Criticism of the Zahit Type as an Example of Social Criticism in Şâhidî’s Ghazal with the Redif of Mürâîler
Abstract
In Classical Turkish poetry, there are certain types that poets criticize, sometimes sarcastically and sometimes in a serious style. The zahit, who is criticized from the clothes he wears to the place he sits, from the words he speaks to the worship he performs, is one of these types. With his characteristics, he is not only the enemy of the lover but also the target of both rint and sheikh/ sufi poets. The poets criticized the zahit in order to conform to the framework set by tradition and to create an environment of social criticism in order to reveal who, what and why they criticized. Social criticism is one of the main functions of literature, which is not independent from society, but rather shaped accordingly. Although poets target individuals with their criticism, they essentially aim to correct the deterioration in society. It can be thought that this was the aim of the poets who criticized the zahit in their poems and that they wanted to put an end to the hypocrisy in society based on his personality.The 16th century poet Şâhidî also frequently criticized the zahit and his hypocritical behavior in his poems.
In this study, first of all, the sufistic understanding and the levels of this understanding, who is called a sufi and who is called a zahit will be mentioned. Then, after mentioning the conflict between the rint and the zahit in classical Turkish poetry, information will be given about the life, literary personality and works of Şâhidî, who was first a disciple and then a murshid on the path of sufism. Before the main analysis of the study, examples of selected couplets from his Dîvân will be given and explained in order to provide a basis for Şâhidî’s thoughts on the zahit. Afterwards, the analysis of Şâhidî’s ghazal with the redif “mürâîler” will be analyzed and the couplets of this ghazal will be translated into prose and interpreted. Thus, in the sample of the ghazal in question, it will be investigated how the poet deals with the character and behavior of the zahit and what he criticizes. Throughout the article, “Why is zahit at the center of criticism? What is he doing wrong? Why does Şâhidî criticize the zahit?” and the characteristics of these so-called ‘hypocrites’ will be revealed.
References
- Abdülkerim Kuşeyrî. (2014). Kuşeyrî risâlesi [Sûfîlerin inanç ve ahlâkları] (Dilaver Selvi, Çev.). Semerkand Yayınları.
- Açık Önkaş, N. (2013). Mevlânâ okyanusundan Muğlalı Şâhidi denizine-Şâhidi şiirleri ve açıklamaları. Muğla Kültür Belediyesi Yayınları.
- Alver, K. (2018). Edebiyat sosyolojisi ve hayat. İçinde Edebiyat sosyolojisi (ss. 273-288). İz Yayıncılık.
- Aygün, Z. A. (1993). Bağdatlı Rûhî Divanı’nda Rind ve Zahid tipleri [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Ceyhan, S. (2013). Zühd. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (Cilt 44, ss. 533-535). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Çağrıcı, M. (2008). Riyâ. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (Cilt 35, ss. 137-138). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Çavuşoğlu, M. (2017). Necati Bey Divanı’nın tahlili. Kitabevi Yayınları.
- Çelebioğlu, A. (1986). Elif harfiyle ilgili bâzı edebî husûsiyetler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 24, 45-64.
- Çetişli, İ. (2014). Edebiyat sanatı ve bilimi. Akçağ Yayınları.
- Çıpan, M. (1985). Muğlalı İbrahim Şâhidî hayâtı, edebî şahsiyeti, eserleri, divan ve Gülşen-i Vahdet (Tenkidli metin) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Çiftçi, H. (2002). Klâsik Fars edebiyatında hiciv ve sosyal eleştiri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Çoban, Ö. (2002). Divan şiirinde Rind ve Zahid portresi (Ahmet Paşa, Fuzûlî, Bâkî, Nef’î, Nedim, Şeyh Galip divanlarında) [Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Devellioğlu, F. (2011). Osmanlıca-Türkçe snsiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
- Durmaz, G. (2003). Divan şiirinde Rind ve Zahid çekişmesi [Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik. İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
- Gölpınarlı, A. (2009). Tasavvuf. Milenyum Yayınları.
- Kurnaz, C. (1997). Divan şiirinde belge redifler. İçinde Divan edebiyatı yazıları (ss. 65-276). Akçağ Yayınları.
- Mengi, M. (2010). Eski edebiyatımızdaki bazı insan tipleri. İçinde Divan şiiri yazıları (ss. 251-268). Akçağ Yayınları.
- Onay, A. T. (1993). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı (Cemâl Kurnaz, Haz.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Pala, İ. (2011). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
- Şentürk, A. A. (1996). Klâsik Osmanlı edebiyatı tiplerinden Sûfî yahut Zâhid hakkında. Enderun Yayınları.
- Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı şiiri kılavuzu 4. DBY Yayınları.
- Tan, B. (2013). Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede. İçinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 2 Şubat 2025’de https://teis.yesevi.edu.tr/ adresinden alındı.
- Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayıncılık.
- Uçan Eke, N. (2016). Şâhidî’nin şiirlerinde tasavvufi metaforlar. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 3(5), 12-24.
