Research Article
BibTex RIS Cite

Zejjaj's Criticisms Against Ferra from a Linguistic Perspective

Year 2025, Volume: 28 Issue: 1, 44 - 62

Mahmut Çay

https://doi.org/10.58852/dicd.1589774

Abstract

Arabic, which the divine will chose as the language of revelation, holds a unique position in the hearts of Muslims. It's undeniable that the Qur'an played a significant role in elevating Arabic to a language of respect. Thus, a considerable portion of Arabic's renown is attributed to the Qur'an. However, as Islam spread, deviations from the linguistic rules, referred to as lahn began to emerge within this divine text. Consequently, the necessity for Arabic grammar arose, in the process leading to the initiation of Arabic grammar education and instruction in Basra and Kufa. Through these endeavours, the Qur'an actively contributed to establishing the foundations of language rules, facilitating a deeper comprehension of Arabic. The philological commentary of Zejjaj, one of the important representatives of the Basra school, called Me’ani’-Kur’an and İ’râbuhû, is one of the important works that emerged as a result of these studies. The author, who included Arabic rules in his work, criticized the views he considered wrong with his harsh style. Zejjaj, who was especially prominent with his diatribes against Ferra, was subjected to heavy criticism by some grammarians because of this style and as a result, he was accused of ‘impoliteness’ by some of them. In this context, in his linguistic criticisms, it was observed that he did not tolerate poetry and prose that violated of grammatical rules. In the study titled ‘Zejjaj's Criticisms against Ferra from a Linguistic Perspective’, while analyzing Zejjaj's criticisms against Ferra, it was also taken into consideration which critical concepts he chose and what kind of discourse style he adopted. In this study, the analysis method was applied. According to the findings, it has been seen that Zejjaj's unique harsh style is reflected in his language. Indeed Zejjaj, while criticizing the expressions he found incorrect in terms of grammar and Ferra who put forward these expressions, frequently resorted to qualifications such as "ilhad (objection)", "ikdâm (intrepidity)", "falsehood", "inept in Arabic", "not knowing Arabic", "an attempt at the meaning of the Qur'an". While criticizing Ferra, he applied important evidence such as the Qur'an, recitation, hadith, poetry and prose.

Keywords

Arabic Language Comparative Linguistics Style Zajjaj Fārrā.

