Abstract
Her toplumun ana gayesi huzurlu ve güven içinde yaşanacak bir ortama sahip olmaktır. Bunun da cemiyeti meydana getiren insanlar tarafından sağlanacağı kuşkusuzdur. Öyleyse toplum için öncelikli ihtiyaç, erdem sahibi bireylerin yetiştirilmesidir. Dünyanın başlangıcından beri bu mevzuda uğraşlar verilmiş ve birçok eser kaleme alınmıştır. Çalışmamıza konu olan Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi de bahsedilen amaca yönelik yazılan eserlerdendir. 86 beyitten oluşan manzumenin nâzımı ise nüshalarda “Hâfız Hamza Efendi” ve “Hamza Efendi el-Eyyûbî” olarak kaydedilmiş olan bir zattır. Kendisinin hayatına dair ayrıntılı bilgiye ulaşılamamış olmakla birlikte, tespit edilen malumat değerlendirildiğinde 17. yüzyılda yaşamış âlimlerden olduğu anlaşılmaktadır.
Hamza Efendi Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi’nde ilim öğrenmek isteyenlere yol göstermekte ve ilim tahsilinin usullerini anlatmaktadır. Sıraladığı şartlar, Hamza Efendi’nin ilme bakış açısını da ortaya koymaktadır. Ona göre ilim, maddi manevi olgunlaşma sürecidir ve hakiki ilim sahipleri de bunu başarabilen kişilerdir. Öyleyse ilim yolunda manevi ve ahlâkî değerlerin ışığında ilerlemek, hem kendisinin eksiklerini gidermek hem de toplumun diğer fertlerinin erdemli kişiler olması için çalışmak gayesinde olmak gerekir.
Hâfız Hamza Efendi’nin belirttiği şartlar ve verdiği öğütler, Zernûcî’nin Ta’lîmu’l-Müteallim adlı eserinde de benzer şekilde tespit edilmiştir. Dolayısıyla Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi’nin ana kaynağının bu eser olması muhtemeldir. Anlaşılan odur ki Hamza Efendi Ta’lîmu’l-Müteallim’de belirtilen hususları talebelere ve ilim öğrenmek isteyenlere akılda kolaylıkla kalacak şekilde bildirmek için nazmederek sunmuştur.
References
- Aclûnî (2019). Keşfü’l-Hafâ, Çev. Mustafa Genç, İstanbul: Beka Yayınları.
- Alî el-Kârî. (1422/2002). Mirkâtü'l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti'l-Mesâbîh (I-IX), Beyrut: Dârü’l-Fikr.
- Altuntaş, Halil, Muzaffer Şahin (haz.). (2011). Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim Meâli, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Anameriç, Hakan. (2015). “Yazma Eserlerde Bir Bilgilendirme Aracı Olarak Şukka” Bilig, Bahar, S. 73, 17-38.
- Avcı, Seyit. (2004). “’Ben İlim Şehriyim Ali de Onun Kapısıdır’ Hadisi Üzerine”, Marife, Yıl. 4, S. 3, Kış, 355-364.
- Bayraktar, Mehmet Faruk. (2013). “Zernûcî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 294-295.
- Bursalı, Mehmed Tahir. (2016). Osmanlı Müellifleri, I-III, haz. M. A. Yekta Saraç, Ankara: TÜBA.
- Çelik, Muhammet. (2022). “Âdâbu’l-Baģś ve’l-Munâžaranın Kaynağı ve Eserleri (14-20. yy.)”, Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 5/2 (Aralık / December), 207-249.
- Demirci, İslam. (2019). “Saçaklızâde Mehmed Efendi’nin (ö. 1145/1732) Risâle fî İbâhati Katli’l-Kilâbi’l-Muzırra Adlı Eserinin Tahkikli Neşri”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/10, Haziran, 217-240.
- Dikici, Recep. (2018). “Kitabiyat Yerine: Kütüphânelerdeki Ticarete Dâir Eski Harfli Eserler”, Yeni İpek Yolu Dergisi Özel Sayısı Konya Kitabı XVI, Konya Ticaret Tarihi, 399-414.
- ez-Zernûcî, Burhâneddin. (2019). Ta’limü’l-Müteallim: Öğrenci-Öğretmen İlişkileri, mütercim: Ömer Faruk Kasadar, İstanbul: Ravza Yayınları.
- ez-Zernûcî, El-İmâm Burhânuddîn. (2014).Ta’lîmu’l-Müteallim fî Tarîkı’t-Ta‘allüm, tahkik ve takdim: Salâh Muhammed el-Haymî, Nezîr Hamdân, Dımaşk: Dâru İbn Kesîr.
