Research Article
BibTex RIS Cite

Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri

Year 2025, Issue: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 369 - 393, 28.04.2025

Abstract

İnsanlar çağlar boyunca çeşitli ahlaki ilkeler benimsemişlerdir. Yaşanılan devrin şartlarına göre bu ilkelerin bir kısmı çeşitli ekollerde ön plana çıkarılmıştır. Bu çalışmada Mevlevîlik ekolünün öncelediği ilkeler üzerinde durulacaktır. Mevlânâ’nın fikirlerinden teşekkül eden Mevlevîlik, kurumsallaştıktan sonra uzun yıllar varlık göstermiştir. Mevlevîliğe intisap eden pek çok sanatçı tarikatın ilkeleri çerçevesinde eserler ortaya koymuş, kendi dünya algısına göre bu ilkelerden bazılarına vurgu yapmıştır. XVI. yüzyıl klasik Türk edebiyatı şairlerinden Muğlalı İbrahim Şâhidî de Mevlevîliğe intisap etmiş, Mevlevî şeyhliği mertebesine yükselmiş isimlerden biridir. Şâhidî’nin hayatı incelendiğinde onun tekke şeyhliği yapan bir dede, eserleriyle ve şeyhi olduğu tekkenin Muğla’da edindiği misyonla bir eğitimci, menkabevi kişiliğiyle ve şiirlerinde takındığı tavırla bir yol gösterici olduğu söylenebilir. Bir başka ifadeyle Şâhidî’nin çevresindeki insanları eğitmek ve yönlendirmek hususunda çeşitli hasletler geliştirdiğini söylemek mümkündür. Şâhidî’nin bu yönü Türkçe Divan’ında yer alan şiirlerinde görülebilir. O, şiire yaklaşım konusunda Mevlânâ’nın fikirlerini benimseyerek şiiri çoğunlukla sanat gösterme gayesiyle değil, fikirlerini muhatabına aktarmak için bir vasıta olarak kullanmıştır. Nitekim Şâhidî’den bahseden tezkirelerde de onun şairliğinin ön plana çıkarılmadığı görülür. Bu çerçevede Şâhidî Türkçe Divan’ında yer alan şiirlerinde başta Allah ve peygamber sevgisi olmak üzere Mevlânâ’ya olan bağlılık gibi konulara ve iyi bir insanda/kulda görülmesi gereken erdemlere dikkat çekmiştir. Elbette bunu yaparken güzel ve etkili söyleyişler de yakalamış ve halkın irfanına hitap ederek darb-ı mesel hâline gelmiş, hafızalarda yer eden beyitler de söylemeyi başarmıştır. Şâhidî’nin kendi yaşayışı ve dünya algısı üzerinden muhataplarına şiir üzerinden verdiği mesajlar Türkçe Divan’ında tespit edilebilmektedir. Bu mesajlar nasıl Mevlevî olunur? ve bir Mevlevî nelerden kaçınmalıdır? sorularına -Şâhidîce- verilmiş bir cevaptır. Bu cevapları yer yer iyi bir Müslüman/kul nasıl olunur? iyi bir Müslüman/kul nelerden kaçınmalıdır? vb. sorulara verilmiş cevaplar şeklinde okumak da mümkün görünmektedir. Bu bilgilerin ışığında Şâhidî’nin Türkçe Divan’ında yer alan ahlaki ilkeler Mevlevîlik çerçevesinden okunacak, Şâhidî’nin ve oluşturduğu zihniyetin okurlara vermek istediği mesajlara değinilecektir. Makale boyunca Türkçe Divan’dan yapılan beyit alıntılarında Mustafa Çıpan’ın, kaynakçada künyesi bulunan, 1985 yılında hazırladığı yüksek lisans tezinden yararlanılacaktır.

