Osmanlı Fetva Literatüründe ‘Fetâvâ-yı Karahisârî’ Olarak Bilinen Mecmua, Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin Yazma Nüshalarından Biri Midir?
Abstract
İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe yazmalar (NEKTY) bölümünde bulunan 00924 numaralı mecmuanın ismi; zahriyesinde, ilk sayfasında, sırtında ve iç kapağında Fetâvâ-yı Karahisârî olarak yazılmıştır. Mecmua, kütüphane veri tabanına Fetâvâ-yı Karahisârî ismiyle kaydedilmiş ve yazarı “Muhammed Karahisârî Muhammed” olarak gösterilmiştir.1 Osmanlı dönemi fetva mecmualarını ele alan bir makalede Fetâvâ-yı Karahisârî birden fazla Osmanlı şeyhülislamının fetvalarını içeren derlemeler arasında zikredilmiş ve derleyicisinin sabık Karahisar kadısı Mehmed olduğu belirtilmiştir.2 Osmanlı fetvalarının veri kaynağı olarak kullanıldığı bazı araştırmalarda Fetâvâ-yı Karahisârî isimli mecmua kütüphane veri tabanı ve literatürdeki bilgiden hareketle Mehmet Karahisârî’ye nispet edilmiştir.3 Ne var ki mecmuanın Mehmet Karahisârî’ye nispeti konusunda bazı soru işaretleri bulunmaktadır. Zira Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin yazma nüshaları ile Fetâvâ-yı Karahisârî arasında genel sistematik, tertip ve fetva formülleri bakımından nispet bilgisini yeniden düşünmeyi gerektirecek kadar fazla benzerlik vardır. Benzerliklerin mahiyeti araştırılmalı ve nispet bilgisi tahkik edilmelidir. Mehmet Karahisârî, Fetâvâ-yı Karahisârî isimli mecmuanın sahibi midir, derleyicisi midir, yoksa sadece müstensihi midir? Sahibi hatta derleyicisi olması hâlinde mecmua -gerekli bilgi notuyla- kendisine nispet edilebilir. Fakat sadece müstensihi ise literatürdeki isim ve nispet bilgisinin düzeltilmesi gerekir. Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin baskıya esas alınan mütedavil nüshasından farklı tertipte olan nüshaları müstakil mecmua zannedilerek başka müftülere nispet edilebilmektedir. Nitekim farklı tertipteki nüshalardan biri sehven Fetâvâ-yı Karaçelebizâde olarak isimlendirilmiş ve Şeyhülislâm Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’ye (öl. 1068/1658) nispet edilmiştir.4 Bu araştırma notu, Osmanlı fetva literatüründe Fetâvâ-yı Karahisârî olarak bilinen mecmuayı betimleyip Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin erken tarihli yazma nüshalarıyla karşılaştırmakta ve elde ettiği verilerden hareketle mecmuanın isim ve nispet bilgisinin tashih edilmesini önermektedir.
References
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Matbaa-i Âmire, 1311. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01065-001, ist. Ramazan 1102 (Mayıs-Haziran 1691), 1b-238a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 02016, ist. 8 Muharrem 1104 (19 Eylül 1692), 1b-230a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Arslan Kaynardağ, 00062, 1b-260b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Milli Kütüphane, Ankara Adnan Ökten İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 1934, ist. 1108 (1696-7), 1b-220a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, ist. Recep 1112 (Aralık-Ocak 1700-1), 02020, 0b-260a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Atıf Efendi Kütüphanesi, Atıf Efendi, 01143, ist. 10 Rebîülevvel 1106 (27 Aralık 1694), 1b-242a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01082, ist. Cemâziyelahir 1114 (Kasım 1702), 0b-204a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hayri Abdullah Efendi, ist. 1107 (1695-6), müst. Mustafa b. Ahmed, 00178-001, 1b-248a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Balıkesir Kütüphanesi, Balıkesir İl Halk Ktp. 404, 0b-411a. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Balıkesir Kütüphanesi, Balıkesir İl Halk Ktp., 238, 1b-389b. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 05260, ist. 1145 (1732-3), 1b-321b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 04587, 2b-231b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, ist. 1119 (17078), müst. Ali b. Osman b. Süleyman el-Babavî, 01044, 0b-283a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi, Sivas Ziya Bey Kütüphanesi. Sivas Yazma, ist. 3 Ramazan 1123 (15 Ekim 1711), 45, 1b-258b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, 00931, 1b-286b. google scholar
