Abstract
Words can acquire various meanings over time, depending on usage and changing conditions, other than their initial meanings and therefore can deviate from their etymology and express different meanings. In order to reach definitive conclusions in etymological studies based on the relevant situation, many consecutive scientific studies are being conducted and a definitive decision on the subject can only be reached after these are put through a certain logical filter. However, despite following the same processes in studies on the etymology of a word, very different results can be obtained. One of these words, the verb barış- ‘peace-’, was first used in the Old Turkish in the sense of ‘mutual coming and going’, and later on, it passed to a higher meaning level and was used in the sense of ‘to agree, to agree’. On the other hand, in some recent academic studies, some views have been put forward that the word does not come from the verb bar- ‘to go’, but from the verb ba- ‘to tie’. Therefore, it is noticeable that there are some differences in the views put forward on the etymology of the word in question. Accordingly, it has become necessary to solve the problem of whether the word comes from the verb etymology ba- ‘to tie’ or the verb etymology bar- ‘to go’ and to prove the explanation of the word in terms of its etymology with various evidences. The word bağla- ‘to tie’ basically means bringing two or more things together and reducing them to one or integrating them. In terms of the way it is realized, when something is connected, it needs to be done by an outsider. The word barış- ‘peace’ means two or more people coming to terms with their own initiative. If the initiative of the parties is not involved, the action appears as making peace or being made to make peace. Apart from this semantic content witnessed on the subject, since the verb ba- ‘to tie’ does not have the meaning of making peace in its present form bağla- and since the geography where the Turks live is a flat and wide area necessitates mutual arrival, this study will attempt to prove that the verb barış- ‘peace-’ comes from the origin bar- ‘to go’. In the present study, the etymological explanations made so far regarding the verb barış- ‘peace-’ will be examined, then in the evaluation section, the reason why the verb in question comes from the origin bar- ‘to go’ will be emphasized and in the conclusion section, our views on the subject will be presented to the attention of researchers.
Keywords
References
- Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig, I: metin. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 458.
- Atalay, B. (1970). Abuşka lûgati ve Çağatay sözlüğü. Ayyıldız Matbaası.
- Bilgen, İ. (1989). Dîvânu Luġâti’t-Türk’te söz yapımı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
- Clauson, G. (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford University.
- Dankoff R., & Kelly J. (1982-1985). Maḥmūd el-Kāšgari. compendium of the Turkic dialects (Dīwān Luɣāt at-Turk) Part I-III. Harvard University Press.
- Dilçin, C. (1991). Sühely ü Nev-Bahâr, inceleme-metin-sözlük. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkez Yayını.
- Doğru A. ve Kaynak, İ. (1991). Gagauz Türkçesinin sözlüğü. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Nadalyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., & Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurkskiy, Slovar’. Leningrad.
- Ercilasun, A. B. (2021). Makaleler (dil-destan tarih 2) (Ekrem Arıkoğlu, Haz.). Akçağ Yayınevi.
- Ercilasun, A. B. (Ed.) (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü I-II. Kültür Bakanlığı.
- Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk (giriş-metin-çeviri-notlar-dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2020). Kutadgu Bilig grameri -fiil-. Akçağ Yayınevi.
- Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon. Otto Harrassowitz.
- Erdal, M. (2004). A grammer of Old Turkic. Brill.
- Eren, H. (2020). Eren Türk dilinin etimolojik sözlüğü (Ş. H. Akalın, Haz.). Türk Dil Kurumu.
- Gölpınarlı, A. (2021). Yunus Emre hayatı ve bütün şiirleri. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınaları.
- Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü: (tarihi - yaşayan Türk lehçeleri (şiveleri/dilleri), Anadolu ağızları ve Altay dilleri ile karşılaştırmalı): etimolojik sözlük denemesi). Türk Dil Kurumu.
- Işıklı, M. (2021). Halaç Türkçesinin çekim morfolojisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Koç, K., Bayniyazov A. ve Başkapan V. (2019). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (1994). Yazılı devirlerdeki gelişmelere göre Eski Türkçenin yaşı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 37(1989), 353-370.
- Nişanyan Sözlük. Çağdaş Türkçenin etimolojisi. https://www.nisanyansozluk.com (E.T.: 13.05.2024).
- Nişanyan, S. (2012). Sözlerin soyağacı çağdaş Türkçenin etimolojik sözlüğü. Everest Yayınları.
- Öner, M. (1995). Barış sözü hakkında. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, VIII, 57-65.
- Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özçelik, S. (2016). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Pilten Ufuk, Ş. (2020). Orhon yazıtlarını farklı bir açıdan okumak: al- ve baz kıl- fiilleri üzerine bir anlam vezni çözümlemesi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(3), 473-483.
- Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen. Suomalais-Ugrilainen Seura.
- Redhouse, J. (1880). Redhouse’s Turkish Dictionary: in two parts, English and Turkish and Turkish and English. Bernard Quaritch.
