Research Article
BibTex RIS Cite

An Attempted Commentary On The Ghazal Wıth The Refraın “Gelmışlerdenız” In The Context Of The Wısdom Of Comıng Into The World And Self-Knowledge In Muğlalı Şâhıdî İbrâhîm Dede

Year 2025, Issue: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 85 - 105

Mustafa Çipan

Abstract

Cities are often associated with figures who establish civilizations, foster development, pave the way, and imbue them with spirit. One of the most significant figures in this regard for Muğla and its surroundings is Şâhidî İbrâhim Dede, the foremost representative of the Mevlevi tradition in Muğla.
Şâhidî follows in the footsteps of the great Sheikh, Hz. Mevlâna, who proclaimed, "I am a mountain, my words echo the voice of my beloved." Şâhidî expresses this sentiment as follows: "I emptied myself and was filled with Him. Like a seashell, I am filled with His pearl. O reader seeking the mysteries! These words are not mine; it is He, Mevlâna, who speaks through Şâhidî."
Şâhidî received his initial spiritual and literary training from his father, Hüdâyî Dede, and was deeply influenced by his sheikh, Dîvâne Mehmed Çelebi. A prolific poet, he introduced innovations in the field of Mesnevî commentaries, particularly with his Gülşen-i Tevhîd, and paved the way for verse dictionaries with his Tuhfe.
Focusing extensively on the wisdom of self-knowledge, Şâhidî has continued to guide people for centuries with his proverbs and proverbial couplets. His ghazal with the refrain "gelmişlerdeniz" (we are of those who have come) exemplifies his highly artistic style in expressing the true nature of existence.
This article provides brief evaluations of Şâhidî’s ghazal alongside other ghazals, murabbas, and muhammeses composed with the same refrain. According to available information, the first ghazal with the refrain "gelmişlerdeniz" belongs to Şah İsmail, known by the pen name Hatâyî, one of the prominent poets of the 16th-century Azerbaijani literary tradition, to whose works parallel poems were frequently composed. It is stated that poets composed parallel poems to this highly admired ghazal, including Hayâlî, Şâhidî, Aşkî, Âşık Ömer, Şükrî, Feyzî, and Zihnî.
A commentary attempt has been made on Şâhidî’s seven-couplet ghazal, demonstrating his mastery of the Sufi language and style employed by mystical poets.

