Abstract
Ejderhalar, gerçekte var olmayan ancak dünya kültürlerinin çeşitli mitolojilerinde önemli yer tutan mitolojik varlıklardır. Bu efsanevi yaratıklar genellikle kültürel, folklorik ve mitolojik anlatılarda insan zihninin yaratıcılığı ve sembolizmi aracılığıyla şekillenmiştir. Ejderhaların mitolojik tasvirleri çeşitlilik gösterse de genel olarak bunlar korkunç, heybetli ve güçlü varlıklar olarak betimlenirler. Dünyanın farklı coğrafyalarında farklı kültürlerin edebî anlatılarında bazen bir engel, bazen bir korku ögesi, bazen düşman olarak ortaya çıkan ejderha, Türk halk anlatıları içerisinde de önemli bir yere sahiptir. Edebî bir terim olarak düşünüldüğünde “kurgulayarak anlatma” şeklinde tanımlanabilecek olan tahkiye, Türk anlatı geleneği içinde önce masal, destan, halk hikâyesi gibi türlerde kendini göstermiş, devamında bu geleneğe mesnevî türü de eklenmiştir. Gelişimini Anadolu sahasında sürdüren Türk anlatı geleneği içerisinde 13. yüzyıldan itibaren varlık göstermeye başlayan mesnevî türü, yalnız hikâye anlatımı değil sosyal hayata dair izlenimleri aktarmak, savaş veya düğün gibi toplumsal olayları kayda geçirmek, öğüt vermek, yabancı dil öğretmek gibi pek çok farklı amaca hizmet eden eserin ortaya konmasını sağlamıştır. Bu çalışmanın konusu olan tahkiyevî mesnevîler, bu türün hikâye anlatma kanadını oluşturan eserlerdir. Bu hikâyeler, bünyesinde yalnızca realist değil aynı zamanda fantastik, olağanüstü unsurları da barındırır. Kişi, mekân, olay veya durum gibi farklı şekillerde hikâyeye dâhil olan olağanüstü unsurlar arasında kurgusal canlılar da yer alır. Ejderha da hem zamansal hem de coğrafî olarak edebiyatta geniş bir alanda varlık göstermiş olağanüstü bir unsurdur. Tezden üretilen yayın kapsamındaki bu çalışmada, tez çalışması süresince taranan mesnevîler arasından konuya örnek malzeme sunmak açısından en verimli bulunan beş örnek eser (Ahmedî-İskendernâme, Ahmedî-Cemşîd u Hurşîd, Abdî-Heft Peyker, Hayâtî-Heft Peyker, Manisalı Câmî-Vâmık u Azrâ) seçilmiştir. Bu temsilci metinlerden hareketle ejderhanın farklı kültürlere ait anlatılardaki yerinden bahsedilmiş, bunların birbiri ile etkileşimine değinilmiş, ejderhanın mesnevîlerde olağanüstü bir unsur olarak kullanımı incelenmiştir.
Keywords
References
- Akalın, M. (1975). Ahmedî Cemşîd ü Hurşîd, inceleme-metin. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
- Akdoğan, Y., Kutsal, N. (2019). İskendernâme (Ahmedî). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Armutlu, S. (1998). Zâtî’nin Şemʿ ü Pervâne’si [Doktora Tezi İnönü Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Aydemir, Y. (2002). Türk edebiyatında kaside. Bilig, (22): 133-168.
- Boratav, P. N. (2012). Türk mitolojisi, Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi. (R.Özbay, Çev.). Bilge-Su Yayınları.
- Canım, R. (2018). Divan edebiyatının kaynakları. Paradigma Akademi Yayınları.
- Çapanoğlu, G. (2014). Ümmî Îsâ mihr ü vefâ (Dil İncelemesi-Metin-Gramatikal Dizin) [Yüksek Lisans Tezi Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Çavuşoğlu, R. (2014). Ferah-Nâmeler ve Kemâloğlu’nun Ferah-Nâmesi inceleme-metin [Doktora Tezi Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Duman, H. (2019). Türk mitolojisinde ejderha. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5(11), 482-493.
- Ece, S. (2002). Manisalı Câmiî’nin Vâmık u Azrâ Mesnevîsi (İnceleme – Metin – Sadeleştirme) [Doktora Tezi Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- ----------------- (2015). Klasik Türk edebiyatı araştırma yöntemleri (I-II). Eser Basım Yayın.
- Ekici, M. (2019). 13. Dede Korkut Destanı: “Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi” Boyunu Beyan Eder Hanım Hey!. Milli Folklor, 16 (122): 5-13.
- Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi cilt 1. Taş Devriden Eleusis Mysteria'larına. (A. Berktay, Çev.) Kabalcı Yayınevi.
