THE CONTRIBUTION OF SUFI NETWORKS TO MYSTICAL KNOWLEDGE: THE HYPOTHETICAL PATH FROM JUNAYD AL-BAGHDADĪ TO AHMAD AL-YASAWĪ
Abstract
Knowledge, much like experience, possesses an essence that is often acquired through inheritance and accumulated over time. Information concerning the material (positive) world and its order progresses through intergenerational transmission and adaptation to an ever-evolving world order. The nature of these sciences inherently contains the aim of advancement, verification-falsification, and the enhancement of mechanical and technical capabilities. However, abstract intelligence, which seeks to identify truths about concepts and realms beyond time and space, has demonstrated the capacity to make significant leaps in ancient times far preceding modernity. Thus, esoteric thought does not follow a linear path. At times, it begins constructing the house from the roof. A characteristic of the universal and eternal nature of abstract intelligence is the shared ability of individuals from geographically distant regions to arrive at the same truths. For instance, a form of wisdom articulated in the Panchatantra might manifest itself in the verses of a Scottish poet who has never encountered these texts. Yet, when the endeavor moves beyond a mere gesture, an ironic remark, or a metaphysical statement, what becomes necessary is a hybrid philosophy, cumulatively constructed a network woven through the interplay of diverse ideas, somewhat akin to the accumulation found in material sciences. In modern literature, alongside the idea of intertextuality, which suggests that no text exists entirely independent of others, we assert that some profound ideas can only emerge through the intersection of paths, lives, or the nourishment of different minds from the same source across time. Among Sufis, the entirety of such shared connections is referred to as ittisālāt (spiritual connections). In this context, we sought to trace, within a historical context and to some extent, the transmission of knowledge, gnosis, and metaphysical thought from Junayd al-Baghdadī to Ahmed al-Yasawī.
Keywords
Turkish Islamic Literature Sufi Knowledge Interrelations Junayd al-Baghdadī Arslan Baba Yusuf al-Hamadanī Ahmad al-Yasawi.
References
- Ateş, Süleyman. “Cüneyd-i Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
- Ateş, Süleyman. Cüneyd-i Bağdâdi: Hayatı, Eserleri ve Mektupları. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1987.
- Aydoğan, Hüseyin. “Plotinos’un Mistisizmi”. Büyük Mistikler ve Mistisizm Kuramcıları -1-. ed. Fatma Yüce. Ankara: Elis Yayınları, 2024.
- Bağdâdî, Ebü’l-Kâsım Cüneyd-i. Resâilu’l-Cüneyd. nşr. Cemâl Receb Seyyidbî. Dımaşk: Dâru İkra, 2005.
- Câmî, Nûrüddîn Molla Abdurrahmân. Nefehâtü’l-üns min hazarâti’l-kuds. haz. Mahmûd Âbidî. Tahrân: İntişârât-i Sühan, 7. Basım, 1394/2015.
- Devletşâh-ı Semerkandî. Tezkiretü’ş-şu’arâ (Tezkire-i Devletşâh). haz. Edward Granville Brown. Tahran: İntişârât-i Esâtîr, 1382/2004.
- Dihhudâ, Mirza Ali Ekber Han. Lugatnâme. 14 Cilt. Tahran: Danişgah-ı Tahran Müessese-i Lugâtname-i Dihhudâ, 1999.
- Edîb Harâbî. Edîb Harâbî Dîvânı [İnceleme-Metin]. ed. Coşkun Kökel-Mustafa Dağıdır. 2 Cilt. Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları, 2012.
- Efgânistânî, Muhammed İbrâhîm Şerîatî. Şerh-i câmi‘-i Hadîkatü’l-Hakîka ve Şerî‘atü’t-Tarîka Senâyî. haz. Ali Ekber Efrâsyâb Pōr. Tahrân: İntişârât-ı İrfân, 1388/2010.
- Eraslan, Kemal. (Hoca Ahmet Yesevi Özel Sayısı). “Ahmed-i Yesevî”. Erdem : Atatürk Kültür Merkezi Dergisi 7/21 (1995), 799-820.
