Research Article
BibTex RIS Cite

Çukurova’da Sendikal Gelişim (1946-1963) ve Güney İşçi Sendikaları Federasyonu (Güney-İş) Tarihi

Year 2025, Volume: 2 Issue: 85, 725 - 776

Gülsüm Tütüncü

https://doi.org/10.54752/ct.1679984

Abstract

Bu çalışmanın amacı 1946-1963 yılları arası dönemde Çukurova sendikalarının genel gelişimini özetleyerek önemli bir yerel örnek olan Güney İşçi Sendikaları Federasyonu’nun yerini tespit etmektir. Türkiye’de sendikacılığın kuruluş döneminde Çukurova’da sendika-siyaset ilişkileri, ekonomik gelişim ve sendikaların durumunun tespiti, Cumhuriyet tarihinin önemli değişimlerinin yaşandığı 1946-1963 döneminde sendikaların süreçten nasıl etkilendiği ve sendikaların sürece olan etkilerinin belirlenmesini Güney İşçi Sendikaları Federasyonu örneği üzerinden açıklayacaktır. Güney İşçi Sendikaları Federasyonu’nun kökenlerinin Çukurova İşçi Sendikaları Birliği’ne dayanması, kurucularının 1946 Sendikacılığı’nın önemli isimlerinden olması, Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nun (Türk-İş) kuruluşunda yer alması ve 1957’de Demokrat Parti (DP)’nin kapattığı sekiz (8) sendikadan biri olması Federasyonu önemli kılan unsurlardır. Ayrıca federasyon, ayrı bir Tarım İş Kanunu çıkarılması için ilk girişimleri gerçekleştirmiştir. Kuruluş amacı; “Adana ilinin çapraşık iş ve işçi sorunları ile dağınık işkolları arasında eşgüdümlü bir işçi hareketi yaratabilmek” olan Güney İşçi Sendikaları Federasyonu’nun en etkili olduğu dönemin 1953-1954 yılları olduğu söylenebilir. 1954 sonrasında DP’nin sendikalar üzerindeki baskısının artması federasyonu etkilemiştir. 8 sendika birliğinin 1957’de hukuki boşluklardan faydalanılarak kapatılması sonrasında sendikaların itiraz ve mücadeleleri 1959’da ilk, Türk-iş İcra Heyeti üzerinde sonuçlarını vermiştir. Kapatılan sendikalar 27 Mayıs sonrasında yeniden açılarak çalışmalarına başlamıştır. Ancak bu dönemde Türk-İş’in bölge temsilciliği sistemine geçmesi yerel birliklerin faaliyetlerini kademeli olarak sonlandırmıştır. Güney-İş’in 1961 sonrasındaki akıbeti içinde araştırma yapılarak bulgular değerlendirilmiştir.
Çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde 1946-1963 yılları arasında Türkiye’de çalışma ilişkileri ve sendikal gelişmeler özetlenmiş, dönemin genel çerçevesi çizilmiştir. İkinci bölümde Çukurova’nın sosyal ve ekonomik yapısı ve Çukurova’daki çalışma ilişkileri 19.yüzyıldan makaleye konu olan döneme kadar ana hatlarıyla incelenmiştir. Üçüncü bölüm ise ana konunun incelendiği Çukurova’da Sendikalar ve Güney İşçi Sendikaları Federasyonu başlıklı bölümdür. Çalışmada Türkiye emek tarihinde ve sanayileşmesinde Çukurova’nın yerini değerlendirmek; işçiler açısından sosyo-ekonomik değişim sürecini açıklamak, hem Cumhuriyet Tarihi araştırmalarının henüz yeterince ilgi görmeyen sendika tarihleri alanına katkı sağlayacak hem de Türkiye’nin sosyal politika tarihinde sahip olduğumuz bilgileri detaylandıracaktır. Çalışmanın başlıca süreli yayın kaynakları; Gece Postası gazetesi, Yeni Adana gazetesi, Son Posta, Ulus ve Akşam gazeteleri ile Güney İşçi Postası’dır. 1952-1963 arasında Türk-İş’in rapor ve toplantı tutanakları da incelenmiş ve kullanılmıştır. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nde (BCA) de araştırma yapılmış ve bulgularından faydalanılmıştır.