- Fındıklılı İsmet Efendi. (1989). Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri: Tekmiletü’ş-Şakaik fî Hakk-ı Ehli’l-Hakaik, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Göksu, Mehmet Mustafa (2007). Molla Gürâni’nin Gâyetü’l-Emânî İsimli Tefsirinin Edisyon Kritiği (Necm - Nâs Sûreleri Arası), Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Güven, Mustafa Salim. (2020). “Saçaklızâde Mehmed Maraşî’nin Risâletü’r-Raks Adlı Eserinin Tahlil Ve Tahkiki”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/1, 899-952.
- Kablander, Nesibe. (2024). “Nâzımı Meçhul Bir Elli Dört Farz Manzumesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 32, Temmuz, 378-413.
- Özcan, Tahsin. (2008). “Saçaklızâde Mehmed Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 368-370.
- Öztürk, İsmail Fehmi. (1962). Darende Tarihi, Düzce: Baysal Matbaası.
- Pala, İskender. (2008). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
- Sakaoğlu, Saim (1972). “Asuman ile Zeycan Hikâyesi I, Giriş-Kaynaklar, Metin”, Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi, S. 5, 51-81.
- Tirmizî, Ebû Îsâ. (2009). el-Câmiü’l-Kebîr (Sünenu Tirmizî) I-VI, thk. Şuayb el-Arnavût vd., Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
- Tuman, Mehmet Nâil. (2001). Tuhfe-i Nâilî – Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri I-II, haz. Cemâl Kurnaz - Mustafa Tatcı, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
- Yaşaroğlu, M. Kâmil. (2020). “Mızraklı İlmihal”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 30, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5-6.
- Yazar, Sadık. (2018). “Cezayir Milli Kütüphanesindeki Türkçe Yazmaların Kataloğu”, Hikmet - Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, Aralık, 274 - 335.
- Hâfız Hamza Efendi, Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi, Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi, No. B. 1229, vr. 26b-28b.
- Hâfız Hamza Efendi, Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi, Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, No. 457, vr. 17b-19b.
- Hâfız Hamza Efendi, Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz Cönk, No. 210, 16-18.
Abstract
The primary goal of every society is to establish a peaceful and secure environment for its members. Undoubtedly, this can only be achieved through the efforts of individuals who constitute that society. Therefore, raising virtuous individuals is a fundamental necessity. Since the beginning of human history, numerous efforts have been made in this regard, resulting in a wealth of written works. One such work is the Ādâb-ı Ta'allüm Manzumesi, which is the focus of our study. Consisting of 86 couplets, the poem is attributed to an author recorded in various copies as "Hâfız Hamza Efendi" or "Hamza Efendi al-Ayyûbî." Although little is known about his life, he is understood to have been a scholar of the 17th century.
In his Ādâb-ı Ta'allüm Manzumesi (The Poem of Learning Etiquette), Hamza Efendi provides guidance for those who seek knowledge, outlining the principles of education. His conditions and advice reflect his perspective on learning, emphasizing that knowledge is both a material and spiritual journey toward maturity. True scholars, in his view, are those who achieve this holistic development. Therefore, the pursuit of knowledge must be grounded in moral and spiritual values, requiring individuals not only to refine themselves but also to contribute to the cultivation of virtue in society.
The principles outlined by Hâfız Hamza Efendi closely align with those found in Zernûjî’s Ta'lîmu'l-Müteallim. This suggests that Zernûjî’s work likely served as the main source for the Ādâb-ı Ta'allüm Manzumesi. It appears that Hamza Efendi rendered the teachings of Ta'lîmu'l-Müteallim into verse to make them more accessible and memorable for students and seekers of knowledge.
References
- Aclûnî (2019). Keşfü’l-Hafâ, Çev. Mustafa Genç, İstanbul: Beka Yayınları.
- Alî el-Kârî. (1422/2002). Mirkâtü'l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti'l-Mesâbîh (I-IX), Beyrut: Dârü’l-Fikr.
- Altuntaş, Halil, Muzaffer Şahin (haz.). (2011). Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim Meâli, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Anameriç, Hakan. (2015). “Yazma Eserlerde Bir Bilgilendirme Aracı Olarak Şukka” Bilig, Bahar, S. 73, 17-38.
- Avcı, Seyit. (2004). “’Ben İlim Şehriyim Ali de Onun Kapısıdır’ Hadisi Üzerine”, Marife, Yıl. 4, S. 3, Kış, 355-364.
