Research Article
BibTex RIS Cite

HÂŞİM BABA’NIN GÖZDEN KAÇAN İKİ MISRA SONU ELİFNAMESİ

Year 2025, Volume: 34 Issue: 34, 97 - 114, 30.06.2025
https://doi.org/10.15247/devdergisi.1686080

Abstract

Klasik manada mısra, beyit veya bentlerin başındaki kelimelerin ilk harflerinin elif’ten ye’ye sıralanmasıyla meydana getirilen şiirlere elifname denilmiştir. Elifnameler mesnevi, kaside, gazel, murabba, muhammes, müseddes gibi klasik şiirin nazım şekilleri yanında halk şiirinin farklı formlarında da kaleme alınmışlardır. Şiirlerde elif’ten ye’ye sıralama bazen ye’den elif’e şeklinde ters olmuş, bazen harfin delalet ettiği kelime ilk kelime değil ilerleyen kelimelerden biri olarak kullanılmış, bazen harf söylenirken bazen hiç söylenmeyip doğrudan o harfle başlayan kelimeye geçilmiş, bazı şairler sadece Arap alfabesindeki harfleri esas alırken bazıları bunlara Farsçadan gelen pe, çe ve je harflerini de eklemiş, bazen bir baştan (elif) bir sondan (ye) alınarak çapraz olarak harfler sıralanmış, bazen sembol olarak görülen harflerin anlamları da açıklanmış, bazen Arap alfabesindeki sıra yerine ebcetteki sıralama kullanılmış (ebcetname), bazen de harfler mısranın başına değil sonuna alınmıştır. Bu çalışmada ele alınacak olan Bandırmalızade Hâşim Baba’nın (1130-1197 / 1718-1783) iki elifnamesinde harfler mısra başında değil sonundadır. Şiirlerden birinde Arap alfabesindeki sıra esas alınırken diğerinde harflerin ebcetteki sıralaması kullanılmıştır.

Supporting Institution

Bu makale Balıkesir Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) birimince desteklenen 2022/103 numaralı projeden üretilmiştir.