Keywords

Çukurova Sendika-Siyaset İlişkisi Güney İşçi Sendikaları Federasyonu (Güney-iş) Hasan Özgüneş Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-iş)

References

  • 1950-1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları. (2024, Eylül 13). https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1950-1977/Adana.pdf
  • Adana Çukurova Dr. Aşkım Tüfekçi Devlet Hastanesi (2024, Eylül 10). http://www.sisoft.com.tr/haber/page?SYF=Detay&hb=1961#:~:text=%2DHastanenizin%20tarih%C3%A7esinden%20k%C4%B1saca%20bahsedebilir%20misiniz,yetkili%20hastane%20olarak%20hizmet%20vermi%C5%9Ftir.
  • Adana. (1981). Yurt Ansiklopedisi. İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
  • Ağralı, S. (1967). Günümüze Kadar Belgelerle Türk Sendikacılığı. İstanbul: Son Telgraf Matbaası.
  • Akkaya, Y. (1997). Çukurova'da Sendikacılık ve İşçi Eylemleri (1923-1960). Kebikeç (5), 183-200.
  • Akkaya, Y., Altıok, M. (1996). Çukurova'da İşçi Hareketi ve Sendikacılık. Sendikacılık Ansiklopedisi cilt 1 (s. 249-253). içinde İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Akşam. (1952, Ağustos 19). İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Asker, A., Arslan, O. (2021). Küçülen Dünya: Mersin-Adana Ulaşım Süresinin Kısalması (1852-1926). Turkish Studies, 16(2), 85-103.
  • Asutay, B. (1961). Türkiye Bir Amerika Olabilir. İzmir: BYY.
  • Aşçıoğlu, A. (1957, Ocak 26). İşçi Birliklerimizin ve Federasyonlarımızın Kapatılması. Akis.
  • Ayhan, Y. (1950, Mart 6). Adana DP Kongresinde Menderes ve Karaosmanoğlu'nun Konuşmaları. Zafer.
  • Ayhan, Y. (1953, Ocak 7). Çukobirlik . Yeni Adana.
  • Baskıcı, M. M. (2005). 1800-1914 Yıllarında Anadolu'da İktisadi Değişim. Ankara: Turhan Kitapevi.
  • BCA. (1946, Aralık 9). Fon no:30-1-0-0/42-249-15. Çukurova'daki Pamuk Üreticilerinin Durumu Hakkında, CHP Seyhan Milletvekili Hilmi Üzan'ın Raporu.
  • BCA. (1946). Fon no: 030-10-00-00/14-80-19-10. Çalışma Bakanlığı İlk Yılı ve İlk Hedefleri (Beş Yıllık İş Programının Esasları). Ankara: Akın Matbası.
  • BCA. (1956, Şubat 18) Fon No: 30-1-0-0/112-711-1, Adana Güney İşçileri Sendikaları Federasyonu Başkanlığı'nın Düzenleyeceği Toplantı İle İlgili Beyanname.
  • Binat, T. (1966). Burası Amerika: Biz Geziden Notlar. İstanbul: Baha Matbası.
  • CHP Program ve Tüzüğü. (1947). Ankara.
  • Coşar, N. (2005). Demokrat Parti Dönemi Maliye Politikası. Ankara Ünivesitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 60(1), 29-58.
  • Cumhuriyet. (1950, Mayıs 10). Celal Bayar'ın Sorulan Sorulara Mukabelesi.
  • Cumhuriyet. (1957, Mayıs 10).
  • Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Çelik, A. (2010). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946-1967). İstanbul: İletişim.
  • Demokrat. (1953, Şubat 1).
  • Demokrat. (1956, Nisan 8). Çukurova Bayram Yapıyor.
  • Dranas, M. (1950, Mart 6). Adana'dan intibalar. Zafer.
  • Duran, B. (1990). Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Türkiye Tarımındaki Gelişmeler. V. Milletlerarası Türkiye İktisat Kongresi Tebliğler (İstanbul 21-25 Ağustos 1989) içinde İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
  • Eroğul, C. (2019). Demokrat Parti; Tarihi ve İdeolojisi. İstanbul: Yordam Kitap.
  • Gece Postası. (1949, Kasım 7). İş Kanunu Kapsamına Tarım İşçilerini Alma İçin Çukurova'da Yapılan İncelemeler.
  • Gece Postası. (1952, Ekim 26). 10 İşçinin Amerika’ya Daveti İtiraza Yol Açtı.
  • Gece Postası. (1953, Kasım 2). Demokrat Partinin Seçim Beyannamesi.
  • Güney İşçi Postası. (1951, Aralık 17), sayı:14.
  • Güney İşçi Postası. (1951, Aralık 3), sayı:12.
  • Güney İşçi Postası. (1951, Eylül 10), sayı:1
  • Güney İşçi Postası. (1952, Mart 10), sayı:22.
  • Güney İşçi Postası. (1952, Şubat 18), sayı:20.
  • Gürel, B. (2019, Aralık). Classes and Status Groups in Times of Great Transformation: Reading Agrarian Change in Çukurova Through The Lens of Yaşar Kemal. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 36(2), 209-220.
  • Güzel, Ş. (1996). Türkiye’de İşçi Hareketi 1908- 1984. İstanbul: Kaynak Yayınları.