- İÜKDDB, İstanbul Üniversitesi, Kütüphane Dokümantasyon Daire Başkanlığı, “Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma”. Erişim 02 Nisan 2025. http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_ TR/default_tr/search/detailnonmodal/ent:$002f$002fSD_ILS$002f0$002fSD_ILS:792072/ one?qu=fetava+karahisari. google scholar
- Karahisârî, Mehmed (müstensih). Fetâvâ-yı Karahisârî. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, 00924, 5b-285b. google scholar
- Midilli, Muharrem. “Osmanlı Kadınlarının Evlilik Bağından Kurtulma Oyunları ve Müftüler”. İslam Tetkikleri Dergisi 12, 2 (2022), 589-613. google scholar
- Midilli, Muharrem. Müşahhas Meselelere Dair Osmanlı Aile Hukuku Fetvaları. Klasik Yayınları, 2022. google scholar
- Midilli, Muharrem. “Osmanlı Fetva Literatüründe Aidiyete İlişkin Bir Tashih: Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin Kısa Bir Versiyonu Olarak “Fetâvâ-yı Karaçelebizâde”. Darülfünun İlahiyat Dergisi, 35/2 (2024), 615-32. google scholar
- Özen, Şükrü. “Osmanlı Dönemi Fetva Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 249-378. google scholar
Is the Collection Known as ‘Fatāwā Karahisārī’ in Ottoman Fatwā Literature One of the Manuscript Copies of Fatāwā Alī Efendi?
Abstract
References
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Matbaa-i Âmire, 1311. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01065-001, ist. Ramazan 1102 (Mayıs-Haziran 1691), 1b-238a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 02016, ist. 8 Muharrem 1104 (19 Eylül 1692), 1b-230a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Arslan Kaynardağ, 00062, 1b-260b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Milli Kütüphane, Ankara Adnan Ökten İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 1934, ist. 1108 (1696-7), 1b-220a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, ist. Recep 1112 (Aralık-Ocak 1700-1), 02020, 0b-260a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Atıf Efendi Kütüphanesi, Atıf Efendi, 01143, ist. 10 Rebîülevvel 1106 (27 Aralık 1694), 1b-242a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 01082, ist. Cemâziyelahir 1114 (Kasım 1702), 0b-204a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hayri Abdullah Efendi, ist. 1107 (1695-6), müst. Mustafa b. Ahmed, 00178-001, 1b-248a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Balıkesir Kütüphanesi, Balıkesir İl Halk Ktp. 404, 0b-411a. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Balıkesir Kütüphanesi, Balıkesir İl Halk Ktp., 238, 1b-389b. Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 05260, ist. 1145 (1732-3), 1b-321b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 04587, 2b-231b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, ist. 1119 (17078), müst. Ali b. Osman b. Süleyman el-Babavî, 01044, 0b-283a. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi, Sivas Ziya Bey Kütüphanesi. Sivas Yazma, ist. 3 Ramazan 1123 (15 Ekim 1711), 45, 1b-258b. google scholar
- Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, 00931, 1b-286b. google scholar
- İÜKDDB, İstanbul Üniversitesi, Kütüphane Dokümantasyon Daire Başkanlığı, “Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma”. Erişim 02 Nisan 2025. http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_ TR/default_tr/search/detailnonmodal/ent:$002f$002fSD_ILS$002f0$002fSD_ILS:792072/ one?qu=fetava+karahisari. google scholar
- Karahisârî, Mehmed (müstensih). Fetâvâ-yı Karahisârî. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma, 00924, 5b-285b. google scholar
- Midilli, Muharrem. “Osmanlı Kadınlarının Evlilik Bağından Kurtulma Oyunları ve Müftüler”. İslam Tetkikleri Dergisi 12, 2 (2022), 589-613. google scholar
- Midilli, Muharrem. Müşahhas Meselelere Dair Osmanlı Aile Hukuku Fetvaları. Klasik Yayınları, 2022. google scholar
- Midilli, Muharrem. “Osmanlı Fetva Literatüründe Aidiyete İlişkin Bir Tashih: Fetâvâ-yı Ali Efendi’nin Kısa Bir Versiyonu Olarak “Fetâvâ-yı Karaçelebizâde”. Darülfünun İlahiyat Dergisi, 35/2 (2024), 615-32. google scholar
- Özen, Şükrü. “Osmanlı Dönemi Fetva Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 249-378. google scholar
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Islamic Law |
| Journal Section | Research Notes |
| Authors | |
| Publication Date | May 9, 2025 |
| Submission Date | April 2, 2025 |
| Acceptance Date | April 21, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 36 Issue: 1 |
