Review
BibTex RIS Cite

Fen Eğitimi Bağlamında Çevreye Yönelik Deneysel Araştırmaların Sistematik Derleme Çalışması

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 1795 - 1824, 28.04.2025

Fatma Zehra Çalışkan , İlke Çalışkan

https://doi.org/10.51460/baebd.1608723

Abstract

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de 2000-2022 yılları arasında ortaokul öğrencileri ve fen bilimleri öğretmeni adayları ile yapılan çevreye yönelik ön test-son test kontrol gruplu deneysel araştırmaların içerik analizini yaparak eğilimlerini belirlemektir. Araştırma nitel araştırma yöntemine ait doküman incelemesi modelinde gerçekleşmiştir. Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. 148 araştırmaya ulaşılmıştır. Bu araştırmaların, yayın yılı, türü, dili, çalışma grubunun türü, çalışma grubunun sınıf seviyesi, bağımlı değişkeni, uygulama süresi, deney grubunda etkisi araştırılan öğretim yöntem ve yaklaşımları, okul dışı öğrenme ortamının kullanılma durumu, işbirliğiyle öğrenme yönteminin kullanılma durumu, araştırmanın yapıldığı ülke, araştırma Türkiye’de yapılıyorsa araştırmanın yapıldığı coğrafi bölge, araştırma Türkiye’de yapılıyorsa araştırmada kullanılan öğretim programı, araştırmanın yapıldığı eğitim-öğretim yılı, ölçme aracının yapısı, geliştirilmesi, uygulayıcı etkisi, öğretmen etkisi, deney ve kontrol gruplarının belirlenme yöntemi ve pilot uygulama yapılma durumu incelenmiştir. Elde edilen verilere göre 2000-2022 yılları arasında yapılan çevre eğitimi araştırmalarında, daha erişilebilir olmaları nedeniyle öğrencilerin tercih edildiği, öğretmen adayları ile yapılan çalışmalarda ise özellikle 1. ve 4. sınıf öğretmen adaylarının daha az tercih edildiği tespit edilmiştir. Araştırmaların büyük bir kısmında işbirlikçi öğrenme yöntemlerinin kullanıldığı, ancak bazı çalışmalarda eksik bilgi sunulduğu ve pilot çalışmaların yapılmadığı gözlemlenmiştir. Ayrıca, çevre okuryazarlığı gibi konularda alan yazında boşluklar bulunduğu ve bu konuda daha fazla araştırma yapılması gerektiği vurgulanmıştır.

