Research Article
BibTex RIS Cite

AN ANALYSIS of TURKISH LEXICAL ITEMS FOUND in THE MAGAZINE BOSANSKI PRIJATELJ

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 40 - 57

Gülten Haliloğlu

Abstract

Bosnian Franciscan priest Ivan Franjo Jukić was a curious researcher who diligently collected folk treasures such as poetry and proverbs, along with a range of geopraphical and ethnographic information. Using to data he obtained, he prepared for publication a total of four issues of the magazine Bosanski Prijatelj (Bosnian Friend) in the years 1850, 1851, 1861 and 1870. Although Bosanski Prijatelj was not published in Bosnia, it can be regarded as a work essentially dedicated to Bosnia due to the themes it contains and adresses. For this reason, it is considered in the literatura as the first periodical publication of Bosnia. When the contents of the magazine are examined, it is seen that there are words that have passed from Turkish to Bosnian, which are expressed as “Turcizam” in Bosnian. In addition among the proverbs collected and shared with readers by Jukic, some are frequently used in Turkish. It is seen that some of these exist directly and some of them exist semantically in the Bosnian language. The fact that Turkish-derived lexical items referred to as “Turkisms”, appear in a Bosnian language magazine published in the 19th century is of considerable significance in illustrating the linguistic interaction between Turkish and Bosnian. In this study, examples will be given based on the lexical items transferred from Turkish to Bosnian.

Keywords

Ivan Franjo Jukic Bosnia Bosanski Prijatelj Lexical Item Turkism

References

  • Aksoy, Ö. A. (1962). Atasözleri, deyimler. Belleten Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 10, 131-166.
  • Babić, M. (2020). Portret Ivana fra Frane Jukića. Colloquia Franciskana, 2, 17-33.
  • Badurina, L. ve Pranjković, I. (2020). Putovanje u Carigrad Ivana fra Frane Jukića i Adolfa Vebere Tkalčevića, Colloquia Franciscana, II, 113-125.
  • Baković, M. ve Andrić, M. (2000). Godina 1883-Pokušaj jezične standardizacije u Bosni i Hercegovini i sudbina dlustuševe početnice. Jezik: Časopis za Kulturu Hrvatskoga Književnog Jezika, 67(5), 165-184.
  • Bayhan, Ş. (2018a). Boşnakça-Türkçe deyimler sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Bayhan, Ş. (2018b). Boşnakça-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Büyüktapu, O. (2024). Bir sürgün öyküsü: Bosnalı Fransisken bir rahibin Saraybosna'dan İstanbul'a yolculuğu. Türkiyat Mecmuası, 34(2), 723-753.
  • Čeklić, V. (2001). Ilirski pokret i Bosansko muslimanski književno kulturni preporod. ANALI Gazi Husrev Begova Biblioteke Knjiga, 11(XIX-XX), 313-332.
  • Dizdar, H. (1997). Bilješke o Razvitku štampe u Bosni i Hercegovini. Bosniaca, 2, 39-47.
  • Filan, K. (2002). Boşnak dilinde Türkçe kelimeler –fiiller üzerine-. Belleten, 50(1), 29-39.
  • Gaj, L. (2025, 29 Nisan). https://www.enciklopedija.hr/clanak/gaj-ljudevit
  • Gürgendereli, R. (2019). Turske i druge istocanske reci u nasem jeziku adlı Türkizmalar sözlüğünde yer ve kişi adları. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 249-263.
  • Huseinčehajić, V. M. (2010). Pisana rijeć i biblioteke u Bosni i hercegovini kod Katolika za vrijeme Osmanske Uprave. Bosniaca-Časopis Nacionalne i Univertetske Biblioteke Bosne i Hercegovine, 15, 70-76.
  • İnuğur, M. N. (1999). Basın ve yayın tarihi. Der Yayınları.
  • Jukić, I. V. (1850). Bosanski Prijatelj Časopis saderžavajući potreiebite koristne i zabavne stvari. Svezak I. Berzouskom Narodne Tiscarnice Dra. Ljudevit Gaja.
  • Jukić, I. V. (1851). Bosanski Prijatelj Časopis saderžavajući potreiebite koristne i zabavne Stvari. Svezak II. Berzotiskom dr.a Jludevit Gaja.
  • Jukić, I. V. (1861). Bosanski Prijatelj Časopis saderžavajući potreiebite koristne i zabavne stvari. Svezak III. Berzotiskom Antun Jukıća.
  • Jukić, I. V. (1870). Bosanski Prijatelj Časopis saderžavajući potreiebite koristne i zabavne stvari. Svezak IV. Tiskom Ivana Vončine.
  • Kahraman, M. (2018). Türk Dili’nden Boşnak Dili’ne alıntılanan birleşik yapılar (öbek yapılar, birleşikler ve kalıp sözler). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(58), 99-115.
  • Kartallıoğlu, Y. (2024). Abdulah Škaljić in 'Turcizmi u SrpskoHrvatsko jeziku' adlı sözlüğündeki Türkizmlerde Osmanlı Türkçesi konuşma dili. Balkanistik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6(2), 136-164.
  • Kodrić, S. (2018). Studije iz kulturalne Bosnistike: (Književnoteorijske i književno historijske teme). Knjiga 20.
  • Kostić, M. (2004). Državna Štamparije i Službene i Poslužbene Novine u Bosni i Hercegovini od 1866 do 1945 godine. Novi Muallim, 18, 96-110.
  • Kruševac, T. (1978). Bosansko Hercegovački listovi XIX. vjeku. Veselin Mesleša.
  • Kuna, H. (1979). Grafijsko-ortografski uzusi Iliraca i književna Franjevačka tradicija u Bosanskom Prijatelju. Književni Jezik, 3, 5-16.
  • Lukić, Z. (2001). Polovice u Bosni i Hercegovini. https://zlatkolukic.com/wp-content/uploads/2017/06/12.Poslovice1..pdf.
  • Praštalo, T. ve Cukac, N. (1993). Early journals in Bosnia and Herzegovina. Learned Publishing, 6(1), 25-28.
  • Redžić, E. (2008). Pisma Ivana Frane Jukića Upućena Ljudevitu Gaju, Stanku Vrazu i Fra Grgu Martiću. Historijska Traganja, 2, 9-16.
  • Rešidbegović, A. (1997). Pregled Privatnih Štamparija u Sarajevu 1884-1918. Bosniaca, 2, 68-73.
  • Saydam, A. (2007). Ömer Lutfi Paşa (1806-1871). İslâm ansiklopedisi içinde (C. 34, s. 74-76). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Seyhan, S., Temiztürk, H. ve Dizdar, S. (2016). Osmanlı dönemi Bosna basın tarihi. Atatürk Üniversitesi Yayınları. Škaljić, A. (1966). Turcizmu u Srpsko-Hrvatsko jeziku. Svjetlost.
  • Tutavac, V. (2017). Ivan Franjo Jukic (1818-1857). Travel propose as a reflection of his life and work. Studia Capuccinorum Boziniensia, 1, 114-122.