- Eraslan, Soner. Tabakât Literatürünün Ortaya Çıkışı: -Sülemî’nin Tabakâtu’s-Sûfiyye’si-. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
- Erginli, Zafer. İlk sûfîlerde nefis kavramı -Hâris Muhâsibî örneği-. Bursa Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2001.
- Gürer, Dilaver. “Hâris el-Muhâsibî”. Tarihte Müslümanlar eş zamanlı bir tarih yazımı. Ankara: Otto, 2020.
- Hakanî, Ali el-. Şu‘arâ’-i Bağdâd min te’sîsiha hatte’l-yevm. 2 Cilt. Bağdat: Matbaatü Es’ad, 1962.
- Hakîm, Suâd el-. İbnü’l Arabi sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
- Hemedânî, Hâce Yûsuf. Rütbetü’l-hayât. nşr. Muhammed Emîn Riyâhî. Tahran: İntişârât-i Tûs, 1362.
- Herevî, Abdullâh el-Ensârî el-. Tabakātu’s-sûfiyye. nşr. Muhammed Sürûr Mevlâî. Tahrân: İntişârât-i Tûs, 1362/1984.
- Hoca Ahmed Yesevî. Dîvân-ı Hikmet Hikmetler Mecmuası Mısır Nüshası - 1650. nşr. Mehmet Mahur Tulum. İstanbul: Ketebe, 2019.
- Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî. Hakikat Bilgisi = Keşfü’l-mahcūb. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 6. Basım, 2018.
- İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâˇü ebnâ’i’z-zamân. nşr. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1972.
- İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l-mülûk ve’l-ümem. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
- İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felah Abdülhay b Ahmed b Muhammed. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Mahmûd el-Arnaût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
- İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak. Hilyetü’l-evliyâ’ ve tabakâtü’l-asfiyâ’. 10 Cilt. Kahire: Mektebü’l-Hancî, 1996.
- Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 9. Basım, 2011.
- Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer İbn. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1998.
- Köprülü, M. Fuad. “Ahmed Yesevî”. İslâm Ansiklopedisi. 1/210-215. İstanbul: MEB Yayınları, 1979.
- Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
- Kurnaz, Cemal - Tatcı, Mustafa. Türk Edebiyatında Şathiyye. Ankara: Akçağ Yayınları., 2001.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. nşr. Halîl el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. Kuşeyrî risâlesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1981.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. Nahvü’l-kulûbi’l-kebîr. haz. Mursî Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Mekkî, Ebû Tâlib el-. Kalplerin Azığı. çev. Yakup Çiçek - Dilaver Selvi. 4 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2003.
- Mermer, Kenan. “Yûnus Emre’de Vahdet Lisanı yahut Ben Dili:Ben ile O/Ene ile Hüve Arasında”. “Ey dost...” Yunus Emre kitabı. ed. Mehmet Akkuş - Vahit Göktaş. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.
- Münâvî, Abdurraûf. el-Kevâkibu’d-dürriyye fî terâcimi’s-sâdeti’s-sûfiyye. nşr. Abdülhamîd Hamdân. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezher, ts.
- Neysâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed Hakim. Târîhu Neysâbûr: tabakatu şüyûhi’l-Hâkim. Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1427/2006.
- Çobanoğlu, Özkul. “Hoca Ahmet Yesevî Kültünün Memorat Anlatılarıyla İnançları ve Hayat Felsefesini Güncelleme Gücü”. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu [Ahmed Yesevi Üniversitesi], 259-267.
- Safedî, Halîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. nşr. Ahmed el-Arnaûd. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/1999.
- Serrâc, Ebû Nasr Abdullâh et-Tûsî. el-Lüma‘ fi’t-Tasavvuf. nşr. Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: Beril, 1914.
- Sülemî, Abdurrahmân es-. Tabakâtu’s-sûfiyye. nşr. Nûreddîn Şerîbe. Kahire: Matba’atü’l-Medenî, 3. Basım, 1406/1985.
- Şebüsterî, Mahmûd-ı. Gülşen-i Râz -metin ve şerhi-. haz. Abdülbaki Gölpınarlı. Ankara: İş Bankası Kültür yayınları, 2015.