References

  • Ali Mansur, Adil. Taakkubat’z-Zeccâc ‘alâ’l-Ferrâ. Kahire: Kâhire Üniversitesi, Külliyetü Dâri’l-‘Ulûm, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
  • Ahfeş, Ebu’l-Hasan Sa’îd b. Mes’ade. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. İbrahim Şemsuddin. Beyrut: 2 Cilt. Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
  • Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer. Hizânetü’l-edeb. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2006.
  • Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatib. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Ma’rûf. 17 Cilt. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
  • Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatib. Târîhu medîneti’s-selâm. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 2001.
  • Brockelmann, Carl. Târihü’l-edebi’l-‘Arabî. çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî. Beyrut: el-Hey’etu’l-Mısriyye, 1993.
  • Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sihâh tâcu’l-luga ve sihâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attât. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm, 1990.
  • Dabbî, Mufaddal. Mufaddaliyât. thk. Ahmed Muhammed Şakir-Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: Daru’l-me’ârif, h.1119.
  • Dayf, Şevki. Târihu edebi’l-‘Arabî. 8 Cilt. Kâhire: Zevi’l-Kurbî, h. 1427.
  • Dayf, Şevkî. el-Medârisu’n-nahviyye. Kâhire: Daru’l-Me’arif, 1992.
  • Durmuş, İsmail. “Müberred”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Ebû ‘Ameşe, Nebîl. İbrahim b. es-Sirrî ez-Zeccâc. Dimaşk: el-Mevsûatu’l-Arabiyye, 2004.
  • Ebû Hayyân, el-Endelusî. el-Bahru’l-muhît, nşr. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: 11 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1992.
  • Emîr, Ali b. Hüseyin. Meâhizu’z-Zeccâc ‘âle’l-Ferrâ. Suudi Arabistan: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Arap Dili Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
  • Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed Ebu’l-Berekât. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ. thk. İbrahim es-Samerrâî. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1985.
  • Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed Ebu’l-Berekât. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. thk. Cevdet Mebrûk Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2002.
  • Enbârî, Ebû Bekr, Muhammed b. el-Kasım. ez-Zahir fî me’ânî kelimâti’n-nâss. thk. Dr. Hatim Salih. Beyrut: Müessesetü’r-Risaleti, 1992.
  • Endelusî, Cemâluddîn Muhammed b. Abdillâl et-Tâî el-Ceyyânî. Şerhu’t-teshîl libni Mâlik. thk. Abdurrahman es-Seyyid-Muhammed Bedevî el Mahtûn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Hicr, 1990.
  • Ensârî, Ebû Zeyd. Nevâdıru fi’l-luga. thk. Muhammed Abdulkadir. Beyrut: Daru’ş-Şuruk, 1981.
  • Ensârî, İbn Hişam. Muğni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘âbîb. thk. Muhammed Muhyiddin Andulhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Mısriyye, 2003.
  • Er, Rahmi. "Tenkit". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İsyanbul: TDV Yayınları, 2011.
  • Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Abdulhamid el-Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
  • Ferrâ, Ebu Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me’âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf Necâtî-Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l Mısriyye, 1955.
  • Fârisî, Ebû Ali. el-Mesâilu’l-müşkile. thk. Yahyâ Murâd. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1988.
  • Ḥalebî, Ahmed b. Yûsuf es-Semîn. ed-Durru’l-mesûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât, 11 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1978.
  • Hamevî, Şihâbuddîn Yâkût b. Abdillâl er-Rûmî. Mu’cemu’l-buldân. 5 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, 1993.
  • İbn ‘Akîl, Behâuddîn Abdullâh. Şerhubnu ‘Akîl. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Dimaşk: Müessesetü’r-Risâle, 2017.
  • İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Li’d-Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
  • İbn Atiyye, Kâdî Ebû Muhammed el-Endelusî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîr’l-kitabi’l-‘azîz. thk. Abdusselam Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2001.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâc. Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub, 2006.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Lüme‘ fi’l-‘Arabiyye. thk. Semih Ebû Muğlî. Ummân: Dâru Mecdlâvî, 1988.
  • İbn Esîr, İzzuddîn Ali b. Ebi’l-Kerem. el-Lubâb fî tehzîbi’l-ensâb. 3 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1955.
  • İbn Faris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. Mu’cemu mekâyîsi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Daru‟l-Kutub, 2009.
  • İbn Faris, Ebu’l- Huseyn Ahmed. es-Sâhibî. thk. Es-seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Matbaâtu’l-‘Uleysî el-Bâbî el-Halbî, tz.
  • İbn Ferdî, Ebu’l-Velîd. Târihu ulemâi’l-Endelus. Mısır: Daru’l-Mısriyyeti, 1966.
  • İbnu’l-Habbâz, Ahmed b. Hüseyin. Tevcîhu’l-lume’. thk. Fâyiz Zekî, Beytur: Daru’s-Selâm, 2002.
  • İbn Hallilkân, Şemseddîn Ebu’l-‘Abbâs. Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zaman. nşr. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, 1968.
  • İbn Kıftî, Ebu’l-Ḥasen. İnbâhu’r-ruvât ‘âlâ enbâhi’n-nuhât, thk. Ebu’l-Fazl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meârif, tz.
  • İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. Eymen Fuad Seyyid. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Furkan, 2009.