- Erünsal, İ. E. (2018).Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
- Gezgin, D. (2018). Su mitosları. Sel Yayıncılık.
- Grimal, P. (1997). Mitoloji sözlüğü - Yunan ve Roma. (S. Tamgüç, Çev.). Sosyal Yayınları.
- Güzelova, H. (2008). Abdî’nin Heft Peyker Mesnevîsi inceleme-metin-sizin. [Doktora Tezi Ankara Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- İsen, M. (2020). Usûlî Divanı. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Kaçar, M. (2016). Divan şiirinde mitolojik unsurlar (Ö. Şenödeyici, Ed.). Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu. Kesit Yayınları.
- Kaplan, Y. (2015). Seyrî ve Halep Şehrengizi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (14): 67-92.
- Koçak, A. - Gürçay, S. (2017). Alevî-Bektaşî Velâyetnâmelerinde ejderha motifi. Journal of Analytic Divinity. 1 (1), 34-65.
- Kurtoğlu, O. (2017). Zatî Dîvânı, (gazeller dışındaki şiirler). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0.
- Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon mitolojisi. (K. Akten, Çev.). İmge Kitabevi.
- Polat, A. (2017). Behiştî Sinân'ın (H.917/M. 1511-12) Mihr ü Müşterî Adlı Mesnevisi. [Doktora Tezi Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- TDK. (t.y.). Olağanüstü. TDK Güncel Sözlük içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr.
- Özyıldırım, A. E. (y.t.y.). Hamdullah Hamdî Divanı, Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. ekitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78375/hamdullah-hamdi-divani.html.
- Sürelli, B. (2012). Türk Edebiyatında Heft Peyker Mesnevileri ve Hayâtî’nin Heft Peyker’i. [Doktora Tezi Boğaziçi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı şiiri kılavuzu 4. OSEDAM Yayınları.
- Tezcan, N. (2016). Osmanlı-Türk edebiyatında aşk mesnevilerini şövalye aşkı bağlamında okumak. Divan Edebiyatına Yeniden Bakış. Yapı Kredi Yayınları.
- Todorov, T. (2004). Fantastik. (N. Öztokat, Çev.). Metis Yayınları.
- Uçak, S. (2016). Hâşimî’nin Mihr ü Vefâ Mesnevisinin tenkitli metni ve iincelemesi. [Doktora Tezi Fırat Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Uludağ, Erdoğan (1997). Vakaya dayalı bir eser olarak Lâmiʻî Çelebi’nin Salâmân ve Absâl Mesnevîsi. [Doktora Tezi Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Uzun, M. İ. (1993). Dahhâk. TDV İslam Ansiklopedisi, cilt 8, s. 409. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Ünver, İ. (1986). Mesnevî. Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 415-416-417, 430-563.
- Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. Kabalcı Yayınevi.
Abstract
Dragons are mythological beings that do not exist in reality but have an important place in various mythologies of world cultures. These mythical creatures have often been shaped through the creativity and symbolism of the human mind in cultural, folkloric and mythological narratives. Although mythological depictions of dragons vary, they are generally depicted as terrible, majestic and powerful beings. The dragon, which sometimes appears as an obstacle, sometimes as an element of fear, and sometimes as an enemy in the literary narratives of different cultures in different geographies of the world, also has an important place in Turkish folk narratives. Tahkiye, which can be defined as "telling through fiction" when considered as a literary term, first manifested itself in genres such as fairy tales, epics and folk tales within the Turkish narrative tradition, and later the mathnawi genre was added to this tradition. The mathnawi genre, which started to exist in the Turkish narrative tradition that continued its development in the Anatolian area since the 13th century, had provided the creation of works that serve many different purposes not only storytelling but also conveying impressions about social life, recording social events such as wars or weddings, giving advice, and teaching foreign languages. Tahkiyevi (narrative) mathnawis, which are the subject of this study, are the works that make up the storytelling wing of this genre. These stories contain not only realist, but also fantastic, extraordinary elements. Among the extraordinary elements that are included in the story in different ways, such as a person, place, event or situation, there are also fictional living beings. Dragon is an extraordinary element that has existed in a wide area of literature, both temporally and geographically. In this study, within the scope of the publication produced from the thesis, five sample works that were found to be most productive in terms of presenting sample material to the subject among the mathnawis scanned during the thesis study (Ahmedî-İskendernâme, Ahmedî-Cemşîd u Hurşîd, Abdî-Heft Peyker, Hayâtî -Heft Peyker, Manisalı Câmî-Vâmık u Azrâ) were selected. Based on these representative texts, the place of the dragon in the narratives of different cultures is mentioned, their interaction with each other is mentioned and the use of the dragon as an extraordinary element in mathnawis is examined.