BOSANSKI PRIJATELJ DERGİSİ’NDE YER ALAN TÜRKÇE SÖZ VARLIKLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 40 - 57

Gülten Haliloğlu

Abstract

Bosnalı Fransisken rahip Ivan Franjo Jukić özverili bir şekilde şiir, atasözü gibi halk hazineleriyle, coğrafi ve etnografik pek çok konudaki farklı bilgileri toplayan meraklı bir araştırmacıdır. Elde ettiği verileri kullanarak 1850, 1851, 1861 ve 1870 yıllarında toplamda dört sayı olmak üzere Bosanski Prijatelj (Bosnalı Arkadaş) dergisini yayına hazırlamıştır. Bosanski Prijatelj, basım yeri Bosna olmamasına rağmen içerdiği ve ele aldığı temalar bakımından adeta Bosna üzerine hazırlanmış bir eserdir. Bu nedenle literatürde Bosna’nın ilk süreli yayını olarak değerlendirilmektedir. Derginin içerikleri incelendiğinde Boşnakçada “Turcizam” olarak ifade edilen Türkçeden Boşnakçaya geçen sözcüklerin olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra Jukić’in toplayarak okurlara aktardığı atasözlerinin içinde de Türkçede sıkça kullanılan atasözlerine rastlanmaktadır. Bunlardan bir kısmının doğrudan bir kısmının ise anlamsal olarak Boşnak dilinde var olduğu görülmektedir. Türkçeden Boşnakçaya geçen söz varlığının yani “Türkizma”ların 19. yüzyılda Boşnak dilinde yayımlanan bir dergide olması iki dil arasındaki etkileşimi göstermesi açısından önemlidir. Çalışmada Türkçeden Boşnakçaya geçen söz varlıkları üzerinden örnekler verilecektir.

Keywords

Ivan Franjo Jukić Bosna Bosanski Prijatelj Söz Varlığı Türkizm

Ethical Statement

Etik beyan gerekmemektedir.

