Research Article
BibTex RIS Cite

Plant Names and Their Benefits in Tuhfetü’s-Seniyye

Year 2025, Volume: 5 Issue: 9, 16 - 46, 30.06.2025
https://doi.org/10.69787/bitigefd.1637214

Abstract

This study examines the plant names mentioned in Tuhfetü’s-Seniyye, a 16th-century dictionary written by Deşîşî Mehmed Efendi, and their use in folk medicine. Tuhfetü’s-Seniyye is not merely a Persian-Turkish dictionary; it is also a significant work reflecting the cultural, scientific, and medical knowledge of its time. While providing Turkish equivalents for Persian words, the dictionary covers a wide range of topics, including astronomy, botany, traditional medicine, and folk beliefs. This study presents the plant names in alphabetical order and explores their medicinal properties and role in folk medicine. From a historical perspective, Turkish medicine has evolved from its roots in Central Asia to the Ottoman Empire and modern Turkey. In its early phases, Turkish medicine was influenced by Shamanism, where shamans used herbal remedies, prayers, and rituals to treat illnesses. With the adoption of Islam, medical advancements accelerated, and Turkish scholars benefited from the scientific and medical knowledge of the Islamic world. During the Seljuk and Ottoman periods, hospitals (bimarhanes) were established, medical education was institutionalized through madrasas, and physicians studied the works of prominent Islamic scholars such as Avicenna and Rhazes. Beginning in the 13th century, medical literature in Anatolia expanded through translations from Arabic and Persian, and by the 14th century, original Turkish medical works began to emerge. By the 15th century, the number of Turkish medical books had increased significantly, contributing to the systematic development of medical knowledge. Tuhfetü’s-Seniyye serves as an important source for understanding folk medicine practices of the period. The plant names recorded in the dictionary shed light on both traditional remedies used by common people and the herbal treatments employed by physicians of the time. The work provides detailed information on the medicinal, antidotal, and dietary uses of various plants, offering insights into how these plants were named and applied across different cultures. In conclusion, Tuhfetü’s-Seniyye is not only a linguistic resource but also a valuable reference for folk medicine and botanical knowledge. This study contributes to understanding the medical practices of the Ottoman period and the role of plants in traditional healing methods.

References

  • Akarsu, B. M., Yöndemli, F., Akarsu, S. (2020). Antik dönem tıbbının Müntahab-ı Şifâ’da tezahürü. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 78, 1-22.
  • Akyüz Özdemir, A., Erdal, R. (2021). İlk insandan günümüze fitoterapi – Antik Çağ (Bölüm-1). Smyrna Tıp Dergisi, 10(2), 58-67.
  • Altıntaş, A. (2017). Yâdigâr, 15. yüzyıl Türkçe tıp kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
  • Atalay, B. (1985). Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Aydeniz, S. (2008). Edviye-i Müfrede [Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Baytop, T. (1999). Türkiye’de bitkilerle tedavi. Nobel Tıp Kitapları.
  • Böler, T. (2014). Tercüme-i Kâmilü’s-Sınâ’a (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Kesit Yayınları.
  • Bursalı M. T. (2016). Osmanlı Müellifleri (Y. M. Saraç, Haz.). Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara.
  • Demir Öztürk, N. (2019). Muhammed Bin Mahmûd-ı Şirvânî’nin ‘İlyâsiyye’ isimli tıp eserinin incelenmesi. Yeni Türkiye (İlk dönem Türkçe İslâmî Eserler Özel Sayısı – II), 106, 598-623.
  • Deşişî Mehmed Efendi. (1580). Tuhfetü’s-Seniyye ile’l-Hazreti’l-Haseniyye. Topkapı Sarayı B383.
  • Erdağı, B. (2000). Tuhfe-i Mübârizî (İnceleme-Metin-Sözlük) [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Güven, M. (2005). Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab-ı fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin) [Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Karaman, M. İ. (2019). Osmanlı tıbbında ilk bahname örneği: Musa b. Mesud’un Bahname tercümesi ve modern üroloji açısından değerlendirilmesi [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Önler, Z. (1990). XIV ve XV. yüzyıl Anadolu Türkçesi botanik terimleri. Journal of Turkish Studies, (Fahir İz Armağanı I), 14, 357-392.
  • Özdemir, R. T. (2024). Deşîşî Mehmed’in et-Tuhfetü’s-Seniyye İle’l-Hazreti’l-Haseniyye isimli Farsça-Türkçe sözlüğü (İnceleme, metin, dizin, tıpkıbasım) [Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Özer, O. (1995). Ahmedî Tervîhü’l-Ervâh [Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Sarı, N. (1991). Attar. İslam Ansiklopedisi, 4, 94-95.
  • Sofuoğlu, S. (2017). Şâbân-ı Şifâî Şifâ’iyye fi’t-Tıb (Giriş-İnceleme [Ses ve Şekil Bilgisi]-Metin-Dizin), [Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Şirvânî, M. M. (2012). Tuhfe-i Murâdî (M. Argunşah, Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.

Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri ve Faydaları

Year 2025, Volume: 5 Issue: 9, 16 - 46, 30.06.2025
https://doi.org/10.69787/bitigefd.1637214

Abstract

Bu çalışma, XVI. yüzyılda Deşîşî Mehmed Efendi tarafından yazılan Tuhfetü’s-Seniyye adlı sözlükte geçen bitki isimleri ve bu bitkilerin halk hekimliğindeki kullanımını ele almaktadır. Tuhfetü’s-Seniyye, yalnızca bir Farsça-Türkçe sözlük olmanın ötesinde, dönemin kültürel, bilimsel ve tıbbi birikimlerini yansıtan önemli bir eserdir. Sözlük, Farsça kelimelere Türkçe karşılıklar sunarken, aynı zamanda astronomiden botaniğe, geleneksel tıptan halk inançlarına kadar geniş bir konu yelpazesini kapsamaktadır. Çalışmada, sözlükte yer alan bitki isimleri alfabetik sırayla verilmiş, bu bitkilerin hangi hastalıkların tedavisinde kullanıldığı ve halk hekimliği içerisindeki yeri incelenmiştir. Türk tıp tarihi bağlamında değerlendirildiğinde, Türklerin tıp anlayışının Orta Asya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na ve modern Türkiye’ye kadar uzanan köklü bir geçmişe sahip olduğu görülmektedir. İlk dönemlerde Şamanizm’in etkisi altında gelişen Türk tıbbı, İslamiyet’in kabulüyle birlikte bilimsel bir temele oturmuş, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde bimarhaneler (hastaneler) kurulmuş, hekimlerin yetiştirildiği medreseler açılmıştır. XIII. yüzyıldan itibaren Arapça ve Farsçadan yapılan çevirilerle başlayan tıp literatürü, XIV. yüzyıldan itibaren Türkçe eserlerle zenginleşmiş ve XV. yüzyıldan sonra telif eserlerin sayısı hızla artmıştır. Osmanlı döneminde tıp kurumsal bir yapıya kavuşmuş, hekimbaşılık kurumu oluşturulmuş ve tıbbi bilgi birikimi çeşitli eserler aracılığıyla sistematik hâle getirilmiştir. Tuhfetü’s-Seniyye, dönemin halk hekimliği uygulamalarına ışık tutan önemli bir kaynaktır. Sözlükte geçen bitki isimleri, hem halk arasında kullanılan geleneksel ilaçları hem de dönemin hekimlerinin bitkisel tedavi yöntemlerini anlamamıza yardımcı olmaktadır. Eserde; bitkilerin ilaç, panzehir ve besin olarak kullanımı hakkında detaylı bilgiler verilmiş, bazı bitkilerin farklı kültürlerde nasıl adlandırıldığına ve hangi hastalıklarda kullanıldığına dair açıklamalar yapılmıştır. Sonuç olarak, Tuhfetü’s-Seniyye, yalnızca bir dilbilim kaynağı değil aynı zamanda halk hekimliği ve botanik bilgisi açısından da önemli bir başvuru eseridir. Bu çalışma, Osmanlı dönemi tıbbi uygulamalarını anlamak ve bitkilerin geleneksel tıptaki yerini kavramak açısından değerli veriler sunmaktadır.