Keywords
References
- Akalın, M. (1975). Ahmedî Cemşîd ü Hurşîd, inceleme-metin. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
- Akdoğan, Y., Kutsal, N. (2019). İskendernâme (Ahmedî). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Armutlu, S. (1998). Zâtî’nin Şemʿ ü Pervâne’si [Doktora Tezi İnönü Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Aydemir, Y. (2002). Türk edebiyatında kaside. Bilig, (22): 133-168.
- Boratav, P. N. (2012). Türk mitolojisi, Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi. (R.Özbay, Çev.). Bilge-Su Yayınları.
- Canım, R. (2018). Divan edebiyatının kaynakları. Paradigma Akademi Yayınları.
- Çapanoğlu, G. (2014). Ümmî Îsâ mihr ü vefâ (Dil İncelemesi-Metin-Gramatikal Dizin) [Yüksek Lisans Tezi Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Çavuşoğlu, R. (2014). Ferah-Nâmeler ve Kemâloğlu’nun Ferah-Nâmesi inceleme-metin [Doktora Tezi Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Duman, H. (2019). Türk mitolojisinde ejderha. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5(11), 482-493.
- Ece, S. (2002). Manisalı Câmiî’nin Vâmık u Azrâ Mesnevîsi (İnceleme – Metin – Sadeleştirme) [Doktora Tezi Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- ----------------- (2015). Klasik Türk edebiyatı araştırma yöntemleri (I-II). Eser Basım Yayın.
- Ekici, M. (2019). 13. Dede Korkut Destanı: “Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi” Boyunu Beyan Eder Hanım Hey!. Milli Folklor, 16 (122): 5-13.
- Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi cilt 1. Taş Devriden Eleusis Mysteria'larına. (A. Berktay, Çev.) Kabalcı Yayınevi.
- Erünsal, İ. E. (2018).Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
- Gezgin, D. (2018). Su mitosları. Sel Yayıncılık.
- Grimal, P. (1997). Mitoloji sözlüğü - Yunan ve Roma. (S. Tamgüç, Çev.). Sosyal Yayınları.
- Güzelova, H. (2008). Abdî’nin Heft Peyker Mesnevîsi inceleme-metin-sizin. [Doktora Tezi Ankara Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- İsen, M. (2020). Usûlî Divanı. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Kaçar, M. (2016). Divan şiirinde mitolojik unsurlar (Ö. Şenödeyici, Ed.). Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu. Kesit Yayınları.
- Kaplan, Y. (2015). Seyrî ve Halep Şehrengizi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (14): 67-92.
- Koçak, A. - Gürçay, S. (2017). Alevî-Bektaşî Velâyetnâmelerinde ejderha motifi. Journal of Analytic Divinity. 1 (1), 34-65.
- Kurtoğlu, O. (2017). Zatî Dîvânı, (gazeller dışındaki şiirler). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0.
- Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon mitolojisi. (K. Akten, Çev.). İmge Kitabevi.
- Polat, A. (2017). Behiştî Sinân'ın (H.917/M. 1511-12) Mihr ü Müşterî Adlı Mesnevisi. [Doktora Tezi Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- TDK. (t.y.). Olağanüstü. TDK Güncel Sözlük içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr.
- Özyıldırım, A. E. (y.t.y.). Hamdullah Hamdî Divanı, Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. ekitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78375/hamdullah-hamdi-divani.html.
- Sürelli, B. (2012). Türk Edebiyatında Heft Peyker Mesnevileri ve Hayâtî’nin Heft Peyker’i. [Doktora Tezi Boğaziçi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı şiiri kılavuzu 4. OSEDAM Yayınları.
- Tezcan, N. (2016). Osmanlı-Türk edebiyatında aşk mesnevilerini şövalye aşkı bağlamında okumak. Divan Edebiyatına Yeniden Bakış. Yapı Kredi Yayınları.
- Todorov, T. (2004). Fantastik. (N. Öztokat, Çev.). Metis Yayınları.
- Uçak, S. (2016). Hâşimî’nin Mihr ü Vefâ Mesnevisinin tenkitli metni ve iincelemesi. [Doktora Tezi Fırat Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Uludağ, Erdoğan (1997). Vakaya dayalı bir eser olarak Lâmiʻî Çelebi’nin Salâmân ve Absâl Mesnevîsi. [Doktora Tezi Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Uzun, M. İ. (1993). Dahhâk. TDV İslam Ansiklopedisi, cilt 8, s. 409. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Ünver, İ. (1986). Mesnevî. Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 415-416-417, 430-563.
- Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. Kabalcı Yayınevi.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Classical Turkish Literature of Ottoman Field |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 26, 2025 |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | November 12, 2024 |
| Acceptance Date | January 21, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 5 Issue: 9 |
Cite
bitig Journal of Faculty of Letters is licensed under a 
Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.