  • Hürbilek. (1948, Temmuz 24), sayı:12.
  • Işık, Y. (1995). Osmanlı’dan Günümüze İşçi Hareketinin Evrimi (1876-1994). Ankara: Öteki Yayınevi.
  • İçmez, U.E. (2014). Sendika Siyaset İlişkisi ve 1946 Sendikacılığı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • İleri, R.N. (1978, Ocak 26). 1946 Sendikacılığı. Vatan.
  • İleri, R.N. (Der.). (2003). Kırklı Yıllar-4 TKP Davası. İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
  • İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşileri 1944-1950 (29.12.1944- 28.05.1950) (Cilt 2). (2003). Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
  • İşçi Haberleri. (1953, Ağustos 13).
  • Kazgan, G. (1963). Ziraat İşçilerinin Sendikalaşması. Sosyal Siyaset Konferansları 14.Kitap, 47-66.
  • Kazgan, G. (2012). Türkiye Ekonomisinde Krizler 1929-2009. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları .
  • Keskin, N., Baş, T., Yıldız, G. (2009). Halkbank-Pamukbank Birleşmesini Başarılı Kılan Faktörlerin Belirlenmesine Yönelik Keşfedici Bir Araştırma. İktisat İşletme ve Finans, 24(279) s. 36-67.
  • Koç, Y. (1999). Türk-iş Tarihinden Portreler cilt:1. Ankara: Türk-iş Yayını.
  • Mahiroğulları, A. (2005). Cumhuriyet'ten Günümüze Türkiye'de İşçi Sendikacılığı. İstanbul: Kitabevi Yayını.
  • Makal, A. (2001) Türkiye'de 1950-1965 Döneminde Tarım Kesiminde İşgücü ve Ücretli Emeğe İlişkin Gelişmeler . Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 56(3) s. 103-140.
  • Makal, A. (2002). Türkiye'de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri 1946-1963. Ankara: İmge Kitabevi.
  • Makal, A. (2016). Türkiye'de Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Esnaf Teşekkülleri: 1946-1950. Çalışma ve Toplum, 2(49), 611-649.
  • Milliyet. (1953, Ağustos 12).
  • Milliyet. (1960, Şubat 7).
  • Oktar, S., Varlı, A. (2010). Türkiye'de 1950-1954 Deöneminde Demokrat Parti'nin Tarım Politikası. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, XXVIII(I), 1-22.
  • Orhan, Y., Uçar, M. (2021). Tarsus'ta Dokuma Sanayinin Tarihi Gelişimi ve Çukurova Sanayi İşletmeleri. TÜBA_KED(23), 177-198.
  • Öncü. (1962, Ocak 23).
  • Özcan, F. C. (2015). Elili Yıllarda Türkiye Ekonomisi . M. K. Kaynar(Haz.) içinde, Türkiye'nin 1950'li Yılları. İstanbul: İletişim Yayınları .
  • Özcanlı, N. (Koordinatör) (2008). Adana Sanayi Tarihi. Adana: Adana Sanayi Odası, Yeniden Grup Matbaacılık. https://www.adaso.org.tr/content/Adana%20Sanayi%20Tarihi%20Kitab%C4%B1.pdf adresinden alındı (27.09.2022)
  • Özer, S., Özkan, K. (2023, Ekim). 1946 Genel Seçimleri: Adana (Seyhan) Örneği. Selçuk Türkiyat (Cumhuriyet'in 100.Yıl Özel Sayısı)(Özel Sayı), 535-557.
  • Özgüneş, H. (1953, Ekim 2). Türk İşçisinin Bulunduğu Yer Komünizm İçin Mezardır. İşçi Haberleri.
  • Özgüneş, H. (1953, Eylül 18). Çukurova Sendikacılığının Yedi Senelik Tarihçesi. İşçi Haberleri.
  • Öztürk, K. (2024). Amerikan Sendikacılığı ve Türkiye İlk İlişkiler. İstanbul: Tüstav.
  • Pamuk, Ş. (2018). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Quartert, D. (1999). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. (çev. T. Güney), İstanbul: İletişim Yayınları .
  • Quartert, D. (2004). 19.Yüzyıla Genel Bakış Islahatlar Devri 1812-1914. D. Q. Halil İnalcık içinde, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi cilt:2. İstanbul: Eren Yayıncılık.
  • Son Posta. (1950, Ağustos 28).
  • Subaşı, Y., Yürük, H., Erzurum, İ. Ü.(Ed.). (2015). Nafia Nezareti'nden Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na: (1848-2015). Ankara: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
  • Sülker, K. (1953, Nisan 13). Güney İş Federasyonu ve Parçalayıcı Faaliyetlerin Zararları Meselesi. Gece Postası İş ve İşçi Alemi .
  • Sülker, K. (1953, Ocak 12). Tarım İşçileri İçin Yapılması İcab Eden Yeni Çalışmalar. Gece Postası İş ve İşçi Alemi.
  • Sülker, K. (1956, Aralık 25). Güney İşçi Sendikaları Federasyonu'nun Kapanışı. Gece Postası İş ve İşçi Alemi .
  • Sülker, K. (1975). Sendikacılar ve Politika. İstanbul: May Yayınları .
  • Sülker, K. (2004). Türkiye'de Sendikacılık . İstanbul: TÜSTAV.
