Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi

Abstract

Bu çalışma, Türk edebiyatının unutulmuş bir şâiri olan Ali Rıza Bey’in hayatını, edebî kimliğini ve mevcut şiirlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Türk edebiyatında birçok değerli şâir, eserlerinin kaybolması veya gün yüzüne çıkmaması nedeniyle hak ettikleri ilgiyi görememiştir. Bu eserlerin kaybolmasının sebepleri arasında dil ve kültür değişikliklerinin yanı sıra toplumsal ve siyasi koşulların etkisinin bulunduğunu söyleyebiliriz. Bu faktörler, zaman içinde birçok şâirin edebiyat dünyasından silinmesine yol açmış ve böylece kültürel mirasımızın önemli bir kısmı kaybolmuştur. Ancak bu kaybolmuş eserler, dönemin edebî düşünce yapısını ve kültürel değerlerini anlamamız açısından büyük bir öneme sahiptir. Ali Rıza Bey de bu unutulmuş şairlerden biridir. 1869 yılında İstanbul’da doğmuş olan ve genç yaşta verem hastalığı nedeniyle 1903 yılında vefat eden Ali Rıza Bey, edebiyat dünyasında önemli bir yer edinmiş ancak eserlerinin tamamı kaybolmuş ve hakkında şimdiye kadar hiçbir araştırma yapılmamıştır. Mekteb-i Mülkiyye-i Şâhâne mezunu olan Ali Rıza Bey, Balkan bölgesindeki çeşitli vilayetlerde başarı ile kaymakamlık görevi yürütmüş bir devlet adamıdır. Eserleri kaybolmuş olsa da şâirin yazmış olduğu birçok manzum ve mensur eseri, vefatından sonra kardeşlik hukuku gereği Bursalı Mehmed Tahir Bey’e geçmiştir. Ancak Mehmed Tahir Bey’in de vefatından sonra bu eserlerin akıbeti bilinmemektedir. Şu anda elimizde bulunan ve şâirin edebî mirasına dair tek kaynak, onun Hazîne-i Fünûn ve Cerîde-yi Sûfiyye dergilerinde yayımlanmış olan toplam yirmi dört adet şiiridir. Bu çalışma, ilk olarak, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nden elde edilen belgelerle desteklenerek Ali Rıza Bey’in kronolojik hayatını ortaya koymaktadır. Ayrıca, şâirin “şâir-i ilâhî-nevâ” unvanını kazanmasının sebepleri incelenmiştir. Tasavvufi bir dil kullanan ve tasavvufi temaları sade bir üslupla işleyen Ali Rıza Bey’in şiirleri, onun edebî kişiliğinin en önemli izlerini taşımaktadır. Bu şiirler, transkripsiyon harfleriyle latinize edilerek, şâirin kaybolmuş olan edebî mirası günümüz edebiyat dünyasına kazandırılmak amacıyla yeniden ele alınmıştır. Bu araştırmanın nihai amacı, Ali Rıza Bey’in eserlerinin kaybolmuş olmasının, şâirin hak ettiği ilgiyi görmemesine yol açtığını vurgulamak ve onun edebî mirasını yeniden keşfederek Türk edebiyatına katkı sağlamaktır. Çalışma, Ali Rıza Bey’in şiirlerinin Türk edebiyatındaki yerini ortaya koymayı, aynı zamanda dönemin tasavvufi anlayışına ışık tutmayı hedeflemektedir. Bu bağlamda, yapılan bu çalışma, hem mevcut literatüre bir katkı sağlamayı hem de ilerleyen yıllarda yapılacak araştırmalar için bir temel oluşturmayı amaçlamaktadır.