Keywords

Fen eğitimi Sistematik derleme Çevre bilinci Çevre eğitimi

References

  • Aikens, K., McKenzie, M. ve Vaughter, P. (2016). Environmental and sustainability education policy research: a systematic review of methodological and thematic trends. Environmental Education Research, 22(3), 333–359. https://doi.org/10.1080/13504622.2015.1135418
  • Akyüz, E. (2020). Çevre biliminin abc'si yeni başlayanlar için çevre sorunları ve politikaları. Seçkin Yayıncılık.
  • Ardoin, N. M. ve Bowers, A. W. (2020). Early childhood environmental education: A systematic review of the research literature. Educational Research Review, 31, 100353. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2020.100353
  • Arık, S. ve Yılmaz, M. (2020). Çevre akademik başarısı ve çevreye yönelik tutumla ilgili deneysel çalışmaların sistematik alanyazın incelemesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 9(2), 494-535. http://dx.doi.org/10.30703/cije.624562
  • Bahar, M. ve Kiras, B. (2017). Türkiye’de yayımlanan çevre eğitimi konulu makale ve tezlerin genel analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (4), 1702-1720.
  • Candan Helvacı, S. ve Erten, S. (2022). Öğretmen adayları için çevre dostu birey etkinlikleri (1.baskı). Pegem Akademi.
  • Candaş, Z. ve Karataş, A. (2017). Türkiye’de 1996–2016 yılları arasında çevre eğitimi alanında yapılan çalışmaların içerik analizi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 5(2), 143-159.
  • Cansaran, A. ve Yıldırım, C. (2021). Çevre bilimi ile ilgili başlıca terimler ve kavramlar. O. Bozkurt (Ed.). Çevre eğitimi (6.baskı, s. 2-15) içinde. Pegem Akademi.
  • Cooper, H. (2017). Research synthesis and meta-analysis: A step-by-step approach (5th ed.). Sage Publications.
  • Çakırlar Altuntaş, E. ve Turan, S. L. (2016). Çevre eğitiminde 2010-2015 yılları arasında yapılan araştırmalar ve eğilimler. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 3(2), 1-14.
  • De Haan, G. (1996). Umweltbewusstsein. Denken und handeln in umweltkriesen. Opladen.
  • Erdoğan, M., Marcinkowski, T. ve Ok, A. (2009). Content analysis of selected features of K‐8 environmental education research studies in Turkey, 1997–2007. Environmental Education Research, 15(5), 525-548.
  • Erten, S. (2012). Türk ve Azeri öğretmen adaylarında çevre bilinci. Eğitim ve Bilim, 37(166), 88-100.
  • Fang, W., Hassan, A. ve LePage, B. (2023). The living environmental education: sound science toward a cleaner, safer and healthier future. Springer.
  • Frick, J., Kaiser, F.G. ve Wilson, M., 2004. Environmental knowledge and conservation behavior: exploring prevalence and structure in a representative sample. Personality and Individual Differences, 37(8), 1597–1613. https://doi.org/10.1016/j.paid.2004.02.015 Gülersoy, A. E., Yener, H., Turgut, T., Özşahin, D. M. ve Açıkgöz, D. A. (2021). Kaos çağında ideal bir çevre eğitimi politikası için bazı öneriler. Turkish Studies, 16(5), 1495-1552. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.52102
  • Güneş, A. M. (2021). Çevre hukukun temel ilkeleri. Türk çevre hukuku ve politikaları: Dünden bugüne ve geleceğe. Z. Savaşan ve H. Ünay (Editörler), Çevre ve kent hukuku (s. 17-46) içinde. Seçkin Yayıncılık.
  • Güven, E., Kaplan, Z., Varinlioğlu, S., Sungur, K., Gül, K. S., Hamalosmanoğlu, M. ve Bozkurt, O. (2014). Çevre eğitimi alanındaki çalışmaların incelenmesi: Türkiye’de mevcut durum. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 8(2), 1-18.
  • Handayani, W., Ariescy, R. A., Cahya, F. C., et al. (2021). Literature review: environmental awareness and proenvironmental behavior. 5th International Seminar of Research Month 2020. NST Proceedings. pages 170-173. doi:10.11594/ nstp.2021.0925
