Ankara: ODTÜ Yayıncılık. Edwin, Black. 2004. Banking on Baghdad İnside Iraq’s 7000- Year History of War, Profit and Conflict, New Jersey: John Wiley & Sons Inc,.
- Eldem, Edhem. 2007. 26 Ağustos 1896, Banka Vakası ve 1896 Ermeni Olayları, Tarih ve Toplum-Yeni Yaklaşımlar, S.5, Bahar, 2007, s.113-146.
- Eldem, Eldem. 2006. In Search of The Gulbenkians-Gülbenkyanların İzinde, İstanbul: Sabancı Üniversitesi, Sabancı Müzesi Yayınları.
- Fieldhouse, David K. 2006. Western Imperialism in the Middle East 1914-1918, London: Oxford University Press. Fitzgerald, Edward. 1994. “France’s Middle Eastern Ambitions, the Sykes-Picot Negotiations, and the Oil Field of Mosul, 1915-1918”, The Journal of Modern History, Vol:66, No:4 , p. 697-725. Frank, Alison Fleig. 2007. Oil Empire: Visions of Prosperity in Austrian Galicia. Cambridge MA: Harvard University Press. George, David Lloyd. 1938. The Truth About the Peace Treaties, 2 Vols., London: Victor Gollanez. Gruen, George E. 2004. The Oil Resources of Iraq: Their Role in the Policies of the Great Powers ,The Creation of Iraq1914-1921, Edt. Reva Spector Simon and Eleanor H. Tejirian, New York: Columbia University Press. Gülbenkian, Calouste Foundation. 2010. Calouste Sarkis Gulbenkian: The Man And His Work, Armenian Communities Department, Lizbon: Calouste Gulbenkian Foundation.
- Gürün, Kamuran. 2012. Ermeni Dosyası. Ankara: Bilgi Yayınları. H, E. 1955. “Calouste S. Gulbenkian,” The Geographical Journal, Vol. 121, No. 4, 1955, s. 547, http://www.jstor.org/stable/1791792.
- Hewins, Ralp. 1957. Mr. Five Per Cent, The Biography of Calouste Gulbenkian. London: Hutchınson & Co. Ltd.,
- Jaffe, Amy Myers. 2007. Iraq’s Oil Sector: Past, Present and Future, The Changing Role of National Oil Companies in Energy Markets, Houston: Rice University Publicatiıons.
- Jones, Geoffrey 1981. The State and the Emergence of the British Oil Industry, London: Palgrave Mcmillan.
- Jones, Geoffrey. 1982. “Admirals and Oilmen: The Relationship Between the Royal Navy and the Oil Companies, 1900-1924,” In Charted and Uncharted Waters: Proceedings of a Conference on the Study of British Maritime History, Edt., S. Palmer, G. Williams, National Maritime Museum, London.
- Kent, Marian. 1993. Moguls and Mandarins: Oil, Imperialism, and The Middle East in British Foreign Policy, 1900-1940, London: Frank Cass.
- Kent, Marian 1976. Oil and Empire: British Policy and Mesopotamian Oil, 1900-1920, London: Macmillan.
Abstract
Calouste Sarkis Gülbenkian, born in Istanbul in 1869; After studying in Istanbul, Marseille and London, he went to Baku and attracted attention with the articles he wrote on oil resources. As a result, he was appointed as financial advisor to the Ottoman Embassies in Paris and London in 1898. He pioneered the establishment of the Turkish Petroleum Company in 1912 and was given the nickname 'Mr. Five Percent' because of the shares he bought. After the collapse of the Ottoman Empire, he mediated between the oil companies that came into play and ensured the signing of the Red Line Agreement in 1928. He made donations for the benefit of the Armenian community and raised funds for Armenian refugees. It is understood from French diplomatic documents that it financed a large part of the settlement of migrating Armenians. From the 1930s onwards, he focused his attention on art collecting. In the middle of World War II, he decided to settle in neutral Portugal, where he established one of the world's largest foundations for his priceless collection. His dream of a museum came true after his death. The aim of this study is to reveal that Gülbenkian, an Armenian citizen of the Ottoman Empire, was appointed to one of the most important positions of the state and used the earnings he earned from Ottoman lands through oil agreements that would harm the state for the benefit of himself and the Armenian community.
Keywords
Calouste Sarkis Gülbenkian Oil Endüstry Red Line Agreement Entrepreneur Philanntropist Collector
References
- Acar, Çağdaş, Sevtaç Bülbül, vd., 2007. Petrol ve Doğalgaz. Ankara: ODTU Yayınları, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, c. III, 2006, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. BEO, 4298/322303, 4 Aralık 1909.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. BEO, 3783/28, 26 Temmuz 1910.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. İ.HR, 434/51, 8 Temmuz 1914.
- Burman, John. 2009. “Politics and Profits: The National Bank of Turkey Revisited”, Oriens, Vol. 37, 225-236), https://www.jstor.org/stable/25759078 Can, Bilmez Bülent. 2016. Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Castel, João; Pereira Branco. 1999. “Calouste Gulbenkian: The Collector as a Creator,” Only the Best, Masterpieces of the Caloste Gülbenkian Museum, Lisbon, Edt. Katherine Baetjer, K. ; Draper, J. D. The Metropoloiten Museum of Art, New York. Conlin, Jonathan. 2019. Mr. Five Per Cent: The Many Lives of Calouste Gulbenkian, the World’s Richest Man, London: Profile Books Ltd.