References

  • Açar, Bedriye Gülay. Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin Türkçe Divanı ve İncelemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
  • Ataç, Mehmet Beşir. Ayıntablı Hafız Abdülmecidzade Divanı, İnceleme-Metin. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
  • Avcı, İsmail. “Bandırmalızade Hâşim Baba Divan’ında Musammat (İç Kafiyeli) Şiirler”. Uluslararası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu, 17-19 Eylül 2018, Balıkesir/Türkiye, Tam Metin Bildiri Kitabı I: Tarih, Arkeoloji, Göç Hareketleri, Önemli Şahsiyetler, Kültür ve Folklor, Edebiyat ve Eğitim, Bandırma: Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Yayınları, 2018, 530-46.
  • Avcı, İsmail. “Bandırmalızâde Hâşim Baba Dîvân’ının Nüshaları ve Dîvân Üzerinde Yapılan Çalışmalar”. 2. Uluslararası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu (UBS’19), 17-19 Eylül 2019, Bandırma/Türkiye, Tam Metin Bildiri Kitabı I: Tarih, Arkeoloji, Önemli Şahsiyetler, Kültür ve Folklor, Edebiyat, Eğitim, edt. Ahmet Aydın-Gülnil Aydın, Bandırma: Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Yayınları, 2019, 271-80.
  • Çağlı, Adnan. Halîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 1998.
  • Çelebioğlu, Âmil. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
  • Demirel, Mustafa. “Âşık Paşa’nın Elif-nâmesi ve Dil Özellikleri”. Bilig 3 (1996), 202-46.
  • Doğan, Güler. Tâ’ib Mehmed Çelebi ve Dîvânı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
  • Eflatun, Muvaffak. “Hoca Saadeddin Efendi’nin Elif-Nâmesi”. Turkish Studies 12/30 (2017), 125-36.
  • Erdoğan, Mehtap. “Kıbrıslı Kenzî’nin Elif-nâmeleri”. Aylanç, M. ve Gümüşatam, G. (ed.), Kıbrıs Türk Kültür ve Edebiyatı Sempozyumu 15-16 Mayıs Bildiriler Kitabı. Lefkoşa: Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Yayınları, 2015, 243-55.
  • Ergün, Asuman. Hâşim Baba Dîvânı Üzerine Bir İnceleme. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
  • Gündoğdu, Mehmet Kemâl. Müştâk Baba (Dîvân). İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
  • Hâşim Baba, Dîvân, Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa, No. 568.
  • Hâşim Baba, Külliyat, Süleymaniye Ktp., Tercüman Gazetesi Ktp. TY, No. Y-106.
  • Hâşim Baba, Vâridât-ı Mensûre ve Divân-ı Manzume, Millî Ktp., No. 06 Mil Yz A 7019.
  • Hâşim Baba, Vâridât-ı Mensûre ve Dîvân-ı Manzûme, Millî Ktp., No. 06 Mil Yz A 605.
  • Hâşim Baba, Vâridât-ı Mensûre ve Dîvân-ı Manzûme, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, No. 363.
  • Kaplan, Hasan. “Klasik Türk Edebiyatında Elifname Geleneği ve İsmail Hikmetî’nin Elifnameleri”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 6/2 (2022), 437-484.
  • Kayacan, Mehmet. Haşim Baba ve Divânı (İnceleme-Metin). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
  • Öztoprak, Nihat. “Bursalı Feyzî Efendi’nin Elifnameleri”. İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 35 (2006a), 135-67.
  • Öztoprak, Nihat. “Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri”. Uluslararası Türklük Bilimi Sempozyumu (25-27 Nisan 2007). Bildiriler 2. Erzurum, 2009, 817-29.
  • Öztoprak, Nihat. “Elifname Yazma Geleneğine Göre Fuzûlî’nin Elifnamesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Uluslararası V. Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu Edebiyat, Edebiyat Öğretimi ve Deyişbilim Yazıları, Ankara: Pegem A Yayınları, 2006b, 327-36.
  • Sona, Fatih. İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2012.
  • Soyyer, A. Yılmaz. “Üsküdarlı Hâşim Baba’nın Anka-i Maşrık’ı”. Üsküdar Sempozyumu II Bildiriler, C. 2, İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2005, 108-13.
  • Temizkan, Mehmet. Türk Edebiyatında Harf Şiirleri ve Elif-nâmeler. İzmir: Külcüoğlu Kültür Merkezi, 2007.
  • Ünal, Mehmet. Bandırmalı-zâde Mustafâ Hâşim Efendi'nin Divân-ı Manzûme'si (İnceleme-Tenkitli Metin). Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları, 2015a.
  • Ünal, Mehmet. Bandırmalı-zâde Mustafâ Hâşim Efendi'nin Divân-ı Manzûme'si (İnceleme-Tenkitli Metin). Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları, 2019.
  • Ünal, Mehmet. Bandırmalı-zâde Mustafâ Hâşim Efendi'nin Vâridât-ı Mensûre'sinin Tenkitli Metni. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
  • Ünal, Mehmet. Bandırmalı-zâde Mustafâ Hâşim Efendi'nin Vâridât-ı Mensûre'si. Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları, 2015b.
  • Uz, Özkan ve Enes Yıldız. “Muhyî’nin Elifnâme Tarzıyla Yazdığı ‘Arz-ı Hâli”. Turkish Studies 14/3 (2019), 1596-98.
  • Yalçınkaya, Mehmet Akif. Bandırmalızâde Hâşim Baba Dîvânı (Metin-İnceleme). Bursa: Uludağ Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
  • Yalçınkaya, Mehmet Akif. Bandırmalızâde Haşim Baba Divanı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
  • Yılmaz, Hasan Kâmil. “Hâşim Baba”. İslam Ansiklopedisi. C. 16, Ankara: TDV Yayınları, 1997a, 406-7.
  • Yılmaz, Hasan Kâmil. “Hâşimiyye”. İslam Ansiklopedisi. C. 16, Ankara: TDV Yayınları, 1997b, 415-6.