  • Husamah, H., Suwono, H., Nur, H. ve Dharmawan, A. (2022). Environmental education research in Indonesian Scopus Indexed Journal: A Systematic literature review. Journal of Biological Education Indonesia. Jurnal Pendidikan Biologi Indonesia, 8(2), 105-120.
  • Kaiser, F.G. ve Fuhrer, U. (2003). Ecological behaviours dependency on different forms of knowledge. Applied Psychology, 52, 598–613. https://doi.org/10.1111/1464-0597.00153
  • Kahyaoğlu, M. (2016). Türkiye’de çevre eğitimi üzerine yapılan araştırmalar: Bir içerik analizi çalışması. Marmara Coğrafya Dergisi, (34), 50-60.
  • Kalkan, Ö. ve Tunç, T. (2020). Cumhuriyetten günümüze ortaokul fen dersleri öğretim programlarında yer alan fizik konularının karşılaştırılmalı incelenmesi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 294–326.
  • Karakoyun, N. ve Uzun, N. (2022). 2011-2022 yılları arasında çevre Eğitimi ile ilgili yayımlanan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(1), 51-65. https://doi.org/10.47479/ihead.1111586
  • Lazol, İ., Muğal, E. ve Yücel, Y. (2008). Sürdürülebilir bir çevre için çevre muhasebesi ve KOBİ’lere yönelik bir araştırma. Muhasebe Ve Finansman Dergisi, (38), 56-69.
  • Lin, T-C., Lin, T-J., ve Tsai, C-C. (2014). Research trends in Science Education from 2008 to 2012: A systematic content analysis of publications in selected journals. International Journal of Science Education, 36(8), 1346-1372.
  • Lynn, P. (2014). Distinguishing dimensions of pro-environmental behaviour. (University of Essex, England; E.S.R.C economic and Social Research Council) ISER Working Paper Series pp 2014-19.
  • Masalimova, A. R., Krokhina, J. A., Sokolova, N. L., Melnik, M. V., Kutepova, O. S. ve Duran, M. (2023). Trends in environmental education: A systematic review. EURASIA Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 19(2), 1-8. https://doi.org/10.29333/ejmste/12952
  • Mkumbachi, L. R., Astina, I. K. ve Handoyo, B. (2020). Environmental awareness and pro-environmental behavior: A case of university students in Malang City. Jurnal Pendidikan Geografi, 25(2), 118-125.
  • North American Association for Environmental Education (Naaee). https://naaee.org/about/ee adresinden 24/05/2024 tarihinde erişildi.
  • Sönmez, D., Hastürk, G. H. ve Ballıel Ünal, B. (2022). Türkiye’de eğitim ve öğretim alanında çevre eğitimi ile ilgili doktora tezlerinin incelenmesi. Tarih Okulu Dergisi, 15(56), 298-321.
  • Sözbilir, Ö., Gül, Ş. Okçu, B., Yazıcı, F., Kızılaslan, A., Zorluoğlu, S. L., Atilla, G. (2015). Görme yetersizliği olan öğrencilere yönelik fen eğitimi araştırmalarında eğilimler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 218-241.
  • Takala, M. (1991). Environmental awareness and human activity. International Journal of Psychology, 26(5), 585–597. https://doi.org/10.1080/00207599108247146
  • Teksöz, G. (2020). Çevre eğitiminden sürdürülebilir kalkınma için eğitime:Tarihçe ve gündem. R. Olgan (Ed.), Erken çocukluk döneninde çevre eğitimi (1.baskı, s.2-17) içinde. Pegem Akademi.
  • UNESCO. (1978). Final report: Intergovernmental conference on environmental education. Paris, France: Author https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000032763
  • Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9.Baskı). Seçkin Yayınları.
  • Yılmaz, Ş., Aydın, F. ve Bahar, M. (2015). 1992-2011 yılları arasında çevre eğitimi ile ilgili yayımlanan yüksek lisans ve doktora tezlerindeki genel yönelimlerin belirlenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 383-413. https://doi.org/10.14520/adyusbd.33216

