Research Article
Year 2025,
Volume: 19 Issue: 36, 157 - 174, 12.05.2025
Abstract
Budizm inancına göre defalarca dünyaya gelen Buddhaların ve Bodhisattvaların hayatlarının anlatıldığı hikâyelere jātaka ya da avadāna denilir. Bu makalede Uygur dil ve edebiyat metinleri arasında özel bir yere sahip olan Uygurların çatik dediği jātaka türü ele alınmıştır. Sanskritçede jātaka, “Buddha’nın önceki doğumu üzerine bir hikâye” anlamına gelmektedir. Bu çalışmada daha önce neşredilmemiş Eski Uygurca jātakalara ait olduğu düşünülen bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda U 2665 (T II D; T II D 507), U 2666 ( [T] II D; T II D 508), U 1874 ( T II Y 59; Glas: T II Y 59 - 3) arşiv numaralarıyla korunan Eski Uygurca üç fragmanın yazı çevirimine, harf çevirisine, Türkiye Türkçesinin aktarımına, metne ilişkin açıklamalara ve analitik dizin ile sözlüğüne yer verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Eski Uygurca, Budizm, jātaka, anlatı metinleri, metin neşri
Keywords
References
- ADAMS, Douglas Quentin (2013). A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged Vol. 1-2. Amsterdam. New York: Rodopi.
- AĞCA, Ferruh (2015). “Eski Türkçe kö:k teῃri ve kö:k kalık İkilemeleri Üzerine”, Türkbilig, 30:201-221.
- ANĀLAYO, Bhikkhu (2012). “Canonical Jātaka Tales in Comparative Perspective- The Evolution of Tales of the Buddha’s Past Lives”, Fuyan Buddhist Studies , 7:75-100.
- AYDEMİR, Hakan (2013). Die Alttürkische Xuanzang-Biographie IX. Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain ediert, übersetzt und kommentiert. Cilt I-II. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- CARLING, Gerd; Pinault, Georges-Jean (2023). Dictionary and Thesaurus of Tocharian A. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford at the Clarendon.
- DAVIDS, Thomas William Rhys; Stede, William (1921-1925). The Pali Text Society’s Pali-English Dictionary. Oxford: Pali Text Society.
- DEMİR, Nurettin; Yılmaz, Emine (2007). “Uygur Edebiyatı: Nesir”, Türk Edebiyatı Tarihi I (Edt. Talât Sait Halman). İstanbul: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, 154-16.
- e-Brill Online = Kleine, Christoph (2011). “Jātaka”, In Religion Past and Present Online. https://doi.org/10.1163/1877-5888_rpp_SIM_10765 (Erişim tarihi: 27.09.2024)
- e-DDB= Digital Dictionary of Buddhism www.buddhism-dict.net (Erişim tarihi: 12.03.2024)
- Edgerton, Franklin (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. Vol. II: Dictionary. New Haven: Yale University.
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 2665 ön https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2665seite2.jpg (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-DTA= Digital Turfan-Arşivi U 2665 arka https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2665seite1.jpg (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 2666 ön https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2666seite2.jpg
- (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 2666 arka https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2666seite1.jpg (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 1874 A https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1874seite1.jpg (Erişim tarihi 13.03.2024)
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 1874 B https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1874seite2.jpg (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-KOHD = des Forschungsprojekts Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland URL-01:
- https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001055 (Erişim tarihi: 14.03.2024)
- e-KOHD = des Forschungsprojekts Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland URL-02:
- https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001054 (Erişim tarihi: 14.03.2024)
- ERCİLASUN, Ahmet Bican (2015). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
- GHARIB, Badrazzaman (1995). Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan
- GILES, Herbert Allen (1912). A Chinese-English Dictionary Part I-II. Shanghai & London: Kelly and Walsh.
- HİRAKAWA, Akira (1997). Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary. Tōkyō: Reiyūkai.
- JEBD = Japanese-English Buddhist Dictionary. (1979). Tōkyō: Daitō Shuppansha.