  • İbn Serrâc, Ebû Bekr, Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. thk. El-Fetlî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâleti, 1996.
  • İbn Sîde, Ali b. İsmail. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-azam. thk. Abdulhamid Hindâvî. 11 Cilt. Mısır: Daru’l-Me’ârif, 1959.
  • İbn Şecerî, Hibetullah b. Ali b. Hamza. el-Emâlî. thk. Mahmud Muhammed et-Tannâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1996.
  • İbn Usfûr, Ebu’l-Hasan Ali b. Mü’min. Şerhu’l-cümel. thk. Fevvâz Şi’âr. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1968.
  • İbn Verrâk, Ebu’l-Hasan, Muhammed b. Abdillâl. el-‘İlel. thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Daru’l-Fikri’l-Mu’âsır, 2005.
  • İbn Ya’îş, Muvaffakuddin en-Nahvî. Şerhu’l-mufassal. 10 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, tz.
  • Kirmânî, Tâcu’l-Kurrâ, Mahmud b. Hamza. el-Garâibu ve’l-‘acâibu. thk. Şumrân el-‘Îclî. Cidde: Daru’l-Kibleti Li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyyeti, 1988.
  • Kurtûbî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Ensârî el-Hazrecî. el-Câmi’u li ‘ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin. 24 Cilt. Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
  • Kuvancı, Cenan. "Eleştirinin Varoluşsal Anlamı ve Önemi". Din ve Felsefe Araştırmaları 4/8 (2021), 189-201.
  • Müberred, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid. el-Muktadab. thk. Muhammed Abulhalık. Beyrût: ‘Alemu’l-Kutub, tz.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref el-Hizâmî. Tehzîbu’l-esmâi ve’l-luga. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
  • Özdoğan, Mehmet Akif. Klasik Arap Edebiyatında Edebî Tenkit ve İbn Raşîk Kayrâvânî’nin Edebî Tenkitteki Yeri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
  • Özdoğan, Mehmet Akif. “Abbâsîler Dönemi Tercüme Faaliyetlerinin Arap Edebiyatına Etkisi”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. 5/16, (2005),35-50.
  • Râzî, Ebû Bekr Muhammed b. Şemsuddîn. Muhtâru’s-sehâh. Dımeşk: Dâru’l-Feyhâ, 2010.
  • Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
  • Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-hancî, 1998.
  • Sîrâfî, Ebû Se’îd. Ahbâru’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn. thk. Tâhâ Muhammed ez-Zînî-Muhammed Abdulmun’im Hâfâcî. Beyrut: Mustafa el-Bâlî el-Halebî, 1966.
  • Sîrâfi, Ebû Sa’îd. Şerhu kitâbi Sîbeveyh. thk. Muhammed Ali er-Rîh-Tâhâ Abdurraûf. 6 Cilt. Kahire: Daru’l-Kutub, 1879.
  • Süyûṭî, Ebu’l-Faḍl Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Buğyetu’l-vu’ât fî tabâkâti’l luğaviyyîn ve’n nuḥât. thk. Muhammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. Beyrut: Matbaatu İsa el-Babî el-Ḥalebî, 1964.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa’d Abdulkerîm. el-Ensâb. thk. Abdurrahman Yahya el-Muallimî. Haydar Abad: Meclisu Dâireti’l-Me’ârifi’l-‘Usmânî, 1962.
  • Seyyid, Muhammed S’ad. ed-Dersu’l-Lügavî fî Me‘ânî’l-Kur’ân li’l-Ferrâ. Kâhire: İskenderiye Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 1996.
  • Şelûbîn, Ebû Ali. et-Tevtie. thk. Yusuf Ahmed el-Mutavva‘. Kuveyt: Daru’l-Kalem, 1981.
  • Şentemrî, A’lam. Tahsîlu ‘ayni’z-zeheb. thk. Dr. Zuheyr Abdulmuhsin Sultan. Mısır: Müessesetü’r-Risaleti, 1994.
  • Şevâ, Eymen Abdurrezzak. el-İmam İbn’l-Kayyım ve ârâuhu’n-nahviyye. thk. Mazın el-Mübarek. Kahire: Darü’l-Beşair, 1995.
  • Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Ukberî, Ebu’l-Bekâ‘. et-Tebyîn fî İ’râbi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed Beccâvî. Beyrut: Daru’l-Cîl, 2005.
  • Ukberî, Ebu’l-Bekâ‘. el-İmlâ mâ men bihi’r-rahmânu min vucûhi’l-i’rabi ve’l-kıraâti. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, tz.
  • Ukberî, Ebu’l-Bekâ‘. Mütteba’ fî şerh’l-luma’. Kahire: Daru’l-Kalem, tz.
  • Ukberî, Ebu’l-Bekâ‘. et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Kahire: Matbaatu İsa’l-Bâbî, tz.
  • Vâsıtî, Kasım b. Muhammed b. Mübaşir. Şerh’ul-Luma’ fi’n-nahv. thk. Recep Osman Muhammed. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 2000.
  • Yıldız, İbrahim. ‘‘Ebû İshâk ez-Zeccâc ve Tefsir İlmindeki Yeri’’. Harakani Dergisi. 2, 2014.
  • Zebîdî, Ebu’l-Feyd Muhammed Mürtedâ el-Hüseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kamûs. 40 Cilt. Kuveyt: Daru’l-İlmiyye, 2001.
  • Zübeydî, Ebu Bekr Muhammed b. el-Hasan. Tabakâtu’l-lüğaviyyîn ve’n-nahviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl. Kahire: Daru’l-Me’ârif, tz.
  • Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm es-Sirrî. Meʻâni’l-Kur’ân ve iʻrâbuh. thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1998.
  • Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm es-Sirrî. Kitâbu’l-ibâne ve’t-tefhîm ‘an ma’âni Bismillâhirrahmânirrahim. thk. Abdulfettâh Selîm. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 2003.
  • Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm es-Serrî. Kitâbu’l-halkı’l-insân. thk. İbrâhim es-Sâmerrâî. Bağdat: Mecelletu’l-Mecmai’l-‘İlmiyyi’l-‘Irâkî, 1963.
  • Zehebî, Şemseddîn. Siyeru ‘alâmu’n-nubelâ. thk. Hasan Abdülmennân. Beyrut: 29 Cilt. Beytu’l-Efkâri’l-Devliyye, 2004.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. Esâsu’l-belağe. Lübnan: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
  • Zerkeşî, Bedreddin Ebû Abdillâh Muhammed b. Bahâdir b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l- Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 2 Cilt. Kahire: Dârü’t-Turâs, 1984.
  • Zevzenî, Ebû Abdullâh Hüseyin b. Ahmed. el-Mu‘allekâtu’s-seb‘. Beyrut: Lecenet’ü-Tahkîk, 1992.

