Research Article
BibTex RIS Cite

TRANSFORMATION OF AN AVANT-GARDE STORY INTO AN EPIC PLAY: AYIŞIĞINDA ŞAMATA

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 173 - 197, 29.04.2025
https://doi.org/10.69878/deuefad.1544554

Abstract

Haldun Taner continues to write stories and plays simultaneously from the 1940s to the 1980s. He produces dozens of works in both literary genres. These works, which are the output of Taner's sharp intelligence and observation power, are similar in terms of both the themes they contain and the experimental attitude, critical view and humorous style in their expression. This similarity is more evident among some of the author’s stories and plays. Taner turned his long story Ayışığında “Çalışkur” which was first published as a book with the same name in 1954, into a play under the name Ayışığında Şamata in 1977. These works, which the author has included in an intertextual process through adaptation, are in the line of experimental literature with their extraordinary fictions and expression styles. The adapted text, Ayışığında “Çalışkur”, is a story created under various titles, moving away from classical fictionalizing rules. In the first chapter, which gives the story its name, the reader is confronted with a classic story text. The planes that make the work extraordinary and include the receiver in the narrative, albeit fictional, come into play under other headings after this stage. In the “Reactions of the Story” section, the reactions developed by the fictional reader after reading the story; presented to the real reader through various letters, reviews and reports. In the “Conclusion”, the author tries to rewrite his story by taking into account the reactions of the fictional reader. This part of the story, where the before and after the reader’s reactions are given side by side, is followed by the “Epilogue”, which was written to satisfy the reader. After this part, which puts the final point on the story, the comments of the reader, whose wishes are fulfilled, are brought together in the “Reactions of the Conclusion”. Years later, Taner continued the same experimental attitude in the theater and probably wanted to shake the audience, so he created an epic play from this avant-garde story, in which he shook the real reader who took refuge in the world of pink dreams with a sarcastic approach. In this adaptation, which the author made by remaining largely faithful to his primary text, the differences arising from the change in literary genre and historical period attract attention. In this study, which aims to approach the subject within the framework of intertextuality, these differences will be focused on and transformations that occur in semantic and formal terms in the transfer of an avant-garde story to epic theater will be discussed comparatively.

References

  • And, M. (1964). Romandan tiyatroya. Türk Dili Roman Özel Sayısı, 154, 793-797.
  • And, M. (1970). Tiyatroda “açık biçim” ve Türk tiyatrosu bakımından önemi. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 1(1), 19-31. https://doi.org/10.1501/TAD_0000000119.
  • Akı, N. (1989). Türk tiyaro edebiyatı tarihi I. Dergâh Yayınları. Aktulum, K. (1999). Metinlerarası ilişkiler. Öteki Yayınevi.
  • Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık/göstergelerarasılık. Kanguru Yayınları.
  • Bastin, G. L. (2011). Adaptation. M. Baker, G. Saldanha (Ed.), Routledge encyclopedia of translation studies (ss. 3-6). Routledge.
  • Çalışlar, A. (1995). Tiyatro ansiklopedisi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Çamurdan, E. (2006). Haldun Taner seyir defteri. Bilgi Yayınevi.
  • Dicle Başbuğ, E. (2017). Haldun Taner’in tiyatro oyunlarında söylemin kuruluşunun anlatıbilimsel incelemesi. K. Karaboğa (Haz.), Haldun Taner’le yaşamak - 100. doğum yılında Haldun Taner (ss. 39-56). Yapı Kredi Yayınları.
  • Ecevit, Y. (2021). Türk romanında postmodernist açılımlar. Everest Yayınları.
  • Gülsoy, M. (2021). 602. gece kendini fark eden hikâye. Can Yayınları.
  • Hutcheon, L. (2006). A theory of adaptation. Routledge Press.
  • İpşiroğlu, Z. (1998). 2000’li yıllara doğru tiyatro. Mitos Boyut Yayınları.
  • İpşiroğlu, Z. (1999). Haldun Taner’in “Ayışığında Çalışkur” öyküsünde okuyucu-yapıt-yazar diyaloğu. Adam Öykü, 22, 110-113.
  • İpşiroğlu, Z. (2017). Haldun Taner’de gülmece ve taşlama. K. Karaboğa (Haz.), Haldun Taner’le yaşamak - 100. doğum yılında Haldun Taner (ss. 31-36). Yapı Kredi Yayınları.
  • İri, E. C. (2020). Modern Türk tiyatrosunda epik’in görünümü (1960-1980). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi.
  • Kaplan, M. (1998). On İkiye Bir Var ve Ayışığında Çalışkur. Edebiyatımızın içinden (ss. 272-275). Dergâh Yayınları.
  • Nutku, Ö. (2001). Dram sanatı. Kabalcı Yayınları.
  • Online Etymology Dictionary. (t.y.). Adaptation. Erişim tarihi: Temmuz 25, 2024, https://www.etymonline.com/.
  • Taner, H. (2015). Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım. Yapı Kredi Yayınları.
  • Taner, H. (2019a). Ayışığında “Çalışkur”. Yapı Kredi Yayınları.
  • Taner, H. (2019b). Ayışığında Şamata. Yapı Kredi Yayınları.
  • Türk Dil Kurumu. (t.y.). Uyarlama. Güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim tarihi: Temmuz 25, 2024, https://sozluk.gov.tr/
  • Yalçın, S. D. (1995). Haldun Taner’in hikâyeleri ve hikâyeciliği. Bilgi Yayınevi.
  • Yüksel, A. (1986). Haldun Taner tiyatrosu. Bilgi Yayınevi.
  • Yüksel, A. (1997). Çağdaş Türk tiyatrosundan on yazar. Mitos Boyut Yayınları.
  • Yüksel, A. (2017). Gelenekten bugüne: Tiyatrodaki Haldun Taner. K. Karaboğa (Haz.), Haldun Taner’le yaşamak - 100. doğum yılında Haldun Taner (ss. 13-24). Yapı Kredi Yayınları.

AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 173 - 197, 29.04.2025
https://doi.org/10.69878/deuefad.1544554

Abstract

Haldun Taner, 1940’lı yıllardan 1980’li yıllara uzanan süreçte öykü ve oyun yazarlığını eş zamanlı olarak sürdürür. Her iki edebî türde de onlarca yapıt ortaya koyar. Taner’in keskin zekâsının ve gözlem gücünün çıktısı olan bu yapıtlar, gerek içerdiği izlekler gerek bunların ifadesindeki deneysel tavır, eleştirel bakış ve mizahi üslup bakımından benzeşir. Bu benzeşme, yazarın kimi öyküleri ve oyunları arasında daha belirgindir. Taner, 1954’te aynı adla kitaplaşan uzun öyküsü Ayışığında “Çalışkur”u 1977’de Ayışığında Şamata adıyla oyunlaştırır. Yazarın uyarlama yoluyla metinlerarası bir sürece dâhil ettiği bu iki yapıt, sıra dışı kurguları ve anlatım biçimleriyle deneysel yazın çizgisindedir. Uyarlanan metin Ayışığında “Çalışkur”, klasik kurgulama kurallarından uzaklaşılarak çeşitli başlıklar altında oluşturulmuş bir öyküdür. Öyküye adını veren ilk bölümde okur, klasik bir metinle karşı karşıya getirilir. Yapıtı sıra dışı kılan ve kurgusal da olsa alımlayıcıyı da anlatıya dâhil eden düzlemler, bu aşamadan sonra diğer başlıklar altında devreye girer. “Hikâyenin Tepkileri” bölümünde kurgusal okurun öyküyü okuduktan sonra geliştirdiği tepkiler; çeşitli mektuplar, eleştiri yazıları ve raporlar aracılığıyla gerçek okura sunulur. “Sonuç” bölümünde yazar, kurgusal okurun tepkilerini dikkate alarak öyküsünü yenidenyazma yoluna gider. Öykünün okur tepkilerinden önceki ve sonraki hâlinin yan yana verildiği bu bölümü, yine okuru tatmin etmek için yazılan “Epilog” takip eder. Öyküye son noktayı koyan bu bölümün ardından, istekleri karşılanan okurun memnuniyet içeren yorumları bir araya getirilir. Taner, yıllar sonra aynı deneysel tavrı tiyatroda da sürdürerek bir de seyirciyi sarsmak istemiş olacak ki pembe düşler âlemine sığınan gerçek okuru alaycı bir yaklaşımla sarstığı bu avangart öyküden epik bir oyun çıkarır. Yazarın, kaynak metne büyük ölçüde sadık kalarak yaptığı bu uyarlamada, özellikle edebî tür ve tarihî dönem değişiminden doğan farklılıklar dikkat çeker. Konuya metinlerarasılık çerçevesinde yaklaşmayı amaçlayan bu çalışmada, daha ziyade bu farklılıklara odaklanılacak ve avangart bir öykünün epik tiyatroya aktarımında anlamsal ve biçimsel bakımdan ortaya çıkan dönüşümler karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.