- Bayraktar, Mehmet Faruk. (2013). “Zernûcî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 294-295.
- Bursalı, Mehmed Tahir. (2016). Osmanlı Müellifleri, I-III, haz. M. A. Yekta Saraç, Ankara: TÜBA.
- Çelik, Muhammet. (2022). “Âdâbu’l-Baģś ve’l-Munâžaranın Kaynağı ve Eserleri (14-20. yy.)”, Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 5/2 (Aralık / December), 207-249.
- Demirci, İslam. (2019). “Saçaklızâde Mehmed Efendi’nin (ö. 1145/1732) Risâle fî İbâhati Katli’l-Kilâbi’l-Muzırra Adlı Eserinin Tahkikli Neşri”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/10, Haziran, 217-240.
- Dikici, Recep. (2018). “Kitabiyat Yerine: Kütüphânelerdeki Ticarete Dâir Eski Harfli Eserler”, Yeni İpek Yolu Dergisi Özel Sayısı Konya Kitabı XVI, Konya Ticaret Tarihi, 399-414.
- ez-Zernûcî, Burhâneddin. (2019). Ta’limü’l-Müteallim: Öğrenci-Öğretmen İlişkileri, mütercim: Ömer Faruk Kasadar, İstanbul: Ravza Yayınları.
- ez-Zernûcî, El-İmâm Burhânuddîn. (2014).Ta’lîmu’l-Müteallim fî Tarîkı’t-Ta‘allüm, tahkik ve takdim: Salâh Muhammed el-Haymî, Nezîr Hamdân, Dımaşk: Dâru İbn Kesîr.
- Fındıklılı İsmet Efendi. (1989). Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri: Tekmiletü’ş-Şakaik fî Hakk-ı Ehli’l-Hakaik, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Göksu, Mehmet Mustafa (2007). Molla Gürâni’nin Gâyetü’l-Emânî İsimli Tefsirinin Edisyon Kritiği (Necm - Nâs Sûreleri Arası), Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Güven, Mustafa Salim. (2020). “Saçaklızâde Mehmed Maraşî’nin Risâletü’r-Raks Adlı Eserinin Tahlil Ve Tahkiki”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/1, 899-952.
- Kablander, Nesibe. (2024). “Nâzımı Meçhul Bir Elli Dört Farz Manzumesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 32, Temmuz, 378-413.
- Özcan, Tahsin. (2008). “Saçaklızâde Mehmed Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 368-370.
- Öztürk, İsmail Fehmi. (1962). Darende Tarihi, Düzce: Baysal Matbaası.
- Pala, İskender. (2008). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
- Sakaoğlu, Saim (1972). “Asuman ile Zeycan Hikâyesi I, Giriş-Kaynaklar, Metin”, Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi, S. 5, 51-81.
- Tirmizî, Ebû Îsâ. (2009). el-Câmiü’l-Kebîr (Sünenu Tirmizî) I-VI, thk. Şuayb el-Arnavût vd., Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
- Tuman, Mehmet Nâil. (2001). Tuhfe-i Nâilî – Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri I-II, haz. Cemâl Kurnaz - Mustafa Tatcı, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
- Yaşaroğlu, M. Kâmil. (2020). “Mızraklı İlmihal”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 30, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5-6.
- Yazar, Sadık. (2018). “Cezayir Milli Kütüphanesindeki Türkçe Yazmaların Kataloğu”, Hikmet - Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, Aralık, 274 - 335.
- Hâfız Hamza Efendi, Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi, Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi, No. B. 1229, vr. 26b-28b.
- Hâfız Hamza Efendi, Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi, Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, No. 457, vr. 17b-19b.
- Hâfız Hamza Efendi, Âdâb-ı Ta’allüm Manzumesi, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz Cönk, No. 210, 16-18.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Classical Turkish Literature of Ottoman Field |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | March 1, 2025 |
| Acceptance Date | April 13, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 34 Issue: 34 |
Makale gönderme ve takip:
Makalelerinizin gönderimini dergimizin dergipark web ana sayfasından "Makale Gönder" seçeneği ile yapabilirsiniz. Daha sonraki süreci ise “Dergipark Sistemi”nden takip edebilirsiniz. Herhangi bir sorun yaşamanız halinde lütfen aşağıdaki adreslere bilgi veriniz.
Nihat Öztoprak (Başeditör): noztoprak@fsm.edu.tr
Bünyamin Ayçiçeği (Editör): bunyamin.aycicegi@istanbul.edu.tr
Nusret Gedik (Editör Yardımcısı): nusret.gedik@marmara.edu.tr