Dilbilimsel Açıdan Zeccâc’ın Ferrâ’ya Yönelik Eleştirileri

Year 2025, Volume: 28 Issue: 1, 44 - 62

Mahmut Çay

https://doi.org/10.58852/dicd.1589774

Abstract

İlâhî irâde ile vahyin dili seçilen Arapçanın Müslümanlar nezdinde ayrı bir yeri vardır. Arapçanın, saygın bir dil olmasında Kur’ân’ın büyük rolünün olduğu muhakkaktır. Dolayısıyla Arapça, şöhretini büyük ölçüde Kur’ân-ı Kerîm’e borçludur. Fakat İslâmın yayılmasıyla bu ilâhî kaynakta lahn adı verilen kural ihlalleri yapılmaya başlamıştır. Bu doğrultuda Arapça dilbilgisine duyulan ihtiyaç da gün yüzüne çıkmış ve böylece süreç içerisinde Basra ve Kûfe mekteplerinde Arap gramerinin eğitim ve öğretimi başlamıştır. Bu çalışmalarla beraber Kur’ân-ı Kerîm, hem dile dair kaidelerin tespitinde etkin rol oynamış hem de onun daha iyi anlaşılmasına yönelik çalışmalara önayak olmuştur. Basra ekolünün önemli temsilcilerinden olan Zeccâc’ın Me’âni’-Kur’ân ve İ’râbuhû adlı filolojik tefsiri de bu çalışmalar sonucunda ortaya çıkan önemli eserlerdendir. Eserinde Arapça kurallara yer veren müellif, kendince yanlış gördüğü görüşleri sert üslûbuyla eleştirmiştir. Özellikle Ferrâ’ya yönelik ağır ithamlarıyla öne çıkan Zeccâc, bu üslubundan dolayı kimi gramercilerin ağır eleştirilerine maruz kalmış ve bunun sonucunda bazıları tarafından "hadsizlikle" suçlanmıştır. Bu bağlamda Zeccâc’ın, dilbilimsel eleştirilerinde gramer kurallarını ihlal eden şiire ve nesire tolerans göstermediği görülmüştür. "Dilbilimsel Açıdan Zeccâc’ın Ferrâ’ya Yönelik Eleştirileri" adlı çalışmada Zeccâc’ın, Ferrâ’ya yönelik eleştirileri incelenirken bir yandan da onun, hangi eleştirel kavramları seçtiği ve nasıl bir söylem tarzı takındığı da dikkate alınmıştır. Çalışmada tahlîl yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre Zeccac’ın kendine hâs sert üslubunun diline yansıdığı görülmüştür. Nitekim Zeccâc, nahiv açısından yanlış bulduğu ifadeleri ve bu ifadeleri öne süren Ferrâ’yı eleştirirken, "ilhad", "ikdâm", "batıl", "Arapçada yetersiz", "Arapça bilmeyen", "Kur’ân’ın mânâsına bir teşebbüs", gibi nitelemelere sıkça başvurmuştur. Ferrâ’yı eleştirirken Kur’ân, kıraât, hadîs, şiir, nesir, gibi önemli delillere başvurmuştur.