- Taşköprüzâde, Ebü’l-Hayr İsâmüddîn Ahmed. Mevzûâtü’l-ulûm. çev. Kemâleddîn Mehmed Efendi. 2 Cilt. Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1313/1895.
- Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
- Uyar, Mehmet. Sülemî’nin Tabakâtında Sûfî Çevreler. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
- Yazıcı, Tahsin. “Ebû Ali el-Fârmedî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/90. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
- Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf Ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
- Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 23 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1985.
شبكة علاقات الصوفيين (الاتصالات) ومساهمتها في المعرفة الصوفية: الطريق الفرضي من الجنيد البغدادي إلى أحمد يسوي
Abstract
المعرفة، شأنها شأن العرفان، تمتلك جوهرًا ينشأ غالبًا عبر التوارث ويتشكل بطريقة تراكمية. أما العلوم الظاهرية (الإيجابية) التي تتعلق بالعالم المادي ونظامه، فهي تتطور عبر انتقالها بين الأجيال وتكيفها المستمر مع النظام العالمي المتغير. فطبيعة هذه العلوم تقتضي التقدم، والتصديق أو التفنيد، وتعزيز القدرات الميكانيكية والتقنية. غير أن العقل المجرد، الساعي إلى إدراك الحقيقة المتعلقة بمجال الوجود خارج إطار الزمان والمكان، أظهر في العصور القديمة البعيدة، التي تسبق الحداثة بمراحل، قدرة على القيام بقفزات فكرية عظيمة. ومن ثم، فإن التفكير الباطني لا يتبع سلمًا خطيًا (lineer) في تطوره، بل قد يبدأ أحيانًا ببناء المنزل من السقف. ومن خصائص الطبيعة الأزلية والعالمية للعقل المجرد، تلك الظاهرة التي تتمثل في توصل أفراد من مناطق جغرافية متباعدة جدًا إلى نفس الحقيقة. فالحكمة المشار إليها في بنشاتانترا قد تتجلى في أبيات شاعر إسكتلندي لم يطّلع قط على تلك النصوص. لكن عندما يتجاوز الأمر مجرد الإشارة إلى فكرة أو صياغة جملة تحمل طابعًا ساخرًا أو ميتافيزيقيًا، يصبح من الضروري اللجوء إلى فلسفة هجينة تتشكل بطريقة تراكمية، يمكن تشبيهها إلى حد ما بالعلوم الظاهرية، حيث تتداخل الأفكار المختلفة ضمن شبكة مترابطة. نعتقد، بالإضافة إلى مفهوم التناص في الأدب الحديث، الذي يفيد بأن أي نص لا يمكن أن يكون مستقلًا تمامًا عن النصوص الأخرى، أن بعض الأفكار الكبرى لا تتحقق إلا من خلال تقاطع الطرق وتلاقي الحيوات أو التزود من نفس المصدر في أزمنة مختلفة. نطلق على مجموع هذه التداخلات المشتركة بين الصوفية اسم الاتصالات (الاتصال الروحي). وفي هذا السياق، سعينا في دراستنا إلى تتبع انتقال المعرفة، والعرفان، والتفكير الميتافيزيقي بين الجنيد البغدادي وأحمد يسوي، ولو بشكل جزئي، ضمن إطار تاريخي.
Keywords
الأدب الإسلامي التركي الاتصالات المعرفة الصوفية جنيد البغدادي أرسلان بابا يوسف الهمذاني أحمد يسوي
References
- Ateş, Süleyman. “Cüneyd-i Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
- Ateş, Süleyman. Cüneyd-i Bağdâdi: Hayatı, Eserleri ve Mektupları. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1987.
- Aydoğan, Hüseyin. “Plotinos’un Mistisizmi”. Büyük Mistikler ve Mistisizm Kuramcıları -1-. ed. Fatma Yüce. Ankara: Elis Yayınları, 2024.
- Bağdâdî, Ebü’l-Kâsım Cüneyd-i. Resâilu’l-Cüneyd. nşr. Cemâl Receb Seyyidbî. Dımaşk: Dâru İkra, 2005.