References

  • Akarsu, B. M., Yöndemli, F., Akarsu, S. (2020). Antik dönem tıbbının Müntahab-ı Şifâ’da tezahürü. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 78, 1-22.
  • Akyüz Özdemir, A., Erdal, R. (2021). İlk insandan günümüze fitoterapi – Antik Çağ (Bölüm-1). Smyrna Tıp Dergisi, 10(2), 58-67.
  • Altıntaş, A. (2017). Yâdigâr, 15. yüzyıl Türkçe tıp kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
  • Atalay, B. (1985). Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Aydeniz, S. (2008). Edviye-i Müfrede [Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Baytop, T. (1999). Türkiye’de bitkilerle tedavi. Nobel Tıp Kitapları.
  • Böler, T. (2014). Tercüme-i Kâmilü’s-Sınâ’a (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Kesit Yayınları.
  • Bursalı M. T. (2016). Osmanlı Müellifleri (Y. M. Saraç, Haz.). Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara.
  • Demir Öztürk, N. (2019). Muhammed Bin Mahmûd-ı Şirvânî’nin ‘İlyâsiyye’ isimli tıp eserinin incelenmesi. Yeni Türkiye (İlk dönem Türkçe İslâmî Eserler Özel Sayısı – II), 106, 598-623.
  • Deşişî Mehmed Efendi. (1580). Tuhfetü’s-Seniyye ile’l-Hazreti’l-Haseniyye. Topkapı Sarayı B383.
  • Erdağı, B. (2000). Tuhfe-i Mübârizî (İnceleme-Metin-Sözlük) [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Güven, M. (2005). Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab-ı fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin) [Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Karaman, M. İ. (2019). Osmanlı tıbbında ilk bahname örneği: Musa b. Mesud’un Bahname tercümesi ve modern üroloji açısından değerlendirilmesi [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Önler, Z. (1990). XIV ve XV. yüzyıl Anadolu Türkçesi botanik terimleri. Journal of Turkish Studies, (Fahir İz Armağanı I), 14, 357-392.
  • Özdemir, R. T. (2024). Deşîşî Mehmed’in et-Tuhfetü’s-Seniyye İle’l-Hazreti’l-Haseniyye isimli Farsça-Türkçe sözlüğü (İnceleme, metin, dizin, tıpkıbasım) [Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Özer, O. (1995). Ahmedî Tervîhü’l-Ervâh [Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Sarı, N. (1991). Attar. İslam Ansiklopedisi, 4, 94-95.
  • Sofuoğlu, S. (2017). Şâbân-ı Şifâî Şifâ’iyye fi’t-Tıb (Giriş-İnceleme [Ses ve Şekil Bilgisi]-Metin-Dizin), [Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
  • Şirvânî, M. M. (2012). Tuhfe-i Murâdî (M. Argunşah, Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
There are 19 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Classical Turkish Literature of Ottoman Field
Journal Section Research Articles
Authors

Ramazan Tugay Özdemir 0000-0002-5318-1031

Early Pub Date June 26, 2025
Publication Date June 30, 2025
Submission Date February 10, 2025
Acceptance Date February 19, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 5 Issue: 9

Cite

APA Özdemir, R. T. (2025). Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri ve Faydaları. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(9), 16-46. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1637214
AMA Özdemir RT. Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri ve Faydaları. bitig. June 2025;5(9):16-46. doi:10.69787/bitigefd.1637214
Chicago Özdemir, Ramazan Tugay. “Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri Ve Faydaları”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi 5, no. 9 (June 2025): 16-46. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1637214.
EndNote Özdemir RT (June 1, 2025) Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri ve Faydaları. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi 5 9 16–46.
IEEE R. T. Özdemir, “Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri ve Faydaları”, bitig, vol. 5, no. 9, pp. 16–46, 2025, doi: 10.69787/bitigefd.1637214.
ISNAD Özdemir, Ramazan Tugay. “Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri Ve Faydaları”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (June 2025), 16-46. https://doi.org/10.69787/bitigefd.1637214.
JAMA Özdemir RT. Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri ve Faydaları. bitig. 2025;5:16–46.
MLA Özdemir, Ramazan Tugay. “Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri Ve Faydaları”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol. 5, no. 9, 2025, pp. 16-46, doi:10.69787/bitigefd.1637214.
Vancouver Özdemir RT. Tuhfetü’s-Seniyye’de Bitki İsimleri ve Faydaları. bitig. 2025;5(9):16-4.

bitig Journal of Faculty of Letters is licensed under a 88x31.png Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.