  • Tabakoğlu, A. (2009). Türkiye İktisat Tarihi . İstanbul: Dergah Yayınları .
  • TBMM Albümü (1920-2010). (2010). Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü.
  • Tekeli, İ., İlkin, S. (2009). Savaş Sonrası Ortamında 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
  • Tekerek, M. (2019). Türkiye'de İşveren Sendikacılığı'nın Tarihi Seyri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(2), 601-629.
  • Teksif (2025). “Hakkımızda” (http://www.teksif.org.tr/hakkimizda : 11 Şubat 2025)
  • Toprak, Z. (2012). Türkiye'de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Doğan Kitap.
  • Tuna, O. (1969). Türkiye’de Sendikacılık ve Sendikalarımız. Sosyal Siyaset Konferansları, (20), 255-268.
  • Türk Sendikacılığının Teşkilatlanma Planı (1963): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 1. Genel Kuruluna Sunulan Çalışma Raporu (Eylül 1952). (1995). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 2. Genel Kurul Tutanağı (8- 11 Ağustos 1953). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 3. Genel Kurul Tutanağı (19-21 Haziran 1957): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 4. Genel Kuruluna Sunulan Çalışma Raporu (1960): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 4. Genel Kuruluna Sunulan Çalışma Raporu (1960): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş Dünden Bugüne Bugünden Yarına (1952-1998). (1998). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu Yayını.
  • Türk-iş İcra Heyetinin 18.11.1952 - 30.03.1953 Dönemi Çalışma Raporu. Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş İcra Heyetinin Mümessiller Meclisine Sunduğu Rapor (15 Ocak 1962). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş ile Hükümet Temsilcilikleri Arasında Yapılan Görüşme Tutanağı (9.08.1962): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş Mümessiller Heyeti Zabıt ve Raporları (1958): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-İş’in 10. Kuruluş Yıldönümünde Genel Başkan Seyfi Demirsoy’un Yaptığı Konuşma (31.7.1962): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-İş’in 3. Genel Kuruluna Sunulan Çalışma Raporu (19-21 Haziran 1957). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu Temsilciler Meclisi Toplantısı Zabtı (28-30 Eylül 1953). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (Cilt 2). (1998). İstanbul: Kültür Balanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
  • Türk-İş (2025). “Uzun Tarihçe, (https://www.turkis.org.tr/wp-content/uploads/2021/11/turkis-uzun-tarihce.pdf, 11.02.2025: 5)
  • Ulus. (1950, Eylül 3).
  • Ulus. (1953, Ekim 8). İşçi Yapı Kooperatifi Yakın İlgi Bekliyor.
  • Uyar, H. (2014). Türkiye'nin Demokrasi Devrimi: 1950 Seçimleri . Ankara: Anka-Ha Yayınları.
  • Uyar, H. (2017). Demokrat Parti İktidarında CHP 1950-1960. İstanbul: Doğan Kitap.
  • Ünsal, A. (2002). Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Varlı, A. (2012, Temmuz). Devletçilik Politikalarının Tarım Kesimi Üzerindeki Etkileri (1930-1940). Öneri, 10(38), 113-124.
  • Varlık, B. (1977). Emperyalizmin Çukurova'ya Girişi. Ankara: Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları .
  • Yeni Adana. (1951, Ocak 15).
  • Yeni Adana. (1957, Nisan 24).
  • Yeni Adana. (1957, Nisan 28).
  • Yeni Adana. (1957, Ocak 22).
  • Yeni İstanbul. (1950, Aralık 8).
  • Yıldırım, Y. (2021). Adana Ovasının Islahı Projesi (1924). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30(3), 206-222.
  • Yurtoğlu, N. (2021, Mayıs). Demokrat Parti (DP) Dönemi’nde Pamuk Politikaları ve Dokuma Sanayisine Etkileri (1950-1960). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXXVII(103), 293-336.
  • Zafer. (1950, Mart 6).
  • Zafer. (1950, Mart 6). Binleri Aşkın Adanalı Demokratın Çoşkun Tezahuratları Arasında C. Bayar Mühim Bir Nutuk Söyledi.
  • Zafer. (1954, Nisan 20). Türk İşçileri Emniyettedir.
  • Zafer. (1957, Ekim 18). Tarsus’ta Yeni İnşa Edilen Beyaz Çimento Fabrikası Dün İşletmeye Açıldı ve Şehrimizde İnşa Edilecek 305 Yataklı İşçi Hastanesinin Temeli Dün Atıldı.