Keywords

Şâhidî Mevlâna Muğla ghazal commentary

References

  • Ak, C. (Haz.). (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı karşılaştırmalı metin. Uludağ Üniversitesi Basımevi.
  • Akkuş, M. (Haz.). (1993). Nef‘î Dîvânı. Akçağ Yayınları.
  • Akyüz, K., Beken, S., Yüksel, S. ve Cunbur, M. (Haz.). (1990). Fuzûlî Divanı. Akçağ Yayınları.
  • Ayan, H. (Haz.). (1990). Nesîmî Divanı. Akçağ Yayınları.
  • Ayverdi, İ. Kubbealtı lugatı, https://lugatim.com/s/meydan (e.t. 23.01.2025).
  • Bahar, E. T. (2020). Şâhidî Beg’in Dîvân’ı: Yazıçevrim ve metin incelemesi. [Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi].
  • Batîslam, H. D. (2002). Divan şiirinin mitolojik kuşları: Hümâ, anka ve simurg, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi l, 185-208.
  • Bilkan, A. F. (Haz.). (2011). Nâbî Dîvânı. Akçağ Yayınları.
  • Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Anka Yayınları.
  • Ceyhan, S. (2013). Zühd. TDV İslâm ansiklopedisi c. 44, ss. 530-532.
  • Çağrıcı, M. (2006). Nasihat. TDV İslâm ansiklopedisi c. 32, 408-409.
  • Çelebi, İ. & Uludağ. S. (1998). Hicab. TDV İslâm ansiklopedisi c.17, 429-431.
  • Çıpan, M. (Haz.). (1986). Muğlalı İbrahim Şâhidî hayatı, edebî şahsiyeti, eserleri dîvân ve Gülşen-i Vahdet (tenkidli metin). [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi].
  • Çıpan, M. (Haz.). (2022). Pîr-i Sânî Dîvâne Mehmed Çelebi. İstanbul Tasavvuf ve Mûsikî Araştırmaları Derneği.
  • Doğan, M. N. (Haz.). (2002). Şeyh Gâlib, Hüsn-ü Aşk Metin, nesre çeviri, notlar ve açıklamalar. Ötüken Yayınları.
  • Durmuş, İ., Köksal, M. F. & Çiçekler, M. (2006). Nazîre. TDV İslâm ansiklopedisi c.32, 456-458.
  • Uçan Eke, N. (2016). Şâhidî’nin şiirlerinde tasavvufi metaforlar. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD) 3(5), 12-15.
  • El-Hakîm, S. (2005). İbnü’l Arabî sözlüğü. (Çev.) Ekrem Demirli. Kabalcı Yayınevi.
  • Ergun, S. N. (1935). Âşık Ömer hayatı ve şiirleri. Semih Lütfi Matbaası ve Kitap Evi.
  • Gök, S. (2019). Sevgili şahbâzıyla gönül/can kuşu avlamak hayali üzerine. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 14, 87-98.
  • Gölpınarlı, A. (1985). Mesnevî ve şerhi. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
  • Gölpınarlı, A. (Çev.). (1959). Fîhi mâ-fîh. İstanbul.
  • Güzeloğlu, H. (2024). Divan şiirinde âşığa nasihat edenler ve âşığın onlara verdiği cevap, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 549-521.
  • Heyet (t.y.) Eşrefoğlu Divanı, Tercüman 1001 Temel Eser.
  • Huseyn-i Husrevân, & Eşrefzâde, Rıza. (Nşr.). (1993). Gülşen-i Tevhîd. Meşhed: 1372 hş., 3.
  • Karagöz, S. (2004). Feyzi Efendi Divanı inceleme, transkripsiyonlu metin, sözlük. [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi].
  • Karasoy, Y. & Yavuz, O. (Haz.). (2010). Âşık Ömer Dîvânı. Konya.
  • Kufacı, O. (haz.) (2020). Mısırlı Şâhidî Dîvânı. Kriter Yayınları.
  • Kurnaz, C. (1993). Câm. TDV İslâm ansiklopedisi c.7, 41-42.
  • Kurnaz, C. (1998). Hümâ. TDV İslâm ansiklopedisi c.18, 478.
  • Küçük, S. (Haz.). (1994). Bâkî Dîvânı: Tenkitli basım. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (AKDTYK).
  • Macit, M. (Haz.) el-Erdebili, İ. b. H. (2017). Hatâyî Dîvânı Şah İsmail, T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Mollahaliloğlu, F. & Akkuş, M. (2023). XVI. yüzyıl dîvânlarında aşk ve aşığa dair nasihatler. Danisname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi 6, 49-68.
  • Onay, A. T. (1992). Eski Türk edebiyatında mazmunlar. TDV Yayınları.
  • Pala, İ. (2006). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul.
  • Pala, İ. (Haz.). (1983). Aşkî: Hayatı, edebî şahsiyeti ve dîvânı. [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi].
  • Saraç, M. A. Y. (2014). Tasavvuf edebiyatında içki kavramına giriş ve Yunus Emre örneği. İlmi Araştırmalar 10, 144-146.
  • Selçuk, B. (2018). Yunus Emre’de metaforik bir değer: Meydan. Uluslararası Yunus Emre ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Gelişimi Sempozyumu (129-134). Kırşehir.
  • Şener, H. & Akatay, K. (2021). Rize’nin bilinmeyen şairleri: Seyyid, Zihnî ve Abdî. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz, 22, 744-747.
  • Şimşekler, N. (1998). Şâhidî İbrâhîm Dede’nin Gülşen-i Esrâr’ı tenkitli metin-tahlil. [Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi].
  • Tarlan, A. N. (Haz.). (1992). Hayâlî Bey Divanı. Akçağ Yayınları.
  • Tatçı, M. (Haz.). Yûnus Emre Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
  • Uludağ, S. (2003). Ma‘rifet-i Nefs. TDV İslâm Ansiklopedisi c. 28, 56.
  • Yalçınkaya, Y. (2019). XIX. asır Kerkük şuarasından Seyyid Şükrî ve Dîvân’ı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 68, 113-156.
  • Yavuz, Y. Ş. & Pala, İ. (1992). Bezm-i elest, TDV İslâm Ansiklopedisi c. 6, 106-108.

Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti ve Kendini Bilme Bağlamında “Gelmişlerdeniz” Redifli Gazelini Şerh Denemesi

Year 2025, Issue: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 85 - 105

Mustafa Çipan

Abstract

Şehirler, medeniyet kurucu, geliştirici, yol açıcı, ruh verici şahsiyetlerle anılırlar. Muğla ve yöresi için bu önemli şahsiyetlerin başında Mevlevîliğin Muğla’daki en mühim temsilcisi olan Şâhidî İbrâhim Dede gelmektedir.
Şâhidî, “Ben dağım, sözüm sevgilimin sadâsıdır.” diye seslenen büyük Şeyhi Hz. Mevlâna’nın izinden yürür ve bu bunu “Ben kendimden boşaldım, onunla doldum. Sedef gibi onun incisiyle doldum. Ey sır isteyen okuyucum! Söylediğim bu sözler benim değildir. Şâhidî’nin dilinden söyleyen odur, Mevlâna’dır.” cümleleriyle dile getirir.
İlk manevî ve edebî terbiyesini babası Hüdâyî Dede’den alan Şâhidî, Şeyhi Dîvâne Mehmed Çelebiden de çok etkilenmiştir. Özellikle Gülşen-i Tevhîd’i ile Mesnevî şerhleri vadisinde yenilik getirmiş, Tuhfe’siyle manzum lügatlere öncülük ederek tesirli olmuş velûd bir şairdir.
Kendini bilmenin hikmeti üzerinde çok duran, darb-ı mesel hâline gelmiş beyitleriyle yüzyıllardır insanlara yol göstermeye devam eden Şâhidî, özellikle “gelmişlerdeniz” redifli gazeliyle dünyaya gelmenin hakiki mahiyetini son derece sanatkârane bir üslûpla ifade etmiştir.
Bu makalede, Şâhidî’nin gazeli yanında aynı redifle yazılan gazel, murabba ve muhammeslere de temas edilerek kısa değerlendirmelerde bulunulmuştur. Mevcut bilgilere göre “gelmişlerdeniz” redifli ilk gazelin XVI. yüzyıl Azerî sahasının kudretli şairlerinden olan ve şiirleri çokça tanzir edilen Hatâyî mahlaslı Şah İsmail’e ait olduğu, çok beğenilen bu gazelin Hayâlî, Şâhidî, Aşkî, Âşık Ömer, Şükrî, Feyzî, Zihnî gibi şairlerce tanzir edildiği belirtilmiştir.
Mutasavvıf şairlerin kullandığı tasavvuf dilini ve üslûbunu çok iyi bilen Şâhidî’nin yedi beyitlik gazeli için bir şerh denemesi yapılmıştır.