Keywords

Arap Dili Dilbilimsel Eleştiri Üslup Zeccâc Ferrâ.

References

  • Ali Mansur, Adil. Taakkubat’z-Zeccâc ‘alâ’l-Ferrâ. Kahire: Kâhire Üniversitesi, Külliyetü Dâri’l-‘Ulûm, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
  • Ahfeş, Ebu’l-Hasan Sa’îd b. Mes’ade. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. İbrahim Şemsuddin. Beyrut: 2 Cilt. Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
  • Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer. Hizânetü’l-edeb. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2006.
  • Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatib. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Ma’rûf. 17 Cilt. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
  • Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatib. Târîhu medîneti’s-selâm. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 2001.
  • Brockelmann, Carl. Târihü’l-edebi’l-‘Arabî. çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî. Beyrut: el-Hey’etu’l-Mısriyye, 1993.
  • Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sihâh tâcu’l-luga ve sihâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attât. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm, 1990.
  • Dabbî, Mufaddal. Mufaddaliyât. thk. Ahmed Muhammed Şakir-Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: Daru’l-me’ârif, h.1119.
  • Dayf, Şevki. Târihu edebi’l-‘Arabî. 8 Cilt. Kâhire: Zevi’l-Kurbî, h. 1427.
  • Dayf, Şevkî. el-Medârisu’n-nahviyye. Kâhire: Daru’l-Me’arif, 1992.
  • Durmuş, İsmail. “Müberred”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Ebû ‘Ameşe, Nebîl. İbrahim b. es-Sirrî ez-Zeccâc. Dimaşk: el-Mevsûatu’l-Arabiyye, 2004.
  • Ebû Hayyân, el-Endelusî. el-Bahru’l-muhît, nşr. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: 11 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1992.
  • Emîr, Ali b. Hüseyin. Meâhizu’z-Zeccâc ‘âle’l-Ferrâ. Suudi Arabistan: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Arap Dili Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
  • Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed Ebu’l-Berekât. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ. thk. İbrahim es-Samerrâî. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1985.
  • Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed Ebu’l-Berekât. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. thk. Cevdet Mebrûk Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2002.
  • Enbârî, Ebû Bekr, Muhammed b. el-Kasım. ez-Zahir fî me’ânî kelimâti’n-nâss. thk. Dr. Hatim Salih. Beyrut: Müessesetü’r-Risaleti, 1992.
  • Endelusî, Cemâluddîn Muhammed b. Abdillâl et-Tâî el-Ceyyânî. Şerhu’t-teshîl libni Mâlik. thk. Abdurrahman es-Seyyid-Muhammed Bedevî el Mahtûn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Hicr, 1990.
  • Ensârî, Ebû Zeyd. Nevâdıru fi’l-luga. thk. Muhammed Abdulkadir. Beyrut: Daru’ş-Şuruk, 1981.
  • Ensârî, İbn Hişam. Muğni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘âbîb. thk. Muhammed Muhyiddin Andulhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Mısriyye, 2003.
  • Er, Rahmi. "Tenkit". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İsyanbul: TDV Yayınları, 2011.
  • Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Abdulhamid el-Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
  • Ferrâ, Ebu Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me’âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf Necâtî-Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l Mısriyye, 1955.
  • Fârisî, Ebû Ali. el-Mesâilu’l-müşkile. thk. Yahyâ Murâd. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1988.
  • Ḥalebî, Ahmed b. Yûsuf es-Semîn. ed-Durru’l-mesûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât, 11 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1978.
  • Hamevî, Şihâbuddîn Yâkût b. Abdillâl er-Rûmî. Mu’cemu’l-buldân. 5 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, 1993.