Trade Union Development in Çukurova (1946-1963) and The Hıstory of the Federation of Southern Trade Unions (Güney-İş)

Year 2025, Volume: 2 Issue: 85, 725 - 776

Gülsüm Tütüncü

https://doi.org/10.54752/ct.1679984

Abstract

The aim of this study is to summarize the general development of Çukurova unions during the period between 1946 and 1963 and to determine the position of the Federation of Southern Trade Unions as a significant local example. During the early years of trade unionism in Turkey, this study examines the relationship between unions and politics in Çukurova, the region's economic development, and the status of unions. It also analyses how unions were affected by and influenced the major transformations of this period, focusing on the example of the Federation of Southern Trade Unions. The Federation of Southern Trade Unions originated from the Union of Çukurova Trade Unions. Its founders were prominent figures in the trade union movement of 1946. The federation played a key role in establishing the Confederation of Turkish Trade Unions (Türk-İş) and was one of eight unions shut down by the Democratic Party (DP) in 1957. Furthermore, it spearheaded the first efforts to draft a distinct Agricultural Labour Law. The federation's most influential period, guided by its founding aim to "coordinate a labor movement within the complex labor problems of Adana province," was between 1953 and 1954. However, after 1954, increasing pressure from the DP began to hinder its activities. The closure of eight unions in 1957 due to legal loopholes sparked significant resistance, which ultimately influenced the first Executive Committee of Türk-İş in 1959. After the unions were reopened following the 27 May military intervention, their activities resumed, though the introduction of Türk-İş's regional representation system marked the gradually leading to the cessation of local union activities. An investigation has been conducted into the fate of Güney-İş after 1961, and the findings have been evaluated.
This article consists of three main chapters. The first chapter summarizes labor relations and trade union developments in Turkey between 1946 and 1963, providing a general framework for the period. The second chapter outlines the social and economic structure of Çukurova and traces labor relations in the region from the 19th century to the period under study. The third chapter, titled "Trade Unions in Çukurova and the Federation of Southern Trade Unions," delves into the main topic. Evaluating Çukurova's role in Turkey's labor history and industrialization, and analysing the socio-economic changes experienced by workers, will contribute to the underexplored field of trade union history in Republican History studies. This analysis also deepens our understanding of Turkey's social policy history. The study's primary sources include newspapers such as Gece Postası, Yeni Adana, Son Posta, Ulus, and Akşam, as well as the labor-focused publication Güney İşçi Postası. Additionally, reports and meeting minutes from Türk-iş between 1952 and 1963 were analysed. Research conducted in the Republican Archive of the Presidency of State Archives (BCA) also provided valuable findings.

Keywords

Çukurova Trade Union-Politics Relation Federation of Southern Trade Unions (Güney-iş) Hasan Özgüneş Confederation of Turkish Trade Unions (Türk-iş)