Keywords

Şâhidî Mevlâna Muğla gazel şerh

References

  • Ak, C. (Haz.). (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı karşılaştırmalı metin. Uludağ Üniversitesi Basımevi.
  • Akkuş, M. (Haz.). (1993). Nef‘î Dîvânı. Akçağ Yayınları.
  • Akyüz, K., Beken, S., Yüksel, S. ve Cunbur, M. (Haz.). (1990). Fuzûlî Divanı. Akçağ Yayınları.
  • Ayan, H. (Haz.). (1990). Nesîmî Divanı. Akçağ Yayınları.
  • Ayverdi, İ. Kubbealtı lugatı, https://lugatim.com/s/meydan (e.t. 23.01.2025).
  • Bahar, E. T. (2020). Şâhidî Beg’in Dîvân’ı: Yazıçevrim ve metin incelemesi. [Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi].
  • Batîslam, H. D. (2002). Divan şiirinin mitolojik kuşları: Hümâ, anka ve simurg, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi l, 185-208.
  • Bilkan, A. F. (Haz.). (2011). Nâbî Dîvânı. Akçağ Yayınları.
  • Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Anka Yayınları.
  • Ceyhan, S. (2013). Zühd. TDV İslâm ansiklopedisi c. 44, ss. 530-532.
  • Çağrıcı, M. (2006). Nasihat. TDV İslâm ansiklopedisi c. 32, 408-409.
  • Çelebi, İ. & Uludağ. S. (1998). Hicab. TDV İslâm ansiklopedisi c.17, 429-431.
  • Çıpan, M. (Haz.). (1986). Muğlalı İbrahim Şâhidî hayatı, edebî şahsiyeti, eserleri dîvân ve Gülşen-i Vahdet (tenkidli metin). [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi].
  • Çıpan, M. (Haz.). (2022). Pîr-i Sânî Dîvâne Mehmed Çelebi. İstanbul Tasavvuf ve Mûsikî Araştırmaları Derneği.
  • Doğan, M. N. (Haz.). (2002). Şeyh Gâlib, Hüsn-ü Aşk Metin, nesre çeviri, notlar ve açıklamalar. Ötüken Yayınları.
  • Durmuş, İ., Köksal, M. F. & Çiçekler, M. (2006). Nazîre. TDV İslâm ansiklopedisi c.32, 456-458.
  • Uçan Eke, N. (2016). Şâhidî’nin şiirlerinde tasavvufi metaforlar. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD) 3(5), 12-15.
  • El-Hakîm, S. (2005). İbnü’l Arabî sözlüğü. (Çev.) Ekrem Demirli. Kabalcı Yayınevi.
  • Ergun, S. N. (1935). Âşık Ömer hayatı ve şiirleri. Semih Lütfi Matbaası ve Kitap Evi.
  • Gök, S. (2019). Sevgili şahbâzıyla gönül/can kuşu avlamak hayali üzerine. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 14, 87-98.
  • Gölpınarlı, A. (1985). Mesnevî ve şerhi. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
  • Gölpınarlı, A. (Çev.). (1959). Fîhi mâ-fîh. İstanbul.
  • Güzeloğlu, H. (2024). Divan şiirinde âşığa nasihat edenler ve âşığın onlara verdiği cevap, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 549-521.
  • Heyet (t.y.) Eşrefoğlu Divanı, Tercüman 1001 Temel Eser.
  • Huseyn-i Husrevân, & Eşrefzâde, Rıza. (Nşr.). (1993). Gülşen-i Tevhîd. Meşhed: 1372 hş., 3.
  • Karagöz, S. (2004). Feyzi Efendi Divanı inceleme, transkripsiyonlu metin, sözlük. [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi].
  • Karasoy, Y. & Yavuz, O. (Haz.). (2010). Âşık Ömer Dîvânı. Konya.
  • Kufacı, O. (haz.) (2020). Mısırlı Şâhidî Dîvânı. Kriter Yayınları.
  • Kurnaz, C. (1993). Câm. TDV İslâm ansiklopedisi c.7, 41-42.
  • Kurnaz, C. (1998). Hümâ. TDV İslâm ansiklopedisi c.18, 478.
  • Küçük, S. (Haz.). (1994). Bâkî Dîvânı: Tenkitli basım. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (AKDTYK).
  • Macit, M. (Haz.) el-Erdebili, İ. b. H. (2017). Hatâyî Dîvânı Şah İsmail, T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Mollahaliloğlu, F. & Akkuş, M. (2023). XVI. yüzyıl dîvânlarında aşk ve aşığa dair nasihatler. Danisname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi 6, 49-68.
  • Onay, A. T. (1992). Eski Türk edebiyatında mazmunlar. TDV Yayınları.
  • Pala, İ. (2006). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul.
  • Pala, İ. (Haz.). (1983). Aşkî: Hayatı, edebî şahsiyeti ve dîvânı. [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi].
  • Saraç, M. A. Y. (2014). Tasavvuf edebiyatında içki kavramına giriş ve Yunus Emre örneği. İlmi Araştırmalar 10, 144-146.
  • Selçuk, B. (2018). Yunus Emre’de metaforik bir değer: Meydan. Uluslararası Yunus Emre ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Gelişimi Sempozyumu (129-134). Kırşehir.
  • Şener, H. & Akatay, K. (2021). Rize’nin bilinmeyen şairleri: Seyyid, Zihnî ve Abdî. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz, 22, 744-747.
  • Şimşekler, N. (1998). Şâhidî İbrâhîm Dede’nin Gülşen-i Esrâr’ı tenkitli metin-tahlil. [Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi].
  • Tarlan, A. N. (Haz.). (1992). Hayâlî Bey Divanı. Akçağ Yayınları.
  • Tatçı, M. (Haz.). Yûnus Emre Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
  • Uludağ, S. (2003). Ma‘rifet-i Nefs. TDV İslâm Ansiklopedisi c. 28, 56.
  • Yalçınkaya, Y. (2019). XIX. asır Kerkük şuarasından Seyyid Şükrî ve Dîvân’ı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 68, 113-156.
  • Yavuz, Y. Ş. & Pala, İ. (1992). Bezm-i elest, TDV İslâm Ansiklopedisi c. 6, 106-108.
There are 45 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Turkish Islamic Literature, Classical Turkish Literature of Ottoman Field
Journal Section Research Articles
Authors