- Uzun, M. İ. (1995). Elif. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 11, ss. 36-37). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Abstract
Klâsik Türk şiirinde şairlerin bazen alaylı bazen ciddi bir üslupla eleştirdikleri belirli tipler vardır. Giydiği kıyafetten oturduğu yere, konuştuğu kelimeden yaptığı ibadete kadar eleştirilen zahit bu tiplerden biridir. O, sahip olduğu özelliklerle sadece âşığın düşmanı olmakla kalmamış hem rint hem şeyh/sufi şairlerin hedefinde olmuştur. Şairler zahidi geleneğin belirlediği çerçeveye uymak ve sosyal bir tenkit ortamı yaratarak kimi, neyi, neden eleştirdiklerini ortaya koymak isteğiyle eleştirmişlerdir. Sosyal tenkit, toplumdan bağımsız olmayan aksine buna göre şekillenen edebiyatın temel işlevlerindendir. Şairler eleştirileriyle bireyleri hedef alsalar da esasen toplumdaki bozulmaları düzeltmeyi amaçlarlar. Şiirlerinde zahidi eleştiren şairlerin amaçlarının da bu olduğu ve onun kişiliğinden yola çıkarak toplumdaki riyakârlığa bir son vermek istedikleri düşünülebilir. 16. yüzyıl şairi Şâhidî de şiirlerinde sıklıkla zahidi ve onun riyakâr davranışlarını eleştirmiştir.
Bu çalışmada öncelikle tasavvufi anlayış ve bu anlayışın mertebelerinden, kime sufi kime zahit denildiğinden bahsedilecektir. Ardından klâsik Türk şiirindeki rint-zahit çekişmesine değinildikten sonra tasavvuf yolunda önce mürit sonra mürşit olan Şâhidî’nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilecektir. Çalışmanın asıl incelemesine geçilmeden önce Şâhidî’nin zahitle ilgili düşüncelerine bir zemin oluşturması amacıyla Dîvân’ından seçilen beyit örnekleri verilecek ve açıklanacaktır. Sonrasında ise Şâhidî’nin “mürâîler” redifli gazelinin incelemesine geçilecek, bu gazelin beyitleri nesre çevrilerek yorumlanacaktır. Böylelikle söz konusu gazelin örnekleminde şairin zahidin karakterini ve davranışlarını nasıl ele aldığı, neleri eleştirdiği araştırılacaktır. Makale boyunca “Zahit neden eleştirilerin odağındadır? Yanlış yaptığı şey nedir? Şâhidî zahidi neden eleştirir?” gibi sorulara cevap aranacak ve “riyakâr” denilen bu kişilerin özellikleri ortaya çıkarılacaktır.
References
- Abdülkerim Kuşeyrî. (2014). Kuşeyrî risâlesi [Sûfîlerin inanç ve ahlâkları] (Dilaver Selvi, Çev.). Semerkand Yayınları.
- Açık Önkaş, N. (2013). Mevlânâ okyanusundan Muğlalı Şâhidi denizine-Şâhidi şiirleri ve açıklamaları. Muğla Kültür Belediyesi Yayınları.
- Alver, K. (2018). Edebiyat sosyolojisi ve hayat. İçinde Edebiyat sosyolojisi (ss. 273-288). İz Yayıncılık.
- Aygün, Z. A. (1993). Bağdatlı Rûhî Divanı’nda Rind ve Zahid tipleri [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Ceyhan, S. (2013). Zühd. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (Cilt 44, ss. 533-535). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Çağrıcı, M. (2008). Riyâ. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (Cilt 35, ss. 137-138). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Çavuşoğlu, M. (2017). Necati Bey Divanı’nın tahlili. Kitabevi Yayınları.
- Çelebioğlu, A. (1986). Elif harfiyle ilgili bâzı edebî husûsiyetler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 24, 45-64.
- Çetişli, İ. (2014). Edebiyat sanatı ve bilimi. Akçağ Yayınları.
- Çıpan, M. (1985). Muğlalı İbrahim Şâhidî hayâtı, edebî şahsiyeti, eserleri, divan ve Gülşen-i Vahdet (Tenkidli metin) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Çiftçi, H. (2002). Klâsik Fars edebiyatında hiciv ve sosyal eleştiri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Çoban, Ö. (2002). Divan şiirinde Rind ve Zahid portresi (Ahmet Paşa, Fuzûlî, Bâkî, Nef’î, Nedim, Şeyh Galip divanlarında) [Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Devellioğlu, F. (2011). Osmanlıca-Türkçe snsiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
- Durmaz, G. (2003). Divan şiirinde Rind ve Zahid çekişmesi [Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik. İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
- Gölpınarlı, A. (2009). Tasavvuf. Milenyum Yayınları.
- Kurnaz, C. (1997). Divan şiirinde belge redifler. İçinde Divan edebiyatı yazıları (ss. 65-276). Akçağ Yayınları.
- Mengi, M. (2010). Eski edebiyatımızdaki bazı insan tipleri. İçinde Divan şiiri yazıları (ss. 251-268). Akçağ Yayınları.
- Onay, A. T. (1993). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı (Cemâl Kurnaz, Haz.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Pala, İ. (2011). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
- Şentürk, A. A. (1996). Klâsik Osmanlı edebiyatı tiplerinden Sûfî yahut Zâhid hakkında. Enderun Yayınları.
- Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı şiiri kılavuzu 4. DBY Yayınları.
- Tan, B. (2013). Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede. İçinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 2 Şubat 2025’de https://teis.yesevi.edu.tr/ adresinden alındı.
- Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayıncılık.
- Uçan Eke, N. (2016). Şâhidî’nin şiirlerinde tasavvufi metaforlar. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 3(5), 12-24.
- Uzun, M. İ. (1995). Elif. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 11, ss. 36-37). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Classical Turkish Literature of Ottoman Field |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | April 18, 2025 |
| Publication Date | April 28, 2025 |
| Submission Date | February 3, 2025 |
| Acceptance Date | February 18, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı |
Cite
bitig Journal of Faculty of Letters is licensed under a 
Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.