- Sami, S. (2019). Kamus-ı Türkî (P. Yavuzarslan, Haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Sevortyan, (1978). Êtimologičeskij slovar’ tjurkskix jazykov. Obščetjurkskie i mežtjurkskie osnovy na bukvu “B”, Moskva 1978.
- Shukur, K. (2019). Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Gagavuz Türkçesiyle karşılaştırmalı olarak Irak Türkmen Türkçesi (ses bilgisi, fiil, metin, sözlük) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Skvortsov, M. İ. (1985). Çıvaşla-Vırısla Slovar’/Çuvaşsko-Russkiy Slovar’. Russkiy Yazık.
- Stachowski, M. (2019). Kurzgefaßtes etymologisches wörterbuch der türkischen sprache. Księgarnia Akademicka.
- Taş, İ. (2015). Kutadgu Bilig’de söz yapımı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tekin, Ş. (2001). İştikakçının köşesi -Türk dilinde kelimelerin ve eklerin hayatı üzerine denemeler-. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık.
- Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati I (A-B). Türkiye Bilimler Akademisi.
- Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (1996). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü, I-VI. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2019). Türkçe sözlük (11. bs.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ünlü, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
- Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
- Vámbéry, H. (1878). Etymologisches wörterbuch der Turko-Tatarischen sprachen: ein versuch zur darstellung des familienverhältnisses des Turko-Tatarischen wortschatzes. F. A. Brockhaus.
- Vasiliev, Y. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yıldız, H. (2023). Türkçe barış kelimesinin etimolojisi. Prof. Dr. Bilgehan Atsız Gökdağ Armağanı içinde (ss. 491-571). Akçağ Yayınları.
- Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-Edeb Ḫvārizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter nüshası. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Abstract
Sözcükler, sahip oldukları ilk anlamlar dışında kullanım ve değişen koşullara bağlı olarak zamanla çeşitli anlamlar kazanabilmekte ve bu nedenle geldiği kökenden uzaklaşarak farklı anlamlar ifade edebilmektedir. İlgili duruma istinaden, köken bilgisi incelemelerinde kesin sonuçlara ulaşabilmek için konuya yönelik birbirini izleyen pek çok bilimsel çalışma yapılmakta ve bunlar ancak belirli bir mantık süzgecinden geçirildikten sonra kesin bir karara varılabilmektedir. Bununla birlikte, bir sözcüğün kökenine ilişkin araştırmalarda aynı süreçler izlenmesine karşın birbirinden oldukça farklı sonuçlar elde edilebilmektedir. Bu sözcüklerden biri olan barış- eylemi, Eski Türkçede ilk olarak ‘karşılıklı gidip gelme’ manasında kullanılırken daha sonra ise üst anlam tabakasına geçerek ‘uyuşmak, anlaşmak’ anlamlarında kullanılmıştır. Öte yandan son dönemlerde yapılan bazı akademik çalışmalarda, sözcüğün köken bakımından bar- ‘gitmek’ eyleminden değil, ba- ‘bağlamak’ eyleminden geldiği yönünde bazı görüşler ortaya konmuştur. Dolayısıyla anılan sözcüğün kökeni üzerine ileri sürülen görüşlerde, bazı farklılıklar olduğu göze çarpmaktadır. Bu doğrultuda, sözcüğün ba- ‘bağlamak’ eylem kökünden mi yoksa bar- ‘gitmek’ biçiminden mi geldiği problemini çözüme kavuşturmak ve sözcüğün köken bilgisi bakımından izahını çeşitli kanıtlarla ispatlamak gereği ortaya çıkmıştır. Bağlamak sözcüğü, temel anlamda iki veya daha fazla şeyi bir araya getirerek teke indirme veya birbirine entegre etme durumunu karşılamaktadır. Gerçekleşme tarzı bakımından bir şey birbirine bağlandığında, bunu dışarıdan bir kişinin yapması gerekmektedir. Barışmak sözcüğü ise iki veya daha fazla kişinin kendi insiyatifleriyle uzlaşması anlamına gelmektedir. Eğer ki tarafların insiyatifi söz konusu değilse, eylem barıştırmak ya da barıştırılmak şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Konuya ilişkin tanıklanan bu semantik içerik dışında ba- ‘bağlamak’ eyleminin günümüzdeki formu olan bağla- biçim biriminde, barışmak anlamının olmayışı ve Türklerin yaşadığı coğrafyanın düz ve geniş bir alan olması karşılıklı varışmayı gerekli kıldığından bu çalışmada barış- eyleminin bar- ‘gitmek’ kökünden geldiği ispat edilmeye çalışılacaktır. Mevcut çalışmada, barış- eylemine ilişkin şimdiye kadar yapılmış köken bilgisi izahları incelemeye tabi tutulacak, ardından değerlendirme bölümünde ilgili eylemin neden bar- ‘gitmek’ kökünden geldiği üzerinde durulduktan sonra sonuç kısmında konuya ilişkin görüşlerimiz araştırmacıların dikkatine sunulacaktır.