- Câmî, Nûrüddîn Molla Abdurrahmân. Nefehâtü’l-üns min hazarâti’l-kuds. haz. Mahmûd Âbidî. Tahrân: İntişârât-i Sühan, 7. Basım, 1394/2015.
- Devletşâh-ı Semerkandî. Tezkiretü’ş-şu’arâ (Tezkire-i Devletşâh). haz. Edward Granville Brown. Tahran: İntişârât-i Esâtîr, 1382/2004.
- Dihhudâ, Mirza Ali Ekber Han. Lugatnâme. 14 Cilt. Tahran: Danişgah-ı Tahran Müessese-i Lugâtname-i Dihhudâ, 1999.
- Edîb Harâbî. Edîb Harâbî Dîvânı [İnceleme-Metin]. ed. Coşkun Kökel-Mustafa Dağıdır. 2 Cilt. Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları, 2012.
- Efgânistânî, Muhammed İbrâhîm Şerîatî. Şerh-i câmi‘-i Hadîkatü’l-Hakîka ve Şerî‘atü’t-Tarîka Senâyî. haz. Ali Ekber Efrâsyâb Pōr. Tahrân: İntişârât-ı İrfân, 1388/2010.
- Eraslan, Kemal. (Hoca Ahmet Yesevi Özel Sayısı). “Ahmed-i Yesevî”. Erdem : Atatürk Kültür Merkezi Dergisi 7/21 (1995), 799-820.
- Eraslan, Soner. Tabakât Literatürünün Ortaya Çıkışı: -Sülemî’nin Tabakâtu’s-Sûfiyye’si-. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
- Erginli, Zafer. İlk sûfîlerde nefis kavramı -Hâris Muhâsibî örneği-. Bursa Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2001.
- Gürer, Dilaver. “Hâris el-Muhâsibî”. Tarihte Müslümanlar eş zamanlı bir tarih yazımı. Ankara: Otto, 2020.
- Hakanî, Ali el-. Şu‘arâ’-i Bağdâd min te’sîsiha hatte’l-yevm. 2 Cilt. Bağdat: Matbaatü Es’ad, 1962.
- Hakîm, Suâd el-. İbnü’l Arabi sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
- Hemedânî, Hâce Yûsuf. Rütbetü’l-hayât. nşr. Muhammed Emîn Riyâhî. Tahran: İntişârât-i Tûs, 1362.
- Herevî, Abdullâh el-Ensârî el-. Tabakātu’s-sûfiyye. nşr. Muhammed Sürûr Mevlâî. Tahrân: İntişârât-i Tûs, 1362/1984.
- Hoca Ahmed Yesevî. Dîvân-ı Hikmet Hikmetler Mecmuası Mısır Nüshası - 1650. nşr. Mehmet Mahur Tulum. İstanbul: Ketebe, 2019.
- Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî. Hakikat Bilgisi = Keşfü’l-mahcūb. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 6. Basım, 2018.
- İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâˇü ebnâ’i’z-zamân. nşr. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1972.
- İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l-mülûk ve’l-ümem. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
- İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felah Abdülhay b Ahmed b Muhammed. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Mahmûd el-Arnaût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
- İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak. Hilyetü’l-evliyâ’ ve tabakâtü’l-asfiyâ’. 10 Cilt. Kahire: Mektebü’l-Hancî, 1996.
- Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 9. Basım, 2011.
- Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer İbn. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1998.
- Köprülü, M. Fuad. “Ahmed Yesevî”. İslâm Ansiklopedisi. 1/210-215. İstanbul: MEB Yayınları, 1979.
- Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
- Kurnaz, Cemal - Tatcı, Mustafa. Türk Edebiyatında Şathiyye. Ankara: Akçağ Yayınları., 2001.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. nşr. Halîl el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. Kuşeyrî risâlesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1981.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. Nahvü’l-kulûbi’l-kebîr. haz. Mursî Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Mekkî, Ebû Tâlib el-. Kalplerin Azığı. çev. Yakup Çiçek - Dilaver Selvi. 4 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2003.
- Mermer, Kenan. “Yûnus Emre’de Vahdet Lisanı yahut Ben Dili:Ben ile O/Ene ile Hüve Arasında”. “Ey dost...” Yunus Emre kitabı. ed. Mehmet Akkuş - Vahit Göktaş. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.