- Conlin, Jonathan. 2010. Philanthropy with out borders: Calouste Gulbenkian's founding vision for the Gulbenkian Foundation, Análise Social, 45(195), p. 277-306, http://www.jstor.org/stable/41012798
- Dadyan, Saro. 2012. Sultan Abdülaziz, V. Murad ve II. Abdülhamid Dönemlerinin Osmanlı Hariciyesinde Üst Düzey Gayrimüslim Bürokrat ve Diplomatlar,”Milli Saraylar 10, s. 66-72.
- Dilan, Hasan Berke. 2014. “Diplomatik Belgelerle Fransa’nın Ermeni Siyasetine Bakışı,” Tarihte Türkler ve Ermeniler, Edit: Mehmet Metin Hulâgu vd., c. 10 (Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Yabancı Devletler), Ankara-Nisan, Türk Tarih Kurumu, s. 15-28.
- Draper, J.D. 1995. The Metropolitian Museum of Art, New York Ediger, Volkan Ş. 2005. Osmanlı’da Neft ve Petrol, Ankara: ODTÜ Yayıncılık. Edwin, Black. 2004. Banking on Baghdad İnside Iraq’s 7000- Year History of War, Profit and Conflict, New Jersey: John Wiley & Sons Inc,.
- Eldem, Edhem. 2007. 26 Ağustos 1896, Banka Vakası ve 1896 Ermeni Olayları, Tarih ve Toplum-Yeni Yaklaşımlar, S.5, Bahar, 2007, s.113-146.
- Eldem, Eldem. 2006. In Search of The Gulbenkians-Gülbenkyanların İzinde, İstanbul: Sabancı Üniversitesi, Sabancı Müzesi Yayınları.
- Fieldhouse, David K. 2006. Western Imperialism in the Middle East 1914-1918, London: Oxford University Press. Fitzgerald, Edward. 1994. “France’s Middle Eastern Ambitions, the Sykes-Picot Negotiations, and the Oil Field of Mosul, 1915-1918”, The Journal of Modern History, Vol:66, No:4 , p. 697-725. Frank, Alison Fleig. 2007. Oil Empire: Visions of Prosperity in Austrian Galicia. Cambridge MA: Harvard University Press. George, David Lloyd. 1938. The Truth About the Peace Treaties, 2 Vols., London: Victor Gollanez. Gruen, George E. 2004. The Oil Resources of Iraq: Their Role in the Policies of the Great Powers ,The Creation of Iraq1914-1921, Edt. Reva Spector Simon and Eleanor H. Tejirian, New York: Columbia University Press. Gülbenkian, Calouste Foundation. 2010. Calouste Sarkis Gulbenkian: The Man And His Work, Armenian Communities Department, Lizbon: Calouste Gulbenkian Foundation.
- Gürün, Kamuran. 2012. Ermeni Dosyası. Ankara: Bilgi Yayınları. H, E. 1955. “Calouste S. Gulbenkian,” The Geographical Journal, Vol. 121, No. 4, 1955, s. 547, http://www.jstor.org/stable/1791792.
- Hewins, Ralp. 1957. Mr. Five Per Cent, The Biography of Calouste Gulbenkian. London: Hutchınson & Co. Ltd.,
- Jaffe, Amy Myers. 2007. Iraq’s Oil Sector: Past, Present and Future, The Changing Role of National Oil Companies in Energy Markets, Houston: Rice University Publicatiıons.
- Jones, Geoffrey 1981. The State and the Emergence of the British Oil Industry, London: Palgrave Mcmillan.
- Jones, Geoffrey. 1982. “Admirals and Oilmen: The Relationship Between the Royal Navy and the Oil Companies, 1900-1924,” In Charted and Uncharted Waters: Proceedings of a Conference on the Study of British Maritime History, Edt., S. Palmer, G. Williams, National Maritime Museum, London.
- Kent, Marian. 1993. Moguls and Mandarins: Oil, Imperialism, and The Middle East in British Foreign Policy, 1900-1940, London: Frank Cass.
- Kent, Marian 1976. Oil and Empire: British Policy and Mesopotamian Oil, 1900-1920, London: Macmillan.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Regional Studies |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 13, 2025 |
| Publication Date | June 15, 2025 |
| Submission Date | January 2, 2025 |
| Acceptance Date | February 17, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 13 Issue: 43 |
Avrasyad''de yayınlanan makaleler, Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır. Bilimsel araştırmaları kamuya ücretsiz sunmanın bilginin küresel paylaşımını artıracağı ilkesini benimseyen dergi, tüm içeriğine anında açık erişim sağlamaktadır. Makalelerdeki fikir ve görüşlerin sorumluluğu sadece yazarlarına ait olup Avrasyad''nin görüşlerini yansıtmazlar. Kullanım Şartları ve Gizlilik Politikası