References

  • Açık Önkaş, N. (2014). Mevlânâ okyanusundan Muğlalı Şâhidî denizine Şâhidî Divan’ının anlam dünyası. Vize Yayıncılık.
  • Arpaguş, S. (2015). Mevlevîlikte mânevi eğitim. MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
  • Ayvaz, M. (2021). Mevlânâ’nın ahlâk öğretisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Babacan, İ. (2010). Tezkire-i Mecâlis-i Şu‘arâ-yı Rum Garîbî tezkiresi. Ankara Vizyon Yayınevi Yayınları.
  • Babinski, P. (2019). Ottoman philology and the origins of Persian studies in Western Europe: The Gulistân’s orientalist readers. Lias, 46/2, 233-315.
  • Ceyhan, S. (2010). Şems-i Tebrîzî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (C.38, ss. 511-516). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çetin, H. (2022). Mesnevî’de ahlâk eğitimi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çıpan, M. (1985). Muğlalı İbrahim Şâhidî hayâtı, edebî şahsiyeti, eserleri, dîvan ve Gülşen-i Vahdet (tenkidli metin) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Esrar Dede (2000). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. (İ. Genç, Haz.), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Evliyâ Çelebi (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnâmesi 7-10. kitaplar (Cilt 2), (S. A. Kahraman ve Y. Dağlı, Haz.), Yapı Kredi Yayınları.
  • Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik, İnkılâp ve Aka.
  • Gölpınarlı, A. (1999). Mevlânâ Celâleddin hayatı, eserleri, felsefesi. İnkılâp Yayınları.
  • İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın tezkire kısmı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • Kınalızâde Hasan Çelebi (2017). Tezkiretü’ş-şu’arâ. (A. Sungurhan, Haz.), T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
  • Latîfî (2000). Tezkiretü’ş-şu’arâ ve tabsıratü’n-nuzamâ. (R. Canım, Haz.), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Mevlâna (1995a). Mesnevî I (V. İzbudak, Çev.; A. Gölpınarlı, Haz.). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Mevlâna (1995b). Mesnevî III (V. İzbudak, Çev.; A. Gölpınarlı, Haz.). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Mevlânâ Celâleddîn Rûmî (tarih yok). Fîhi mâ fîh (A. A. Konuk, Çev.; S. Eraydın, Haz.), İz Yayıncılık.
  • Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede (2005). Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe manzum sözlük (A. H. İmamoğlu, Haz.). Muğla Üniversitesi Yayınları.
  • Odunkıran, F. (2020). Mevlevî tezkiresi: Sefîne-i nefîse-i Mevleviyân (inceleme-metin) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Okcu, N. (2011). Şeyh Gâlib Dîvânı hayatı-edebî kişiliği-eserleri-şiirlerinin umûmî tahlili. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Önal, M. N. (2013). Muğla efsaneleri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
  • Sahîh Ahmed Dede (2003). Mevlevîlerin tarihi (Mecmûatü’t-Tevârîhi’l Mevleviyye) (C. Zorlu, Haz.). İnsan Yayınları.
  • Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiiri kılavuzu 2. OSEDAM.
  • Şimşekler, N. (1998). Şahidi İbrahim Dede’nin Gülşen-i Esrar’ı tenkitli metin-tahlil [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Şimşekler, N. (2009). Mevlâna ve şiir. İçinde Buluşma 121, I. Uluslararası şairler buluşması antolojisi (ss. 159-170). Konya Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü.
  • Tanç, N. (2016). Gülşen-i Vahdet’te seyr ü sülûk alegorisi olarak yüz. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 368-375.
  • Topcu, M. (2009). Işknâme, Tırâşnâme, Risâle-i Âfâk-ı Enfus (metin-çeviri-inceleme) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Yılmaz, M. (1992). Edebiyatımızda İslamî kaynaklı sözler (ansiklopedik sözlük). Enderun Kitabevi.
  • Yöndemli, F. (2004). Mevlevîlikde semâ eğitimi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Elektronik Kaynaklar URL-1: kuran.diyanet.gov.tr