TWO OVERLOOKED ENDING VERSE ELIFNAMES BY HASIM BABA

Year 2025, Volume: 34 Issue: 34, 97 - 114, 30.06.2025
https://doi.org/10.15247/devdergisi.1686080

Abstract

In a traditional sense, elifnames (i.e., alphabet letters) can be defined as poems created by alphabetizing the first letters of the words at the beginning of verses, couplets, or passages from the first letter ‘elif’ to the last letter ‘ye’ in the Ottoman Turkish alphabet. In addition to various forms of verse in the classical poetry such as masnavi, kaside, gazel, murabba, muhammes, and musaddas, elifnames were also written in different forms of folk poetry. For instance, alphabetizing from ‘elif’ to ‘ye’ was sometimes reversed by alphabetizing from ‘ye’ to ‘elif’, sometimes the word indicated by the respective letter was not used as the first word but one of the subsequent words, in some cases, the letter is included while in other cases, the letter is not included but instead, the word starting with that letter was directly used while some poets used letters in the Arabic alphabet and others added the letters p, ç, and j, which originate from the Persian alphabet, in other cases, the letters were cross-alphabetized by taking one letter from the beginning (i.e., elif) and one letter from the end (i.e., ye) and so on; sometimes the meaning of the letters considered as a symbol was explained while in some cases, the abjad order was used instead of the order in the Arabic alphabet (in case of ebcetname or ‘abjad letters’), and sometimes the letters were placed at the end of the verse instead of at the beginning of the verse. The letters in two elifnames written by Bandırmalızade Haşim Baba (1130-1197 / 1718-1783) and discussed in this paper are at the end of the verses. While the order in the Arabic alphabet was used in one of the poems, the abjad order of the letters was adopted in the other poem.