References

  • Aksoy, Ö. A. (1962). Atasözleri, deyimler. Belleten Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 10, 131-166.
  • Babić, M. (2020). Portret Ivana fra Frane Jukića. Colloquia Franciskana, 2, 17-33.
  • Badurina, L. ve Pranjković, I. (2020). Putovanje u Carigrad Ivana fra Frane Jukića i Adolfa Vebere Tkalčevića, Colloquia Franciscana, II, 113-125.
  • Baković, M. ve Andrić, M. (2000). Godina 1883-Pokušaj jezične standardizacije u Bosni i Hercegovini i sudbina dlustuševe početnice. Jezik: Časopis za Kulturu Hrvatskoga Književnog Jezika, 67(5), 165-184.
  • Bayhan, Ş. (2018a). Boşnakça-Türkçe deyimler sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Bayhan, Ş. (2018b). Boşnakça-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Büyüktapu, O. (2024). Bir sürgün öyküsü: Bosnalı Fransisken bir rahibin Saraybosna'dan İstanbul'a yolculuğu. Türkiyat Mecmuası, 34(2), 723-753.
  • Čeklić, V. (2001). Ilirski pokret i Bosansko muslimanski književno kulturni preporod. ANALI Gazi Husrev Begova Biblioteke Knjiga, 11(XIX-XX), 313-332.
  • Dizdar, H. (1997). Bilješke o Razvitku štampe u Bosni i Hercegovini. Bosniaca, 2, 39-47.
  • Filan, K. (2002). Boşnak dilinde Türkçe kelimeler –fiiller üzerine-. Belleten, 50(1), 29-39.
  • Gaj, L. (2025, 29 Nisan). https://www.enciklopedija.hr/clanak/gaj-ljudevit
  • Gürgendereli, R. (2019). Turske i druge istocanske reci u nasem jeziku adlı Türkizmalar sözlüğünde yer ve kişi adları. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 249-263.
  • Huseinčehajić, V. M. (2010). Pisana rijeć i biblioteke u Bosni i hercegovini kod Katolika za vrijeme Osmanske Uprave. Bosniaca-Časopis Nacionalne i Univertetske Biblioteke Bosne i Hercegovine, 15, 70-76.
  • İnuğur, M. N. (1999). Basın ve yayın tarihi. Der Yayınları.
  • Jukić, I. V. (1850). Bosanski Prijatelj Časopis saderžavajući potreiebite koristne i zabavne stvari. Svezak I. Berzouskom Narodne Tiscarnice Dra. Ljudevit Gaja.
  • Jukić, I. V. (1851). Bosanski Prijatelj Časopis saderžavajući potreiebite koristne i zabavne Stvari. Svezak II. Berzotiskom dr.a Jludevit Gaja.
  • Jukić, I. V. (1861). Bosanski Prijatelj Časopis saderžavajući potreiebite koristne i zabavne stvari. Svezak III. Berzotiskom Antun Jukıća.
  • Jukić, I. V. (1870). Bosanski Prijatelj Časopis saderžavajući potreiebite koristne i zabavne stvari. Svezak IV. Tiskom Ivana Vončine.
  • Kahraman, M. (2018). Türk Dili’nden Boşnak Dili’ne alıntılanan birleşik yapılar (öbek yapılar, birleşikler ve kalıp sözler). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(58), 99-115.
  • Kartallıoğlu, Y. (2024). Abdulah Škaljić in 'Turcizmi u SrpskoHrvatsko jeziku' adlı sözlüğündeki Türkizmlerde Osmanlı Türkçesi konuşma dili. Balkanistik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6(2), 136-164.
  • Kodrić, S. (2018). Studije iz kulturalne Bosnistike: (Književnoteorijske i književno historijske teme). Knjiga 20.
  • Kostić, M. (2004). Državna Štamparije i Službene i Poslužbene Novine u Bosni i Hercegovini od 1866 do 1945 godine. Novi Muallim, 18, 96-110.
  • Kruševac, T. (1978). Bosansko Hercegovački listovi XIX. vjeku. Veselin Mesleša.
  • Kuna, H. (1979). Grafijsko-ortografski uzusi Iliraca i književna Franjevačka tradicija u Bosanskom Prijatelju. Književni Jezik, 3, 5-16.
  • Lukić, Z. (2001). Polovice u Bosni i Hercegovini. https://zlatkolukic.com/wp-content/uploads/2017/06/12.Poslovice1..pdf.
  • Praštalo, T. ve Cukac, N. (1993). Early journals in Bosnia and Herzegovina. Learned Publishing, 6(1), 25-28.
  • Redžić, E. (2008). Pisma Ivana Frane Jukića Upućena Ljudevitu Gaju, Stanku Vrazu i Fra Grgu Martiću. Historijska Traganja, 2, 9-16.
  • Rešidbegović, A. (1997). Pregled Privatnih Štamparija u Sarajevu 1884-1918. Bosniaca, 2, 68-73.
  • Saydam, A. (2007). Ömer Lutfi Paşa (1806-1871). İslâm ansiklopedisi içinde (C. 34, s. 74-76). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Seyhan, S., Temiztürk, H. ve Dizdar, S. (2016). Osmanlı dönemi Bosna basın tarihi. Atatürk Üniversitesi Yayınları. Škaljić, A. (1966). Turcizmu u Srpsko-Hrvatsko jeziku. Svjetlost.
  • Tutavac, V. (2017). Ivan Franjo Jukic (1818-1857). Travel propose as a reflection of his life and work. Studia Capuccinorum Boziniensia, 1, 114-122.
There are 31 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Bosnian Language, Literature and Culture
Journal Section Research Articles
Authors

Gülten Haliloğlu 0000-0002-5663-3611

Early Pub Date June 30, 2025
Publication Date
Submission Date May 8, 2025
Acceptance Date June 18, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 7 Issue: 1

Cite

APA Haliloğlu, G. (2025). BOSANSKI PRIJATELJ DERGİSİ’NDE YER ALAN TÜRKÇE SÖZ VARLIKLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME. Balkanistik Dil Ve Edebiyat Dergisi, 7(1), 40-57.
 Download Cover Image