References

  • 1950-1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları. (2024, Eylül 13). https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1950-1977/Adana.pdf
  • Adana Çukurova Dr. Aşkım Tüfekçi Devlet Hastanesi (2024, Eylül 10). http://www.sisoft.com.tr/haber/page?SYF=Detay&hb=1961#:~:text=%2DHastanenizin%20tarih%C3%A7esinden%20k%C4%B1saca%20bahsedebilir%20misiniz,yetkili%20hastane%20olarak%20hizmet%20vermi%C5%9Ftir.
  • Adana. (1981). Yurt Ansiklopedisi. İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
  • Ağralı, S. (1967). Günümüze Kadar Belgelerle Türk Sendikacılığı. İstanbul: Son Telgraf Matbaası.
  • Akkaya, Y. (1997). Çukurova'da Sendikacılık ve İşçi Eylemleri (1923-1960). Kebikeç (5), 183-200.
  • Akkaya, Y., Altıok, M. (1996). Çukurova'da İşçi Hareketi ve Sendikacılık. Sendikacılık Ansiklopedisi cilt 1 (s. 249-253). içinde İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Akşam. (1952, Ağustos 19). İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Asker, A., Arslan, O. (2021). Küçülen Dünya: Mersin-Adana Ulaşım Süresinin Kısalması (1852-1926). Turkish Studies, 16(2), 85-103.
  • Asutay, B. (1961). Türkiye Bir Amerika Olabilir. İzmir: BYY.
  • Aşçıoğlu, A. (1957, Ocak 26). İşçi Birliklerimizin ve Federasyonlarımızın Kapatılması. Akis.
  • Ayhan, Y. (1950, Mart 6). Adana DP Kongresinde Menderes ve Karaosmanoğlu'nun Konuşmaları. Zafer.
  • Ayhan, Y. (1953, Ocak 7). Çukobirlik . Yeni Adana.
  • Baskıcı, M. M. (2005). 1800-1914 Yıllarında Anadolu'da İktisadi Değişim. Ankara: Turhan Kitapevi.
  • BCA. (1946, Aralık 9). Fon no:30-1-0-0/42-249-15. Çukurova'daki Pamuk Üreticilerinin Durumu Hakkında, CHP Seyhan Milletvekili Hilmi Üzan'ın Raporu.
  • BCA. (1946). Fon no: 030-10-00-00/14-80-19-10. Çalışma Bakanlığı İlk Yılı ve İlk Hedefleri (Beş Yıllık İş Programının Esasları). Ankara: Akın Matbası.
  • BCA. (1956, Şubat 18) Fon No: 30-1-0-0/112-711-1, Adana Güney İşçileri Sendikaları Federasyonu Başkanlığı'nın Düzenleyeceği Toplantı İle İlgili Beyanname.
  • Binat, T. (1966). Burası Amerika: Biz Geziden Notlar. İstanbul: Baha Matbası.
  • CHP Program ve Tüzüğü. (1947). Ankara.
  • Coşar, N. (2005). Demokrat Parti Dönemi Maliye Politikası. Ankara Ünivesitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 60(1), 29-58.
  • Cumhuriyet. (1950, Mayıs 10). Celal Bayar'ın Sorulan Sorulara Mukabelesi.
  • Cumhuriyet. (1957, Mayıs 10).
  • Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Çelik, A. (2010). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946-1967). İstanbul: İletişim.
  • Demokrat. (1953, Şubat 1).
  • Demokrat. (1956, Nisan 8). Çukurova Bayram Yapıyor.
  • Dranas, M. (1950, Mart 6). Adana'dan intibalar. Zafer.
  • Duran, B. (1990). Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Türkiye Tarımındaki Gelişmeler. V. Milletlerarası Türkiye İktisat Kongresi Tebliğler (İstanbul 21-25 Ağustos 1989) içinde İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
  • Eroğul, C. (2019). Demokrat Parti; Tarihi ve İdeolojisi. İstanbul: Yordam Kitap.
  • Gece Postası. (1949, Kasım 7). İş Kanunu Kapsamına Tarım İşçilerini Alma İçin Çukurova'da Yapılan İncelemeler.
  • Gece Postası. (1952, Ekim 26). 10 İşçinin Amerika’ya Daveti İtiraza Yol Açtı.
  • Gece Postası. (1953, Kasım 2). Demokrat Partinin Seçim Beyannamesi.
  • Güney İşçi Postası. (1951, Aralık 17), sayı:14.
  • Güney İşçi Postası. (1951, Aralık 3), sayı:12.
  • Güney İşçi Postası. (1951, Eylül 10), sayı:1
  • Güney İşçi Postası. (1952, Mart 10), sayı:22.
  • Güney İşçi Postası. (1952, Şubat 18), sayı:20.
  • Gürel, B. (2019, Aralık). Classes and Status Groups in Times of Great Transformation: Reading Agrarian Change in Çukurova Through The Lens of Yaşar Kemal. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 36(2), 209-220.
  • Güzel, Ş. (1996). Türkiye’de İşçi Hareketi 1908- 1984. İstanbul: Kaynak Yayınları.
  • Hürbilek. (1948, Temmuz 24), sayı:12.
  • Işık, Y. (1995). Osmanlı’dan Günümüze İşçi Hareketinin Evrimi (1876-1994). Ankara: Öteki Yayınevi.
  • İçmez, U.E. (2014). Sendika Siyaset İlişkisi ve 1946 Sendikacılığı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • İleri, R.N. (1978, Ocak 26). 1946 Sendikacılığı. Vatan.