  • İbn ‘Akîl, Behâuddîn Abdullâh. Şerhubnu ‘Akîl. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Dimaşk: Müessesetü’r-Risâle, 2017.
  • İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Li’d-Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
  • İbn Atiyye, Kâdî Ebû Muhammed el-Endelusî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîr’l-kitabi’l-‘azîz. thk. Abdusselam Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2001.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâc. Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub, 2006.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Lüme‘ fi’l-‘Arabiyye. thk. Semih Ebû Muğlî. Ummân: Dâru Mecdlâvî, 1988.
  • İbn Esîr, İzzuddîn Ali b. Ebi’l-Kerem. el-Lubâb fî tehzîbi’l-ensâb. 3 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1955.
  • İbn Faris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. Mu’cemu mekâyîsi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Daru‟l-Kutub, 2009.
  • İbn Faris, Ebu’l- Huseyn Ahmed. es-Sâhibî. thk. Es-seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Matbaâtu’l-‘Uleysî el-Bâbî el-Halbî, tz.
  • İbn Ferdî, Ebu’l-Velîd. Târihu ulemâi’l-Endelus. Mısır: Daru’l-Mısriyyeti, 1966.
  • İbnu’l-Habbâz, Ahmed b. Hüseyin. Tevcîhu’l-lume’. thk. Fâyiz Zekî, Beytur: Daru’s-Selâm, 2002.
  • İbn Hallilkân, Şemseddîn Ebu’l-‘Abbâs. Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zaman. nşr. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, 1968.
  • İbn Kıftî, Ebu’l-Ḥasen. İnbâhu’r-ruvât ‘âlâ enbâhi’n-nuhât, thk. Ebu’l-Fazl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meârif, tz.
  • İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. Eymen Fuad Seyyid. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Furkan, 2009.
  • İbn Serrâc, Ebû Bekr, Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. thk. El-Fetlî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâleti, 1996.
  • İbn Sîde, Ali b. İsmail. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-azam. thk. Abdulhamid Hindâvî. 11 Cilt. Mısır: Daru’l-Me’ârif, 1959.
  • İbn Şecerî, Hibetullah b. Ali b. Hamza. el-Emâlî. thk. Mahmud Muhammed et-Tannâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1996.
  • İbn Usfûr, Ebu’l-Hasan Ali b. Mü’min. Şerhu’l-cümel. thk. Fevvâz Şi’âr. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1968.
  • İbn Verrâk, Ebu’l-Hasan, Muhammed b. Abdillâl. el-‘İlel. thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Daru’l-Fikri’l-Mu’âsır, 2005.
  • İbn Ya’îş, Muvaffakuddin en-Nahvî. Şerhu’l-mufassal. 10 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, tz.
  • Kirmânî, Tâcu’l-Kurrâ, Mahmud b. Hamza. el-Garâibu ve’l-‘acâibu. thk. Şumrân el-‘Îclî. Cidde: Daru’l-Kibleti Li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyyeti, 1988.
  • Kurtûbî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Ensârî el-Hazrecî. el-Câmi’u li ‘ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin. 24 Cilt. Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
  • Kuvancı, Cenan. "Eleştirinin Varoluşsal Anlamı ve Önemi". Din ve Felsefe Araştırmaları 4/8 (2021), 189-201.
  • Müberred, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid. el-Muktadab. thk. Muhammed Abulhalık. Beyrût: ‘Alemu’l-Kutub, tz.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref el-Hizâmî. Tehzîbu’l-esmâi ve’l-luga. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
  • Özdoğan, Mehmet Akif. Klasik Arap Edebiyatında Edebî Tenkit ve İbn Raşîk Kayrâvânî’nin Edebî Tenkitteki Yeri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
  • Özdoğan, Mehmet Akif. “Abbâsîler Dönemi Tercüme Faaliyetlerinin Arap Edebiyatına Etkisi”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. 5/16, (2005),35-50.
  • Râzî, Ebû Bekr Muhammed b. Şemsuddîn. Muhtâru’s-sehâh. Dımeşk: Dâru’l-Feyhâ, 2010.
  • Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
  • Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-hancî, 1998.