Principles of Mevlevi According to Şâhidî

Year 2025, Issue: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 369 - 393, 28.04.2025

Abstract

People have adopted various moral principles throughout the ages. Depending on the conditions of the era in which we live, some of these principles have been brought to the fore in various schools. This study will focus on the principles prioritized by the Mevlevi school. The Mevlevi Order, which was formed from the ideas of Mevlana, existed for many years after taking on the structure of a religious order. Many artists who were affiliated with Mevlevi Order produced works within the framework of the principles of the order and brought some of these principles to the forefront according to their own perception of the world. İbrahim Şâhidî from Mugla, one of the poets of the 16th century classical Turkish literature, is one of the names who became a member of the Mevlevi Order and rose to the rank of sheikh of the Mevlevi Order. When the life of Şâhidî is examined, it is possible to say that he was a dede who was the sheikh of a lodge, an educator with his works and the mission of the lodge he was the sheikh of in Mugla, and a guide with his legendary personality and the attitude he adopted in his poems. In other words, it is possible to say that Şâhidî developed various characteristics in educating and guiding the people around him. It is possible to see this aspect in his poems in the Turkish Divan. He adopted Mevlana’s ideas in approaching poetry and used poetry mostly not for the purpose of showing art but as a means to convey his ideas to his interlocutor. Indeed, it is possible to see that in the anthologies that mention Şâhidî, his poetry is not highlighted. In this context, Şâhidî has highlighted topics such as love of Allah and the prophet, devotion to Mevlana, and the virtues that should be seen in a good person/servant in his poems in his Turkish Divan. Of course, while doing this, he has also captured beautiful and effective expressions and has managed to say couplets that have become concise sayings by appealing to the people’s wisdom and have been remembered. The messages that Şâhidî gave to his interlocutors through his own life and perception of the world through poetry can be identified in his Turkish Divan. These messages are answers to the questions of how to become a Mevlevi? and what should a Mevlevi avoid? -in Şâhidî style. It is also possible to read these answers as answers to questions such as how to be a good Muslim/servant? what should a good Muslim/servant avoid? etc. In the light of this information, the moral principles in Şâhidî’s Turkish Divan will be read within the framework of Mevlevi Order and the messages that Şâhidî and the mindset he created wanted to give to the readers will be discussed. Throughout the article, Mustafa Çıpan’s master’s thesis prepared in 1985, which can be found in the bibliography, will be used in the quotations from the Turkish Divan.