- Münâvî, Abdurraûf. el-Kevâkibu’d-dürriyye fî terâcimi’s-sâdeti’s-sûfiyye. nşr. Abdülhamîd Hamdân. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezher, ts.
- Neysâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed Hakim. Târîhu Neysâbûr: tabakatu şüyûhi’l-Hâkim. Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1427/2006.
- Çobanoğlu, Özkul. “Hoca Ahmet Yesevî Kültünün Memorat Anlatılarıyla İnançları ve Hayat Felsefesini Güncelleme Gücü”. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu [Ahmed Yesevi Üniversitesi], 259-267.
- Safedî, Halîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. nşr. Ahmed el-Arnaûd. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/1999.
- Serrâc, Ebû Nasr Abdullâh et-Tûsî. el-Lüma‘ fi’t-Tasavvuf. nşr. Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: Beril, 1914.
- Sülemî, Abdurrahmân es-. Tabakâtu’s-sûfiyye. nşr. Nûreddîn Şerîbe. Kahire: Matba’atü’l-Medenî, 3. Basım, 1406/1985.
- Şebüsterî, Mahmûd-ı. Gülşen-i Râz -metin ve şerhi-. haz. Abdülbaki Gölpınarlı. Ankara: İş Bankası Kültür yayınları, 2015.
- Taşköprüzâde, Ebü’l-Hayr İsâmüddîn Ahmed. Mevzûâtü’l-ulûm. çev. Kemâleddîn Mehmed Efendi. 2 Cilt. Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1313/1895.
- Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
- Uyar, Mehmet. Sülemî’nin Tabakâtında Sûfî Çevreler. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
- Yazıcı, Tahsin. “Ebû Ali el-Fârmedî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/90. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
- Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf Ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
- Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 23 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1985.
SUFİLERİN İLİŞKİLER AĞININ (İTTİSÂLÂT) TASAVVUFİ BİLGİYE KATKISI: CÜNEYD-İ BAĞDÂDÎ’DEN AHMED-İ YESEVÎ’YE GİDEN FARAZİ YOL
Abstract
Bilgi, aynı görgü gibi tevarüs yoluyla ve çoğu zaman birikimsel olarak husûle gelen bir öze sahiptir. Zahirî (pozitif) tabir edilen dünyayı ve onun düzenini ilgilendiren bilgiler, kuşakların birbirlerine aktarımlarıyla ve devamlı güncellenen yeni dünya düzenine göre şekillenmek esasına göre ilerlemek durumundadır. Bu ilimlerin doğasında ilerleme, doğrulama-yanlışlama, mekanik ve teknik kabiliyetini daha üste taşıma hedefi içkindir. Oysa kavramları ve zaman-zemin dışındaki varlık alanına dair hakikatı tespit etmek isteyen soyut zeka, modernin çok gerisindeki kadim zamanlarda büyük hamlelerini yapabilmek istidatını göstermiştir. Dolayısıyla batınî düşünce merdiven yolunu (lineer) takip etmez. Bazen evi, çatıdan yapmaya başlar. Soyut zekanın evrensel ve ezeli doğasındaki bir özellik de birbirlerine çok uzak coğrafyalarda yaşayan farklı insanların aynı hakikate ulaşmada gösterdikleri ortaklık olsa gerektir. Pança Tantra’da işaret edilen bir bilgelik türü, bu metinlerden hiçbir zaman haberi olmamış İskoç bir şairin dizelerinde kendisini gösterebilir. Fakat iş, bir işarette bulunak, ironik yahut metafizik bir cümle kurmaktan öteye geçtiğinde ihtiyaç duyulacak şey, zahirî ilimlerdekine kısmen benzetebileceğimiz birikimsel olarak bir araya getirilen melez bir felsefe, farklı düşüncelerin birbiriyle iltisakı sonucu örülmüş bir ağdır. Modern edebiyatta metinlerarasılık tabir edilen bir metnin diğer metinlerden tamamen bağımsız olamayacağı düşüncesine ek olarak bazı büyük düşüncelerin ancak yolların, hayatların kesişmesiyle yahut aynı kaynaktan farklı zamanlarda beslenmekle mümkün olabileceğini düşünüyoruz. Sufiler arasında bahsi geçen ortaklıklar bütününe ittisâlât adını veriyoruz. Bu bağlamda çalışmamızda Cüneyd-i Bağdâdî’den Ahmed-i Yesevî’ye giden bilgi, marifet, metafizik düşünce aktarımlarını kısmen de olsa tarihsel bağlamda takip etmeye çalıştık.