References

  • Açar, Bedriye Gülay. Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin Türkçe Divanı ve İncelemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
  • Ataç, Mehmet Beşir. Ayıntablı Hafız Abdülmecidzade Divanı, İnceleme-Metin. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
  • Avcı, İsmail. “Bandırmalızade Hâşim Baba Divan’ında Musammat (İç Kafiyeli) Şiirler”. Uluslararası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu, 17-19 Eylül 2018, Balıkesir/Türkiye, Tam Metin Bildiri Kitabı I: Tarih, Arkeoloji, Göç Hareketleri, Önemli Şahsiyetler, Kültür ve Folklor, Edebiyat ve Eğitim, Bandırma: Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Yayınları, 2018, 530-46.
  • Avcı, İsmail. “Bandırmalızâde Hâşim Baba Dîvân’ının Nüshaları ve Dîvân Üzerinde Yapılan Çalışmalar”. 2. Uluslararası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu (UBS’19), 17-19 Eylül 2019, Bandırma/Türkiye, Tam Metin Bildiri Kitabı I: Tarih, Arkeoloji, Önemli Şahsiyetler, Kültür ve Folklor, Edebiyat, Eğitim, edt. Ahmet Aydın-Gülnil Aydın, Bandırma: Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Yayınları, 2019, 271-80.
  • Çağlı, Adnan. Halîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 1998.
  • Çelebioğlu, Âmil. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
  • Demirel, Mustafa. “Âşık Paşa’nın Elif-nâmesi ve Dil Özellikleri”. Bilig 3 (1996), 202-46.
  • Doğan, Güler. Tâ’ib Mehmed Çelebi ve Dîvânı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
  • Eflatun, Muvaffak. “Hoca Saadeddin Efendi’nin Elif-Nâmesi”. Turkish Studies 12/30 (2017), 125-36.
  • Erdoğan, Mehtap. “Kıbrıslı Kenzî’nin Elif-nâmeleri”. Aylanç, M. ve Gümüşatam, G. (ed.), Kıbrıs Türk Kültür ve Edebiyatı Sempozyumu 15-16 Mayıs Bildiriler Kitabı. Lefkoşa: Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Yayınları, 2015, 243-55.
  • Ergün, Asuman. Hâşim Baba Dîvânı Üzerine Bir İnceleme. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
  • Gündoğdu, Mehmet Kemâl. Müştâk Baba (Dîvân). İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
  • Hâşim Baba, Dîvân, Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa, No. 568.
  • Hâşim Baba, Külliyat, Süleymaniye Ktp., Tercüman Gazetesi Ktp. TY, No. Y-106.
  • Hâşim Baba, Vâridât-ı Mensûre ve Divân-ı Manzume, Millî Ktp., No. 06 Mil Yz A 7019.
  • Hâşim Baba, Vâridât-ı Mensûre ve Dîvân-ı Manzûme, Millî Ktp., No. 06 Mil Yz A 605.
  • Hâşim Baba, Vâridât-ı Mensûre ve Dîvân-ı Manzûme, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, No. 363.
  • Kaplan, Hasan. “Klasik Türk Edebiyatında Elifname Geleneği ve İsmail Hikmetî’nin Elifnameleri”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 6/2 (2022), 437-484.
  • Kayacan, Mehmet. Haşim Baba ve Divânı (İnceleme-Metin). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
  • Öztoprak, Nihat. “Bursalı Feyzî Efendi’nin Elifnameleri”. İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 35 (2006a), 135-67.
  • Öztoprak, Nihat. “Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri”. Uluslararası Türklük Bilimi Sempozyumu (25-27 Nisan 2007). Bildiriler 2. Erzurum, 2009, 817-29.
  • Öztoprak, Nihat. “Elifname Yazma Geleneğine Göre Fuzûlî’nin Elifnamesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Uluslararası V. Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu Edebiyat, Edebiyat Öğretimi ve Deyişbilim Yazıları, Ankara: Pegem A Yayınları, 2006b, 327-36.
  • Sona, Fatih. İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2012.
  • Soyyer, A. Yılmaz. “Üsküdarlı Hâşim Baba’nın Anka-i Maşrık’ı”. Üsküdar Sempozyumu II Bildiriler, C. 2, İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2005, 108-13.
  • Temizkan, Mehmet. Türk Edebiyatında Harf Şiirleri ve Elif-nâmeler. İzmir: Külcüoğlu Kültür Merkezi, 2007.
  • Ünal, Mehmet. Bandırmalı-zâde Mustafâ Hâşim Efendi'nin Divân-ı Manzûme'si (İnceleme-Tenkitli Metin). Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları, 2015a.
  • Ünal, Mehmet. Bandırmalı-zâde Mustafâ Hâşim Efendi'nin Divân-ı Manzûme'si (İnceleme-Tenkitli Metin). Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları, 2019.
  • Ünal, Mehmet. Bandırmalı-zâde Mustafâ Hâşim Efendi'nin Vâridât-ı Mensûre'sinin Tenkitli Metni. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
  • Ünal, Mehmet. Bandırmalı-zâde Mustafâ Hâşim Efendi'nin Vâridât-ı Mensûre'si. Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları, 2015b.
  • Uz, Özkan ve Enes Yıldız. “Muhyî’nin Elifnâme Tarzıyla Yazdığı ‘Arz-ı Hâli”. Turkish Studies 14/3 (2019), 1596-98.
  • Yalçınkaya, Mehmet Akif. Bandırmalızâde Hâşim Baba Dîvânı (Metin-İnceleme). Bursa: Uludağ Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
  • Yalçınkaya, Mehmet Akif. Bandırmalızâde Haşim Baba Divanı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
  • Yılmaz, Hasan Kâmil. “Hâşim Baba”. İslam Ansiklopedisi. C. 16, Ankara: TDV Yayınları, 1997a, 406-7.
  • Yılmaz, Hasan Kâmil. “Hâşimiyye”. İslam Ansiklopedisi. C. 16, Ankara: TDV Yayınları, 1997b, 415-6.
There are 34 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Classical Turkish Literature of Ottoman Field
Journal Section Research Article
Authors

İsmail Avcı 0000-0002-9282-1468

Publication Date June 30, 2025
Submission Date April 28, 2025
Acceptance Date May 5, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 34 Issue: 34

Cite

ISNAD Avcı, İsmail. “HÂŞİM BABA’NIN GÖZDEN KAÇAN İKİ MISRA SONU ELİFNAMESİ”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 34/34 (June 2025), 97-114. https://doi.org/10.15247/devdergisi.1686080.

Makale gönderme ve takip:

Makalelerinizin gönderimini dergimizin dergipark web ana sayfasından "Makale Gönder" seçeneği ile yapabilirsiniz. Daha sonraki süreci ise “Dergipark Sistemi”nden takip edebilirsiniz. Herhangi bir sorun yaşamanız halinde lütfen aşağıdaki adreslere bilgi veriniz.

Nihat Öztoprak (Başeditör): noztoprak@fsm.edu.tr

Bünyamin Ayçiçeği (Editör): bunyamin.aycicegi@istanbul.edu.tr

Nusret Gedik (Editör Yardımcısı): nusret.gedik@marmara.edu.tr