References

  • Açık Önkaş, N. (2014). Mevlânâ okyanusundan Muğlalı Şâhidî denizine Şâhidî Divan’ının anlam dünyası. Vize Yayıncılık.
  • Arpaguş, S. (2015). Mevlevîlikte mânevi eğitim. MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
  • Ayvaz, M. (2021). Mevlânâ’nın ahlâk öğretisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Babacan, İ. (2010). Tezkire-i Mecâlis-i Şu‘arâ-yı Rum Garîbî tezkiresi. Ankara Vizyon Yayınevi Yayınları.
  • Babinski, P. (2019). Ottoman philology and the origins of Persian studies in Western Europe: The Gulistân’s orientalist readers. Lias, 46/2, 233-315.
  • Ceyhan, S. (2010). Şems-i Tebrîzî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi (C.38, ss. 511-516). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çetin, H. (2022). Mesnevî’de ahlâk eğitimi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çıpan, M. (1985). Muğlalı İbrahim Şâhidî hayâtı, edebî şahsiyeti, eserleri, dîvan ve Gülşen-i Vahdet (tenkidli metin) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Esrar Dede (2000). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. (İ. Genç, Haz.), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Evliyâ Çelebi (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnâmesi 7-10. kitaplar (Cilt 2), (S. A. Kahraman ve Y. Dağlı, Haz.), Yapı Kredi Yayınları.
  • Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik, İnkılâp ve Aka.
  • Gölpınarlı, A. (1999). Mevlânâ Celâleddin hayatı, eserleri, felsefesi. İnkılâp Yayınları.
  • İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın tezkire kısmı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • Kınalızâde Hasan Çelebi (2017). Tezkiretü’ş-şu’arâ. (A. Sungurhan, Haz.), T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
  • Latîfî (2000). Tezkiretü’ş-şu’arâ ve tabsıratü’n-nuzamâ. (R. Canım, Haz.), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Mevlâna (1995a). Mesnevî I (V. İzbudak, Çev.; A. Gölpınarlı, Haz.). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Mevlâna (1995b). Mesnevî III (V. İzbudak, Çev.; A. Gölpınarlı, Haz.). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Mevlânâ Celâleddîn Rûmî (tarih yok). Fîhi mâ fîh (A. A. Konuk, Çev.; S. Eraydın, Haz.), İz Yayıncılık.
  • Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede (2005). Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe manzum sözlük (A. H. İmamoğlu, Haz.). Muğla Üniversitesi Yayınları.
  • Odunkıran, F. (2020). Mevlevî tezkiresi: Sefîne-i nefîse-i Mevleviyân (inceleme-metin) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Okcu, N. (2011). Şeyh Gâlib Dîvânı hayatı-edebî kişiliği-eserleri-şiirlerinin umûmî tahlili. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Önal, M. N. (2013). Muğla efsaneleri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
  • Sahîh Ahmed Dede (2003). Mevlevîlerin tarihi (Mecmûatü’t-Tevârîhi’l Mevleviyye) (C. Zorlu, Haz.). İnsan Yayınları.
  • Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiiri kılavuzu 2. OSEDAM.
  • Şimşekler, N. (1998). Şahidi İbrahim Dede’nin Gülşen-i Esrar’ı tenkitli metin-tahlil [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Şimşekler, N. (2009). Mevlâna ve şiir. İçinde Buluşma 121, I. Uluslararası şairler buluşması antolojisi (ss. 159-170). Konya Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü.
  • Tanç, N. (2016). Gülşen-i Vahdet’te seyr ü sülûk alegorisi olarak yüz. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 368-375.
  • Topcu, M. (2009). Işknâme, Tırâşnâme, Risâle-i Âfâk-ı Enfus (metin-çeviri-inceleme) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Yılmaz, M. (1992). Edebiyatımızda İslamî kaynaklı sözler (ansiklopedik sözlük). Enderun Kitabevi.
  • Yöndemli, F. (2004). Mevlevîlikde semâ eğitimi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Elektronik Kaynaklar URL-1: kuran.diyanet.gov.tr
There are 31 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Classical Turkish Literature of Ottoman Field
Journal Section Research Articles
Authors

Süleyman Yiğit 0000-0003-4302-5200

Early Pub Date April 18, 2025
Publication Date April 28, 2025
Submission Date February 20, 2025
Acceptance Date April 6, 2025
Published in Issue Year 2025 Issue: Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı

Cite

APA Yiğit, S. (2025). Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı), 369-393.
AMA Yiğit S. Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri. bitig. April 2025;(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı):369-393.
Chicago Yiğit, Süleyman. “Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, no. Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı (April 2025): 369-93.
EndNote Yiğit S (April 1, 2025) Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı 369–393.
IEEE S. Yiğit, “Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri”, bitig, no. 1470-1550, pp. 369–393, April 2025.
ISNAD Yiğit, Süleyman. “Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi 1470-1550 (April 2025), 369-393.
JAMA Yiğit S. Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri. bitig. 2025;:369–393.
MLA Yiğit, Süleyman. “Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, no. Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı, 2025, pp. 369-93.
Vancouver Yiğit S. Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri. bitig. 2025(Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı):369-93.

bitig Journal of Faculty of Letters is licensed under a 88x31.png Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.