Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi E-Dergisi

Abstract

Şehrengiz, bir şehrin güzelliklerinin ve güzellerinin tanıtıldığı eserdir. Şehrengizdeki güzeller, güzellik özellikleriyle birlikte tanıtılır. Bu sebeple güzellerin tanıtımında kendi başına da bir güzellik olan çiçekler kullanılır. Çiçek; zarifliğin, narinliğin ve güzelliğin simgesidir. Çiçekler; şeklinden, renginden ve kokusundan dolayı beyitlere güzellik unsuru olarak konu olmuştur. Çalışmada, şehrengizlerin estetik dünyasında çiçeklerin, güzellerin tasvirinde ve tanıtımında kullanımının ortaya konulması amaçlanmıştır. Şehrengizlerin Türk edebiyatında yaygınlık kazandığı 16. yüzyıla ait yedi önemli şehrengiz belirlenerek çalışmanın kapsamı bu eserlerle sınırlandırılmıştır. Araştırmada “Şehrengiz ve çiçek arasında nasıl bir ilişki vardır? “Klasik Türk edebiyatında önemli bir yeri olan çiçekler şehrengizlerde hangi yönleriyle ele alınmıştır?” gibi soruların cevabı aranmıştır. İncelenen yedi şehrengizde çiçekler, tarama yöntemi kullanılarak belirlenmiş, kullanım alanlarına göre sınıflandırılmıştır. Araştırma evrenini oluşturan eserlerde, güzellerin kendilerinin ya da her bir uzvunun ayrı bir çiçeğe konu olduğu görülür. Çiçekler; yüz, saç, ten başta olmak üzere insana ait güzellik unsurları çerçevesinde mazmunlaşmıştır. Çiçeklerden en çok gül, lale, sümbül, yasemin, gonca şehrengizlerde ön plana çıkar. Şehrengiz geleneğinde çiçekler birbirinin tamamlayıcısı olmuştur. Şehrengizlerde bir beyitte bile olsa mutlaka gül ile sümbül birlikte kullanılmıştır. Bu iki çiçeğin kullanıldığı beyitlerde genellikle gül yüz, sümbül ise saçtır. Çiçekler şehrengizlerde sadece güzellerin tasvirinde kullanılmamıştır. Âşıkların tavsifinde; söz konusu edilen şehre ait kale, cami, bahçe gibi çeşitli mekânların tanıtımında, aynı zamanda şehrengizlerin münâcât, hasb-i hâl, sebeb-i telif, hâtime, duâ gibi bölümlerinde de çiçekler sıklıkla kullanılmıştır. Sonuç olarak şehrengiz geleneği içerisinde çiçeklerin yoğun bir kullanım alanına sahip olduğu görülmüştür. Bu sebeple çiçeklerle bütünleşmiş bir özellik gösteren şehrengizlerde çiçek estetiğinin bu geleneği besleyen önemli bir kaynak olduğunu söylemek mümkündür.