Keywords
References
- Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig, I: metin. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 458.
- Atalay, B. (1970). Abuşka lûgati ve Çağatay sözlüğü. Ayyıldız Matbaası.
- Bilgen, İ. (1989). Dîvânu Luġâti’t-Türk’te söz yapımı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
- Clauson, G. (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford University.
- Dankoff R., & Kelly J. (1982-1985). Maḥmūd el-Kāšgari. compendium of the Turkic dialects (Dīwān Luɣāt at-Turk) Part I-III. Harvard University Press.
- Dilçin, C. (1991). Sühely ü Nev-Bahâr, inceleme-metin-sözlük. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkez Yayını.
- Doğru A. ve Kaynak, İ. (1991). Gagauz Türkçesinin sözlüğü. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Nadalyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., & Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurkskiy, Slovar’. Leningrad.
- Ercilasun, A. B. (2021). Makaleler (dil-destan tarih 2) (Ekrem Arıkoğlu, Haz.). Akçağ Yayınevi.
- Ercilasun, A. B. (Ed.) (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü I-II. Kültür Bakanlığı.
- Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk (giriş-metin-çeviri-notlar-dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2020). Kutadgu Bilig grameri -fiil-. Akçağ Yayınevi.
- Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon. Otto Harrassowitz.
- Erdal, M. (2004). A grammer of Old Turkic. Brill.
- Eren, H. (2020). Eren Türk dilinin etimolojik sözlüğü (Ş. H. Akalın, Haz.). Türk Dil Kurumu.
- Gölpınarlı, A. (2021). Yunus Emre hayatı ve bütün şiirleri. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınaları.
- Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü: (tarihi - yaşayan Türk lehçeleri (şiveleri/dilleri), Anadolu ağızları ve Altay dilleri ile karşılaştırmalı): etimolojik sözlük denemesi). Türk Dil Kurumu.
- Işıklı, M. (2021). Halaç Türkçesinin çekim morfolojisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Koç, K., Bayniyazov A. ve Başkapan V. (2019). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (1994). Yazılı devirlerdeki gelişmelere göre Eski Türkçenin yaşı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 37(1989), 353-370.
- Nişanyan Sözlük. Çağdaş Türkçenin etimolojisi. https://www.nisanyansozluk.com (E.T.: 13.05.2024).
- Nişanyan, S. (2012). Sözlerin soyağacı çağdaş Türkçenin etimolojik sözlüğü. Everest Yayınları.
- Öner, M. (1995). Barış sözü hakkında. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, VIII, 57-65.
- Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özçelik, S. (2016). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Pilten Ufuk, Ş. (2020). Orhon yazıtlarını farklı bir açıdan okumak: al- ve baz kıl- fiilleri üzerine bir anlam vezni çözümlemesi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(3), 473-483.
- Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen. Suomalais-Ugrilainen Seura.
- Redhouse, J. (1880). Redhouse’s Turkish Dictionary: in two parts, English and Turkish and Turkish and English. Bernard Quaritch.
- Sami, S. (2019). Kamus-ı Türkî (P. Yavuzarslan, Haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Sevortyan, (1978). Êtimologičeskij slovar’ tjurkskix jazykov. Obščetjurkskie i mežtjurkskie osnovy na bukvu “B”, Moskva 1978.
- Shukur, K. (2019). Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Gagavuz Türkçesiyle karşılaştırmalı olarak Irak Türkmen Türkçesi (ses bilgisi, fiil, metin, sözlük) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Skvortsov, M. İ. (1985). Çıvaşla-Vırısla Slovar’/Çuvaşsko-Russkiy Slovar’. Russkiy Yazık.
- Stachowski, M. (2019). Kurzgefaßtes etymologisches wörterbuch der türkischen sprache. Księgarnia Akademicka.
- Taş, İ. (2015). Kutadgu Bilig’de söz yapımı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tekin, Ş. (2001). İştikakçının köşesi -Türk dilinde kelimelerin ve eklerin hayatı üzerine denemeler-. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık.
- Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati I (A-B). Türkiye Bilimler Akademisi.
- Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (1996). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü, I-VI. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2019). Türkçe sözlük (11. bs.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ünlü, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
- Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
- Vámbéry, H. (1878). Etymologisches wörterbuch der Turko-Tatarischen sprachen: ein versuch zur darstellung des familienverhältnisses des Turko-Tatarischen wortschatzes. F. A. Brockhaus.
- Vasiliev, Y. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yıldız, H. (2023). Türkçe barış kelimesinin etimolojisi. Prof. Dr. Bilgehan Atsız Gökdağ Armağanı içinde (ss. 491-571). Akçağ Yayınları.
- Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-Edeb Ḫvārizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter nüshası. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | South-West (Oghuz) Turkic Dialects and Literatures |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 1, 2025 |
| Submission Date | September 30, 2024 |
| Acceptance Date | April 16, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 10 Issue: 1 |