  • Sîrâfî, Ebû Se’îd. Ahbâru’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn. thk. Tâhâ Muhammed ez-Zînî-Muhammed Abdulmun’im Hâfâcî. Beyrut: Mustafa el-Bâlî el-Halebî, 1966.
  • Sîrâfi, Ebû Sa’îd. Şerhu kitâbi Sîbeveyh. thk. Muhammed Ali er-Rîh-Tâhâ Abdurraûf. 6 Cilt. Kahire: Daru’l-Kutub, 1879.
  • Süyûṭî, Ebu’l-Faḍl Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Buğyetu’l-vu’ât fî tabâkâti’l luğaviyyîn ve’n nuḥât. thk. Muhammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. Beyrut: Matbaatu İsa el-Babî el-Ḥalebî, 1964.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa’d Abdulkerîm. el-Ensâb. thk. Abdurrahman Yahya el-Muallimî. Haydar Abad: Meclisu Dâireti’l-Me’ârifi’l-‘Usmânî, 1962.
  • Seyyid, Muhammed S’ad. ed-Dersu’l-Lügavî fî Me‘ânî’l-Kur’ân li’l-Ferrâ. Kâhire: İskenderiye Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 1996.
  • Şelûbîn, Ebû Ali. et-Tevtie. thk. Yusuf Ahmed el-Mutavva‘. Kuveyt: Daru’l-Kalem, 1981.
  • Şentemrî, A’lam. Tahsîlu ‘ayni’z-zeheb. thk. Dr. Zuheyr Abdulmuhsin Sultan. Mısır: Müessesetü’r-Risaleti, 1994.
  • Şevâ, Eymen Abdurrezzak. el-İmam İbn’l-Kayyım ve ârâuhu’n-nahviyye. thk. Mazın el-Mübarek. Kahire: Darü’l-Beşair, 1995.
  • Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Ukberî, Ebu’l-Bekâ‘. et-Tebyîn fî İ’râbi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed Beccâvî. Beyrut: Daru’l-Cîl, 2005.
  • Ukberî, Ebu’l-Bekâ‘. el-İmlâ mâ men bihi’r-rahmânu min vucûhi’l-i’rabi ve’l-kıraâti. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, tz.
  • Ukberî, Ebu’l-Bekâ‘. Mütteba’ fî şerh’l-luma’. Kahire: Daru’l-Kalem, tz.
  • Ukberî, Ebu’l-Bekâ‘. et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Kahire: Matbaatu İsa’l-Bâbî, tz.
  • Vâsıtî, Kasım b. Muhammed b. Mübaşir. Şerh’ul-Luma’ fi’n-nahv. thk. Recep Osman Muhammed. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 2000.
  • Yıldız, İbrahim. ‘‘Ebû İshâk ez-Zeccâc ve Tefsir İlmindeki Yeri’’. Harakani Dergisi. 2, 2014.
  • Zebîdî, Ebu’l-Feyd Muhammed Mürtedâ el-Hüseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kamûs. 40 Cilt. Kuveyt: Daru’l-İlmiyye, 2001.
  • Zübeydî, Ebu Bekr Muhammed b. el-Hasan. Tabakâtu’l-lüğaviyyîn ve’n-nahviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl. Kahire: Daru’l-Me’ârif, tz.
  • Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm es-Sirrî. Meʻâni’l-Kur’ân ve iʻrâbuh. thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1998.
  • Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm es-Sirrî. Kitâbu’l-ibâne ve’t-tefhîm ‘an ma’âni Bismillâhirrahmânirrahim. thk. Abdulfettâh Selîm. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 2003.
  • Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm es-Serrî. Kitâbu’l-halkı’l-insân. thk. İbrâhim es-Sâmerrâî. Bağdat: Mecelletu’l-Mecmai’l-‘İlmiyyi’l-‘Irâkî, 1963.
  • Zehebî, Şemseddîn. Siyeru ‘alâmu’n-nubelâ. thk. Hasan Abdülmennân. Beyrut: 29 Cilt. Beytu’l-Efkâri’l-Devliyye, 2004.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. Esâsu’l-belağe. Lübnan: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
  • Zerkeşî, Bedreddin Ebû Abdillâh Muhammed b. Bahâdir b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l- Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 2 Cilt. Kahire: Dârü’t-Turâs, 1984.
  • Zevzenî, Ebû Abdullâh Hüseyin b. Ahmed. el-Mu‘allekâtu’s-seb‘. Beyrut: Lecenet’ü-Tahkîk, 1992.
There are 80 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Arabic Language and Rhetoric
Journal Section Research Article
Authors

Mahmut Çay 0009-0008-4950-5305

Early Pub Date June 30, 2025
Publication Date
Submission Date November 22, 2024
Acceptance Date May 29, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 28 Issue: 1

Cite

ISNAD Çay, Mahmut. “Dilbilimsel Açıdan Zeccâc’ın Ferrâ’ya Yönelik Eleştirileri”. Dicle İlahiyat Dergisi 28/1 (June 2025), 44-62. https://doi.org/10.58852/dicd.1589774.
 Download Cover Image

All works published in this journal are licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.