  • İleri, R.N. (Der.). (2003). Kırklı Yıllar-4 TKP Davası. İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
  • İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşileri 1944-1950 (29.12.1944- 28.05.1950) (Cilt 2). (2003). Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
  • İşçi Haberleri. (1953, Ağustos 13).
  • Kazgan, G. (1963). Ziraat İşçilerinin Sendikalaşması. Sosyal Siyaset Konferansları 14.Kitap, 47-66.
  • Kazgan, G. (2012). Türkiye Ekonomisinde Krizler 1929-2009. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları .
  • Keskin, N., Baş, T., Yıldız, G. (2009). Halkbank-Pamukbank Birleşmesini Başarılı Kılan Faktörlerin Belirlenmesine Yönelik Keşfedici Bir Araştırma. İktisat İşletme ve Finans, 24(279) s. 36-67.
  • Koç, Y. (1999). Türk-iş Tarihinden Portreler cilt:1. Ankara: Türk-iş Yayını.
  • Mahiroğulları, A. (2005). Cumhuriyet'ten Günümüze Türkiye'de İşçi Sendikacılığı. İstanbul: Kitabevi Yayını.
  • Makal, A. (2001) Türkiye'de 1950-1965 Döneminde Tarım Kesiminde İşgücü ve Ücretli Emeğe İlişkin Gelişmeler . Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 56(3) s. 103-140.
  • Makal, A. (2002). Türkiye'de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri 1946-1963. Ankara: İmge Kitabevi.
  • Makal, A. (2016). Türkiye'de Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Esnaf Teşekkülleri: 1946-1950. Çalışma ve Toplum, 2(49), 611-649.
  • Milliyet. (1953, Ağustos 12).
  • Milliyet. (1960, Şubat 7).
  • Oktar, S., Varlı, A. (2010). Türkiye'de 1950-1954 Deöneminde Demokrat Parti'nin Tarım Politikası. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, XXVIII(I), 1-22.
  • Orhan, Y., Uçar, M. (2021). Tarsus'ta Dokuma Sanayinin Tarihi Gelişimi ve Çukurova Sanayi İşletmeleri. TÜBA_KED(23), 177-198.
  • Öncü. (1962, Ocak 23).
  • Özcan, F. C. (2015). Elili Yıllarda Türkiye Ekonomisi . M. K. Kaynar(Haz.) içinde, Türkiye'nin 1950'li Yılları. İstanbul: İletişim Yayınları .
  • Özcanlı, N. (Koordinatör) (2008). Adana Sanayi Tarihi. Adana: Adana Sanayi Odası, Yeniden Grup Matbaacılık. https://www.adaso.org.tr/content/Adana%20Sanayi%20Tarihi%20Kitab%C4%B1.pdf adresinden alındı (27.09.2022)
  • Özer, S., Özkan, K. (2023, Ekim). 1946 Genel Seçimleri: Adana (Seyhan) Örneği. Selçuk Türkiyat (Cumhuriyet'in 100.Yıl Özel Sayısı)(Özel Sayı), 535-557.
  • Özgüneş, H. (1953, Ekim 2). Türk İşçisinin Bulunduğu Yer Komünizm İçin Mezardır. İşçi Haberleri.
  • Özgüneş, H. (1953, Eylül 18). Çukurova Sendikacılığının Yedi Senelik Tarihçesi. İşçi Haberleri.
  • Öztürk, K. (2024). Amerikan Sendikacılığı ve Türkiye İlk İlişkiler. İstanbul: Tüstav.
  • Pamuk, Ş. (2018). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Quartert, D. (1999). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. (çev. T. Güney), İstanbul: İletişim Yayınları .
  • Quartert, D. (2004). 19.Yüzyıla Genel Bakış Islahatlar Devri 1812-1914. D. Q. Halil İnalcık içinde, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi cilt:2. İstanbul: Eren Yayıncılık.
  • Son Posta. (1950, Ağustos 28).
  • Subaşı, Y., Yürük, H., Erzurum, İ. Ü.(Ed.). (2015). Nafia Nezareti'nden Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na: (1848-2015). Ankara: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
  • Sülker, K. (1953, Nisan 13). Güney İş Federasyonu ve Parçalayıcı Faaliyetlerin Zararları Meselesi. Gece Postası İş ve İşçi Alemi .
  • Sülker, K. (1953, Ocak 12). Tarım İşçileri İçin Yapılması İcab Eden Yeni Çalışmalar. Gece Postası İş ve İşçi Alemi.
  • Sülker, K. (1956, Aralık 25). Güney İşçi Sendikaları Federasyonu'nun Kapanışı. Gece Postası İş ve İşçi Alemi .
  • Sülker, K. (1975). Sendikacılar ve Politika. İstanbul: May Yayınları .
  • Sülker, K. (2004). Türkiye'de Sendikacılık . İstanbul: TÜSTAV.
  • Tabakoğlu, A. (2009). Türkiye İktisat Tarihi . İstanbul: Dergah Yayınları .
  • TBMM Albümü (1920-2010). (2010). Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü.
  • Tekeli, İ., İlkin, S. (2009). Savaş Sonrası Ortamında 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
  • Tekerek, M. (2019). Türkiye'de İşveren Sendikacılığı'nın Tarihi Seyri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(2), 601-629.
  • Teksif (2025). “Hakkımızda” (http://www.teksif.org.tr/hakkimizda : 11 Şubat 2025)
