Disiplinler Arası Dil Araştırmaları

Abstract

Kılış fiillerinin yüklem olduğu cümlelerde görülen ekli çatılarda yüklem karşısındaki ögelerin özellikleri çatıyı belirler. Bu ögeler ise özne veya nesnedir. Yüklemin durumuna göre bu ögelerin biri veya ikisi cümleden çıkarılır, değiştirilir veya bir diğerine eklenir. Böylece de söz konusu ögeler farklı özellikler kazanır. İşteş çatıda da özne, genellikle içinde farklı ögeleri barındırır bir duruma gelir. İşteş çatılı cümlelerin yüklemi kılış fiilinden oluşacağından bu cümlelerde özne zaten zorunlu olarak bulunur. Ancak, çatı yine de özneye göre belirlenir. Bu durumda öznenin yüklem olan fiilin özelliğine göre eksiltilen ögeleri kendi bünyesinde barındırdığı fikri ortaya çıkar ve bu özelliğinden dolayı da bazı cümlelerdeki öznenin işteş özne olarak adlandı-rılması gerekliliği bulunur. Peki, “İşteş özne bünyesinde hangi ögeleri barındırır, bu ögeleri belirleyen yüklemin özellikleri nelerdir, bu tür cümleler dil kullanıcısının hangi ihtiyacını giderir?” bu soruların cevabı söz konusu çalışmada aranmıştır. İncelemeler sonucunda Türkiye Türkçesindeki işteş çatılı cümlelerde birbiriyle, birlikte veya birbirini biçimindeki ögelerin yüklemin özelliğin-den dolayı öznede toplandığı, bunların bazılarının istense de şeklen cümleye giremediği bazılarının ise kullanıcının tercihine göre girebildiği görülmektedir. Bu sebeple, söz konusu çatıdaki bazı cümlelerde öznenin salt özne olmaktan uzak olduğu ve bir özne türü olarak işteş özne olarak adlandırılması gerektiği ortaya konmuştur.