References

  • And, M. (1964). Romandan tiyatroya. Türk Dili Roman Özel Sayısı, 154, 793-797.
  • And, M. (1970). Tiyatroda “açık biçim” ve Türk tiyatrosu bakımından önemi. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 1(1), 19-31. https://doi.org/10.1501/TAD_0000000119.
  • Akı, N. (1989). Türk tiyaro edebiyatı tarihi I. Dergâh Yayınları. Aktulum, K. (1999). Metinlerarası ilişkiler. Öteki Yayınevi.
  • Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık/göstergelerarasılık. Kanguru Yayınları.
  • Bastin, G. L. (2011). Adaptation. M. Baker, G. Saldanha (Ed.), Routledge encyclopedia of translation studies (ss. 3-6). Routledge.
  • Çalışlar, A. (1995). Tiyatro ansiklopedisi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Çamurdan, E. (2006). Haldun Taner seyir defteri. Bilgi Yayınevi.
  • Dicle Başbuğ, E. (2017). Haldun Taner’in tiyatro oyunlarında söylemin kuruluşunun anlatıbilimsel incelemesi. K. Karaboğa (Haz.), Haldun Taner’le yaşamak - 100. doğum yılında Haldun Taner (ss. 39-56). Yapı Kredi Yayınları.
  • Ecevit, Y. (2021). Türk romanında postmodernist açılımlar. Everest Yayınları.
  • Gülsoy, M. (2021). 602. gece kendini fark eden hikâye. Can Yayınları.
  • Hutcheon, L. (2006). A theory of adaptation. Routledge Press.
  • İpşiroğlu, Z. (1998). 2000’li yıllara doğru tiyatro. Mitos Boyut Yayınları.
  • İpşiroğlu, Z. (1999). Haldun Taner’in “Ayışığında Çalışkur” öyküsünde okuyucu-yapıt-yazar diyaloğu. Adam Öykü, 22, 110-113.
  • İpşiroğlu, Z. (2017). Haldun Taner’de gülmece ve taşlama. K. Karaboğa (Haz.), Haldun Taner’le yaşamak - 100. doğum yılında Haldun Taner (ss. 31-36). Yapı Kredi Yayınları.
  • İri, E. C. (2020). Modern Türk tiyatrosunda epik’in görünümü (1960-1980). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi.
  • Kaplan, M. (1998). On İkiye Bir Var ve Ayışığında Çalışkur. Edebiyatımızın içinden (ss. 272-275). Dergâh Yayınları.
  • Nutku, Ö. (2001). Dram sanatı. Kabalcı Yayınları.
  • Online Etymology Dictionary. (t.y.). Adaptation. Erişim tarihi: Temmuz 25, 2024, https://www.etymonline.com/.
  • Taner, H. (2015). Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım. Yapı Kredi Yayınları.
  • Taner, H. (2019a). Ayışığında “Çalışkur”. Yapı Kredi Yayınları.
  • Taner, H. (2019b). Ayışığında Şamata. Yapı Kredi Yayınları.
  • Türk Dil Kurumu. (t.y.). Uyarlama. Güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim tarihi: Temmuz 25, 2024, https://sozluk.gov.tr/
  • Yalçın, S. D. (1995). Haldun Taner’in hikâyeleri ve hikâyeciliği. Bilgi Yayınevi.
  • Yüksel, A. (1986). Haldun Taner tiyatrosu. Bilgi Yayınevi.
  • Yüksel, A. (1997). Çağdaş Türk tiyatrosundan on yazar. Mitos Boyut Yayınları.
  • Yüksel, A. (2017). Gelenekten bugüne: Tiyatrodaki Haldun Taner. K. Karaboğa (Haz.), Haldun Taner’le yaşamak - 100. doğum yılında Haldun Taner (ss. 13-24). Yapı Kredi Yayınları.
There are 26 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Contemporary Drama Studies, Modern Turkish Literature in Turkiye Field
Journal Section Articles
Authors

E. Candan İri 0000-0002-1238-5978

Early Pub Date April 25, 2025
Publication Date April 29, 2025
Submission Date September 6, 2024
Acceptance Date December 17, 2024
Published in Issue Year 2025 Volume: 12 Issue: 1

Cite

APA İri, E. C. (2025). AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 173-197. https://doi.org/10.69878/deuefad.1544554
AMA İri EC. AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. April 2025;12(1):173-197. doi:10.69878/deuefad.1544554
Chicago İri, E. Candan. “AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 12, no. 1 (April 2025): 173-97. https://doi.org/10.69878/deuefad.1544554.
EndNote İri EC (April 1, 2025) AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 12 1 173–197.
IEEE E. C. İri, “AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA”, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol. 12, no. 1, pp. 173–197, 2025, doi: 10.69878/deuefad.1544554.
ISNAD İri, E. Candan. “AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (April 2025), 173-197. https://doi.org/10.69878/deuefad.1544554.
JAMA İri EC. AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2025;12:173–197.
MLA İri, E. Candan. “AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol. 12, no. 1, 2025, pp. 173-97, doi:10.69878/deuefad.1544554.
Vancouver İri EC. AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2025;12(1):173-97.