Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi

Abstract

Bu araştırmada Tokatlı Kemâl Paşazâde’nin (ö. 1534) yeni bulunan Sıfat-nâme’si tanıtılmaktadır. Kemâl Paşazâde 16. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış, şeyhülislamlık makamına kadar yükselmiş önemli bir devlet adamı, âlim ve şairdir. O, hareketli ve bereketli hayatına çok sayıda eser sığdırmış ve şair tabiatından dolayı onların birçoğunu nazmen yazmıştır. Bunlardan biri de Sıfat-nâme’sidir. Daha önce varlığı bilinmeyen eser bu makale aracılığıyla tanıtılmıştır.
Kemâl Paşazâde, Sıfat-nâme’sine insana zatını temaşa etmesini öğütleyerek başlar. Sonra insanın vücut uzuvları ve davranışlarıyla kâinat arasındaki ilişkiden söz eder. Zira ona göre insan zübde-i âlemdir. İnsandaki her uzuv ve tavır, kâinatta var olan bir şeyi temsil eder ve onun yansımasından ibarettir. Şair 60 bendlik/hanelik eseri içinde hep bu yansımaları dile getirir. Buna göre vücuttaki kan, et, deri ve balgam kâinattaki dört unsurdur; kâinat insanın altı cihetine karşılıktır; göz, kulak, ağız ve burun yedi deryadır; yedi kat yer ve yedi kat gök insanın vücudunda birleşmiştir; insan vücudundaki her bir uzuv ve insanın her sıfatı bir gezegen veya burcun karşılığıdır. Mesela: tabiat-Utarit, lisan-Kamer, yürek-Zühre, bağır-Müşteri, öd-Merih, dalak-Zuhal, rûy-Şems, boyun-Sevr, kollar-Cevzâ, boy-Tûbâ, göğüs-Esed, memeler-burc-ı Seretan, bağırsak-burc-ı İhsan, kızılbağırsak-burc-ı Akreb, mak’ad-Kavs, dizler-Sünbüle burcı, âşıklar-Delv burcı, kafa-arş-ı rahmanî vs.dir.
Bu makalede, Türk edebiyatında şimdilik yalnızca üç örnekten biri olan 60 bendlik/hanelik Kemâl Paşazâde’nin Sıfat-nâme’sinin metni hazırlanmış, şekil ve muhteva hususiyetleri anlatılmış, şairi üzerine mütalaalar yapılmış ve Türk edebiyatındaki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.