  • Toprak, Z. (2012). Türkiye'de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Doğan Kitap.
  • Tuna, O. (1969). Türkiye’de Sendikacılık ve Sendikalarımız. Sosyal Siyaset Konferansları, (20), 255-268.
  • Türk Sendikacılığının Teşkilatlanma Planı (1963): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 1. Genel Kuruluna Sunulan Çalışma Raporu (Eylül 1952). (1995). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 2. Genel Kurul Tutanağı (8- 11 Ağustos 1953). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 3. Genel Kurul Tutanağı (19-21 Haziran 1957): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 4. Genel Kuruluna Sunulan Çalışma Raporu (1960): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş 4. Genel Kuruluna Sunulan Çalışma Raporu (1960): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş Dünden Bugüne Bugünden Yarına (1952-1998). (1998). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu Yayını.
  • Türk-iş İcra Heyetinin 18.11.1952 - 30.03.1953 Dönemi Çalışma Raporu. Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş İcra Heyetinin Mümessiller Meclisine Sunduğu Rapor (15 Ocak 1962). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş ile Hükümet Temsilcilikleri Arasında Yapılan Görüşme Tutanağı (9.08.1962): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-iş Mümessiller Heyeti Zabıt ve Raporları (1958): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-İş’in 10. Kuruluş Yıldönümünde Genel Başkan Seyfi Demirsoy’un Yaptığı Konuşma (31.7.1962): Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türk-İş’in 3. Genel Kuruluna Sunulan Çalışma Raporu (19-21 Haziran 1957). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu Temsilciler Meclisi Toplantısı Zabtı (28-30 Eylül 1953). Belgelerle Türk-iş Tarihi 1 (1952-1963). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
  • Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (Cilt 2). (1998). İstanbul: Kültür Balanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
  • Türk-İş (2025). “Uzun Tarihçe, (https://www.turkis.org.tr/wp-content/uploads/2021/11/turkis-uzun-tarihce.pdf, 11.02.2025: 5)
  • Ulus. (1950, Eylül 3).
  • Ulus. (1953, Ekim 8). İşçi Yapı Kooperatifi Yakın İlgi Bekliyor.
  • Uyar, H. (2014). Türkiye'nin Demokrasi Devrimi: 1950 Seçimleri . Ankara: Anka-Ha Yayınları.
  • Uyar, H. (2017). Demokrat Parti İktidarında CHP 1950-1960. İstanbul: Doğan Kitap.
  • Ünsal, A. (2002). Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Varlı, A. (2012, Temmuz). Devletçilik Politikalarının Tarım Kesimi Üzerindeki Etkileri (1930-1940). Öneri, 10(38), 113-124.
  • Varlık, B. (1977). Emperyalizmin Çukurova'ya Girişi. Ankara: Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları .
  • Yeni Adana. (1951, Ocak 15).
  • Yeni Adana. (1957, Nisan 24).
  • Yeni Adana. (1957, Nisan 28).
  • Yeni Adana. (1957, Ocak 22).
  • Yeni İstanbul. (1950, Aralık 8).
  • Yıldırım, Y. (2021). Adana Ovasının Islahı Projesi (1924). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30(3), 206-222.
  • Yurtoğlu, N. (2021, Mayıs). Demokrat Parti (DP) Dönemi’nde Pamuk Politikaları ve Dokuma Sanayisine Etkileri (1950-1960). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXXVII(103), 293-336.
  • Zafer. (1950, Mart 6).
  • Zafer. (1950, Mart 6). Binleri Aşkın Adanalı Demokratın Çoşkun Tezahuratları Arasında C. Bayar Mühim Bir Nutuk Söyledi.
  • Zafer. (1954, Nisan 20). Türk İşçileri Emniyettedir.
  • Zafer. (1957, Ekim 18). Tarsus’ta Yeni İnşa Edilen Beyaz Çimento Fabrikası Dün İşletmeye Açıldı ve Şehrimizde İnşa Edilecek 305 Yataklı İşçi Hastanesinin Temeli Dün Atıldı.
There are 115 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Labor Economics and Industrial Relations, Social Policy (Other)
Journal Section Research Article
Authors

Gülsüm Tütüncü 0000-0001-8450-6831

Early Pub Date April 20, 2025
Publication Date
Submission Date October 7, 2024
Acceptance Date February 24, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 2 Issue: 85

Cite

APA Tütüncü, G. (2025). Çukurova’da Sendikal Gelişim (1946-1963) ve Güney İşçi Sendikaları Federasyonu (Güney-İş) Tarihi. Çalışma Ve Toplum, 2(85), 725-776. https://doi.org/10.54752/ct.1679984

muratozverister@gmail.com
dergicalismavetoplum@gmail.com
www.calismatoplum.org