Mustafa Çipan 0000-0001-6132-5472

Early Pub Date April 18, 2025
Publication Date
Submission Date February 3, 2025
Acceptance Date March 7, 2025
Published in Issue Year 2025 Issue: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı

Cite

APA Çipan, M. (2025). Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti ve Kendini Bilme Bağlamında “Gelmişlerdeniz” Redifli Gazelini Şerh Denemesi. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı), 85-105. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1632409
AMA Çipan M. Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti ve Kendini Bilme Bağlamında “Gelmişlerdeniz” Redifli Gazelini Şerh Denemesi. bitig. April 2025;(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı):85-105. doi:10.69787/bitigefd.1632409
Chicago Çipan, Mustafa. “Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti Ve Kendini Bilme Bağlamında ‘Gelmişlerdeniz’ Redifli Gazelini Şerh Denemesi”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, no. Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı (April 2025): 85-105. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1632409.
EndNote Çipan M (April 1, 2025) Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti ve Kendini Bilme Bağlamında “Gelmişlerdeniz” Redifli Gazelini Şerh Denemesi. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı 85–105.
IEEE M. Çipan, “Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti ve Kendini Bilme Bağlamında ‘Gelmişlerdeniz’ Redifli Gazelini Şerh Denemesi”, bitig, no. 1470-1550, pp. 85–105, April 2025, doi: 10.69787/bitigefd.1632409.
ISNAD Çipan, Mustafa. “Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti Ve Kendini Bilme Bağlamında ‘Gelmişlerdeniz’ Redifli Gazelini Şerh Denemesi”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi 1470-1550 (April 2025), 85-105. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1632409.
JAMA Çipan M. Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti ve Kendini Bilme Bağlamında “Gelmişlerdeniz” Redifli Gazelini Şerh Denemesi. bitig. 2025;:85–105.
MLA Çipan, Mustafa. “Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti Ve Kendini Bilme Bağlamında ‘Gelmişlerdeniz’ Redifli Gazelini Şerh Denemesi”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, no. Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 2025, pp. 85-105, doi:10.69787/bitigefd.1632409.
Vancouver Çipan M. Muğlalı Şâhidî İbrâhim Dede’de Dünyaya Gelmenin Hikmeti ve Kendini Bilme Bağlamında “Gelmişlerdeniz” Redifli Gazelini Şerh Denemesi. bitig. 2025(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı):85-105.
 Download Cover Image

bitig Journal of Faculty of Letters is licensed under a 88x31.png Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.