Keywords
Türk İslam Edebiyatı İttisâlât Tasavvufi bilgi Cüneyd-i Bağdadî Arslan Baba Yûsuf-ı Hemedânî Ahmed-i Yesevî.
References
- Ateş, Süleyman. “Cüneyd-i Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
- Ateş, Süleyman. Cüneyd-i Bağdâdi: Hayatı, Eserleri ve Mektupları. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1987.
- Aydoğan, Hüseyin. “Plotinos’un Mistisizmi”. Büyük Mistikler ve Mistisizm Kuramcıları -1-. ed. Fatma Yüce. Ankara: Elis Yayınları, 2024.
- Bağdâdî, Ebü’l-Kâsım Cüneyd-i. Resâilu’l-Cüneyd. nşr. Cemâl Receb Seyyidbî. Dımaşk: Dâru İkra, 2005.
- Câmî, Nûrüddîn Molla Abdurrahmân. Nefehâtü’l-üns min hazarâti’l-kuds. haz. Mahmûd Âbidî. Tahrân: İntişârât-i Sühan, 7. Basım, 1394/2015.
- Devletşâh-ı Semerkandî. Tezkiretü’ş-şu’arâ (Tezkire-i Devletşâh). haz. Edward Granville Brown. Tahran: İntişârât-i Esâtîr, 1382/2004.
- Dihhudâ, Mirza Ali Ekber Han. Lugatnâme. 14 Cilt. Tahran: Danişgah-ı Tahran Müessese-i Lugâtname-i Dihhudâ, 1999.
- Edîb Harâbî. Edîb Harâbî Dîvânı [İnceleme-Metin]. ed. Coşkun Kökel-Mustafa Dağıdır. 2 Cilt. Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları, 2012.
- Efgânistânî, Muhammed İbrâhîm Şerîatî. Şerh-i câmi‘-i Hadîkatü’l-Hakîka ve Şerî‘atü’t-Tarîka Senâyî. haz. Ali Ekber Efrâsyâb Pōr. Tahrân: İntişârât-ı İrfân, 1388/2010.
- Eraslan, Kemal. (Hoca Ahmet Yesevi Özel Sayısı). “Ahmed-i Yesevî”. Erdem : Atatürk Kültür Merkezi Dergisi 7/21 (1995), 799-820.
- Eraslan, Soner. Tabakât Literatürünün Ortaya Çıkışı: -Sülemî’nin Tabakâtu’s-Sûfiyye’si-. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
- Erginli, Zafer. İlk sûfîlerde nefis kavramı -Hâris Muhâsibî örneği-. Bursa Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2001.
- Gürer, Dilaver. “Hâris el-Muhâsibî”. Tarihte Müslümanlar eş zamanlı bir tarih yazımı. Ankara: Otto, 2020.
- Hakanî, Ali el-. Şu‘arâ’-i Bağdâd min te’sîsiha hatte’l-yevm. 2 Cilt. Bağdat: Matbaatü Es’ad, 1962.
- Hakîm, Suâd el-. İbnü’l Arabi sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
- Hemedânî, Hâce Yûsuf. Rütbetü’l-hayât. nşr. Muhammed Emîn Riyâhî. Tahran: İntişârât-i Tûs, 1362.
- Herevî, Abdullâh el-Ensârî el-. Tabakātu’s-sûfiyye. nşr. Muhammed Sürûr Mevlâî. Tahrân: İntişârât-i Tûs, 1362/1984.
- Hoca Ahmed Yesevî. Dîvân-ı Hikmet Hikmetler Mecmuası Mısır Nüshası - 1650. nşr. Mehmet Mahur Tulum. İstanbul: Ketebe, 2019.
- Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî. Hakikat Bilgisi = Keşfü’l-mahcūb. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 6. Basım, 2018.
- İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâˇü ebnâ’i’z-zamân. nşr. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1972.
- İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l-mülûk ve’l-ümem. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
- İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felah Abdülhay b Ahmed b Muhammed. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Mahmûd el-Arnaût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
- İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak. Hilyetü’l-evliyâ’ ve tabakâtü’l-asfiyâ’. 10 Cilt. Kahire: Mektebü’l-Hancî, 1996.
- Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 9. Basım, 2011.
- Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer İbn. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1998.
- Köprülü, M. Fuad. “Ahmed Yesevî”. İslâm Ansiklopedisi. 1/210-215. İstanbul: MEB Yayınları, 1979.
- Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
- Kurnaz, Cemal - Tatcı, Mustafa. Türk Edebiyatında Şathiyye. Ankara: Akçağ Yayınları., 2001.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. nşr. Halîl el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. Kuşeyrî risâlesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1981.
- Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzîn el. Nahvü’l-kulûbi’l-kebîr. haz. Mursî Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Mekkî, Ebû Tâlib el-. Kalplerin Azığı. çev. Yakup Çiçek - Dilaver Selvi. 4 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2003.
- Mermer, Kenan. “Yûnus Emre’de Vahdet Lisanı yahut Ben Dili:Ben ile O/Ene ile Hüve Arasında”. “Ey dost...” Yunus Emre kitabı. ed. Mehmet Akkuş - Vahit Göktaş. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.
- Münâvî, Abdurraûf. el-Kevâkibu’d-dürriyye fî terâcimi’s-sâdeti’s-sûfiyye. nşr. Abdülhamîd Hamdân. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezher, ts.
- Neysâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed Hakim. Târîhu Neysâbûr: tabakatu şüyûhi’l-Hâkim. Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1427/2006.
- Çobanoğlu, Özkul. “Hoca Ahmet Yesevî Kültünün Memorat Anlatılarıyla İnançları ve Hayat Felsefesini Güncelleme Gücü”. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu [Ahmed Yesevi Üniversitesi], 259-267.
- Safedî, Halîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. nşr. Ahmed el-Arnaûd. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/1999.
- Serrâc, Ebû Nasr Abdullâh et-Tûsî. el-Lüma‘ fi’t-Tasavvuf. nşr. Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: Beril, 1914.
- Sülemî, Abdurrahmân es-. Tabakâtu’s-sûfiyye. nşr. Nûreddîn Şerîbe. Kahire: Matba’atü’l-Medenî, 3. Basım, 1406/1985.
- Şebüsterî, Mahmûd-ı. Gülşen-i Râz -metin ve şerhi-. haz. Abdülbaki Gölpınarlı. Ankara: İş Bankası Kültür yayınları, 2015.
- Taşköprüzâde, Ebü’l-Hayr İsâmüddîn Ahmed. Mevzûâtü’l-ulûm. çev. Kemâleddîn Mehmed Efendi. 2 Cilt. Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1313/1895.
- Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
- Uyar, Mehmet. Sülemî’nin Tabakâtında Sûfî Çevreler. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
- Yazıcı, Tahsin. “Ebû Ali el-Fârmedî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/90. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
- Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf Ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
- Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 23 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1985.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Classical Turkish Literature of Ottoman Field |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | February 1, 2025 |
| Acceptance Date | March 3, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 34 Issue: 34 |
Makale gönderme ve takip:
Makalelerinizin gönderimini dergimizin dergipark web ana sayfasından "Makale Gönder" seçeneği ile yapabilirsiniz. Daha sonraki süreci ise “Dergipark Sistemi”nden takip edebilirsiniz. Herhangi bir sorun yaşamanız halinde lütfen aşağıdaki adreslere bilgi veriniz.
Nihat Öztoprak (Başeditör): noztoprak@fsm.edu.tr
Bünyamin Ayçiçeği (Editör): bunyamin.aycicegi@istanbul.edu.tr
Nusret Gedik (Editör Yardımcısı): nusret.gedik@marmara.edu.tr