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 1795 - 1824, 28.04.2025

Fatma Zehra Çalışkan , İlke Çalışkan

https://doi.org/10.51460/baebd.1608723

Abstract

References

  • Aikens, K., McKenzie, M. ve Vaughter, P. (2016). Environmental and sustainability education policy research: a systematic review of methodological and thematic trends. Environmental Education Research, 22(3), 333–359. https://doi.org/10.1080/13504622.2015.1135418
  • Akyüz, E. (2020). Çevre biliminin abc'si yeni başlayanlar için çevre sorunları ve politikaları. Seçkin Yayıncılık.
  • Ardoin, N. M. ve Bowers, A. W. (2020). Early childhood environmental education: A systematic review of the research literature. Educational Research Review, 31, 100353. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2020.100353
  • Arık, S. ve Yılmaz, M. (2020). Çevre akademik başarısı ve çevreye yönelik tutumla ilgili deneysel çalışmaların sistematik alanyazın incelemesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 9(2), 494-535. http://dx.doi.org/10.30703/cije.624562
  • Bahar, M. ve Kiras, B. (2017). Türkiye’de yayımlanan çevre eğitimi konulu makale ve tezlerin genel analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (4), 1702-1720.
  • Candan Helvacı, S. ve Erten, S. (2022). Öğretmen adayları için çevre dostu birey etkinlikleri (1.baskı). Pegem Akademi.
  • Candaş, Z. ve Karataş, A. (2017). Türkiye’de 1996–2016 yılları arasında çevre eğitimi alanında yapılan çalışmaların içerik analizi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 5(2), 143-159.
  • Cansaran, A. ve Yıldırım, C. (2021). Çevre bilimi ile ilgili başlıca terimler ve kavramlar. O. Bozkurt (Ed.). Çevre eğitimi (6.baskı, s. 2-15) içinde. Pegem Akademi.
  • Cooper, H. (2017). Research synthesis and meta-analysis: A step-by-step approach (5th ed.). Sage Publications.
  • Çakırlar Altuntaş, E. ve Turan, S. L. (2016). Çevre eğitiminde 2010-2015 yılları arasında yapılan araştırmalar ve eğilimler. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 3(2), 1-14.
  • De Haan, G. (1996). Umweltbewusstsein. Denken und handeln in umweltkriesen. Opladen.
  • Erdoğan, M., Marcinkowski, T. ve Ok, A. (2009). Content analysis of selected features of K‐8 environmental education research studies in Turkey, 1997–2007. Environmental Education Research, 15(5), 525-548.
  • Erten, S. (2012). Türk ve Azeri öğretmen adaylarında çevre bilinci. Eğitim ve Bilim, 37(166), 88-100.
  • Fang, W., Hassan, A. ve LePage, B. (2023). The living environmental education: sound science toward a cleaner, safer and healthier future. Springer.
  • Frick, J., Kaiser, F.G. ve Wilson, M., 2004. Environmental knowledge and conservation behavior: exploring prevalence and structure in a representative sample. Personality and Individual Differences, 37(8), 1597–1613. https://doi.org/10.1016/j.paid.2004.02.015 Gülersoy, A. E., Yener, H., Turgut, T., Özşahin, D. M. ve Açıkgöz, D. A. (2021). Kaos çağında ideal bir çevre eğitimi politikası için bazı öneriler. Turkish Studies, 16(5), 1495-1552. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.52102
  • Güneş, A. M. (2021). Çevre hukukun temel ilkeleri. Türk çevre hukuku ve politikaları: Dünden bugüne ve geleceğe. Z. Savaşan ve H. Ünay (Editörler), Çevre ve kent hukuku (s. 17-46) içinde. Seçkin Yayıncılık.
  • Güven, E., Kaplan, Z., Varinlioğlu, S., Sungur, K., Gül, K. S., Hamalosmanoğlu, M. ve Bozkurt, O. (2014). Çevre eğitimi alanındaki çalışmaların incelenmesi: Türkiye’de mevcut durum. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 8(2), 1-18.
  • Handayani, W., Ariescy, R. A., Cahya, F. C., et al. (2021). Literature review: environmental awareness and proenvironmental behavior. 5th International Seminar of Research Month 2020. NST Proceedings. pages 170-173. doi:10.11594/ nstp.2021.0925
  • Husamah, H., Suwono, H., Nur, H. ve Dharmawan, A. (2022). Environmental education research in Indonesian Scopus Indexed Journal: A Systematic literature review. Journal of Biological Education Indonesia. Jurnal Pendidikan Biologi Indonesia, 8(2), 105-120.
  • Kaiser, F.G. ve Fuhrer, U. (2003). Ecological behaviours dependency on different forms of knowledge. Applied Psychology, 52, 598–613. https://doi.org/10.1111/1464-0597.00153
  • Kahyaoğlu, M. (2016). Türkiye’de çevre eğitimi üzerine yapılan araştırmalar: Bir içerik analizi çalışması. Marmara Coğrafya Dergisi, (34), 50-60.
  • Kalkan, Ö. ve Tunç, T. (2020). Cumhuriyetten günümüze ortaokul fen dersleri öğretim programlarında yer alan fizik konularının karşılaştırılmalı incelenmesi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 294–326.
  • Karakoyun, N. ve Uzun, N. (2022). 2011-2022 yılları arasında çevre Eğitimi ile ilgili yayımlanan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(1), 51-65. https://doi.org/10.47479/ihead.1111586
  • Lazol, İ., Muğal, E. ve Yücel, Y. (2008). Sürdürülebilir bir çevre için çevre muhasebesi ve KOBİ’lere yönelik bir araştırma. Muhasebe Ve Finansman Dergisi, (38), 56-69.
  • Lin, T-C., Lin, T-J., ve Tsai, C-C. (2014). Research trends in Science Education from 2008 to 2012: A systematic content analysis of publications in selected journals. International Journal of Science Education, 36(8), 1346-1372.
  • Lynn, P. (2014). Distinguishing dimensions of pro-environmental behaviour. (University of Essex, England; E.S.R.C economic and Social Research Council) ISER Working Paper Series pp 2014-19.
  • Masalimova, A. R., Krokhina, J. A., Sokolova, N. L., Melnik, M. V., Kutepova, O. S. ve Duran, M. (2023). Trends in environmental education: A systematic review. EURASIA Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 19(2), 1-8. https://doi.org/10.29333/ejmste/12952
  • Mkumbachi, L. R., Astina, I. K. ve Handoyo, B. (2020). Environmental awareness and pro-environmental behavior: A case of university students in Malang City. Jurnal Pendidikan Geografi, 25(2), 118-125.
  • North American Association for Environmental Education (Naaee). https://naaee.org/about/ee adresinden 24/05/2024 tarihinde erişildi.
  • Sönmez, D., Hastürk, G. H. ve Ballıel Ünal, B. (2022). Türkiye’de eğitim ve öğretim alanında çevre eğitimi ile ilgili doktora tezlerinin incelenmesi. Tarih Okulu Dergisi, 15(56), 298-321.
  • Sözbilir, Ö., Gül, Ş. Okçu, B., Yazıcı, F., Kızılaslan, A., Zorluoğlu, S. L., Atilla, G. (2015). Görme yetersizliği olan öğrencilere yönelik fen eğitimi araştırmalarında eğilimler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 218-241.
  • Takala, M. (1991). Environmental awareness and human activity. International Journal of Psychology, 26(5), 585–597. https://doi.org/10.1080/00207599108247146
  • Teksöz, G. (2020). Çevre eğitiminden sürdürülebilir kalkınma için eğitime:Tarihçe ve gündem. R. Olgan (Ed.), Erken çocukluk döneninde çevre eğitimi (1.baskı, s.2-17) içinde. Pegem Akademi.
  • UNESCO. (1978). Final report: Intergovernmental conference on environmental education. Paris, France: Author https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000032763
  • Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9.Baskı). Seçkin Yayınları.
  • Yılmaz, Ş., Aydın, F. ve Bahar, M. (2015). 1992-2011 yılları arasında çevre eğitimi ile ilgili yayımlanan yüksek lisans ve doktora tezlerindeki genel yönelimlerin belirlenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 383-413. https://doi.org/10.14520/adyusbd.33216
There are 36 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Development of Environmental Education and Programs
Journal Section Articles
Authors

Fatma Zehra Çalışkan 0000-0002-2137-7777

İlke Çalışkan 0000-0003-4413-8514

Early Pub Date April 20, 2025
Publication Date April 28, 2025
Submission Date December 27, 2024
Acceptance Date April 14, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 16 Issue: 1

Cite

APA Çalışkan, F. Z., & Çalışkan, İ. (2025). Fen Eğitimi Bağlamında Çevreye Yönelik Deneysel Araştırmaların Sistematik Derleme Çalışması. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 16(1), 1795-1824. https://doi.org/10.51460/baebd.1608723
 Download Cover Image