- KARAMAN, Ahmet (2021). Eski Türkçede (VIII.-XII. yüzyıl) İkilemeler. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
- KILIÇ CENGİZ, Ayşe (2021). Eski Uygur Dönemine Ait Tantrik Bir Metin: Sitātapatrādhāraṇī. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- MONIER WILLIAMS, Sir Monier (1899). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford: Oxford University.
- ÖLMEZ, Mehmet (1997). “Kurzer Überlick über die Buddhistische Übersetzungsliteratur in Alttürkish (Eski Türkçe Budist Çeviri Edebiyatına Kısa Bir Bakış)”, Çağdaş Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış Nevin Önberk Armağanı (Edt. Mehmet Ölmez), Ankara: Simurg, 225-256.
- ÖLMEZ, Mehmet (2017). “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(2): 243-311.
- POUCHA, Pavel (1955). Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství.
- RÖHRBORN, Klaus (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial Der Vorisla-mischen Türkischen Texte Aus Zentralasien 1-6. Wiesbaden: Steiner.
- RÖHRBORN Klaus; Róna-Tas, Andràs (2005). Spätformen Des Zentralasiatischen Buddhismus Die Altuigurische Sitātapatrā-dhāraṇī. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht in Göttingen
- RÖHRBORN, Klaus (2010). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial Der Vorislamischen Türkischen Texte Aus Zentralasien, Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1: ab- - äzüglä-. Stuttgart: Steiner.
- RUDOLF, Helga (2001). “Once Upon a Time when Brahmadatta Reigned in Benares’ Reflections on the Jataka Tales with Special Attention to the Portrayal of Women”. Religiologiques, 23: 193-202.
- SOOTHILL, William Edward; Hodous Lewis (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and A Sanskrit-Pali Index. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
- ŞEN, Serkan (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
- TEZCAN, Semih (1978). “En Eski Türk Dili ve Yazını”. Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, 3: 271-323.
- WILKENS, Jens (2010). Alttürkische Handschriften Teil 10: Buddhistische Erzähltexte. Stuttgart: Franz Steiner.
- WILKENS, Jens (2016). Buddhistische Erzahlung aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadāna-mālā Teil 1-3, Berliner Turfantexte XXXVII (1). Turnhout: Brepols.
- WILKENS, Jens (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch – Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
Year 2025,
Volume: 19 Issue: 36, 157 - 174, 12.05.2025
Abstract
According to Buddhism belief, the stories telling about the lives of Buddhas and Bodhisattvas who were born many times are called jātaka or avadāna. In this article, the genre of jātaka, called chatik by Uyghurs, which has a special place among Uyghur language and literary texts is discussed. In Sanskrit, jātaka means “a story about the previous birth of the Buddha.” In this study, U 2665 (T II D; T II D 507), U 2666 ( [T] II D; T II D 508), U 1874 ( T II Y 59; Glas: T II Y 59 - 3), which are thougt to belong to Old Uyghur jātakas that have not been published before, are in the Berlin Turfan Collection today. The transcription and transliteration of three Old Uyghur fragments, the translation of Turkey Turkish, explanations of the text and an analytical index and dictionary will be included.
Keywords: Old Uyghur, Buddhism, jātaka, narratives, text edition
Keywords
References
- ADAMS, Douglas Quentin (2013). A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged Vol. 1-2. Amsterdam. New York: Rodopi.
- AĞCA, Ferruh (2015). “Eski Türkçe kö:k teῃri ve kö:k kalık İkilemeleri Üzerine”, Türkbilig, 30:201-221.
- ANĀLAYO, Bhikkhu (2012). “Canonical Jātaka Tales in Comparative Perspective- The Evolution of Tales of the Buddha’s Past Lives”, Fuyan Buddhist Studies , 7:75-100.
- AYDEMİR, Hakan (2013). Die Alttürkische Xuanzang-Biographie IX. Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain ediert, übersetzt und kommentiert. Cilt I-II. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- CARLING, Gerd; Pinault, Georges-Jean (2023). Dictionary and Thesaurus of Tocharian A. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford at the Clarendon.
- DAVIDS, Thomas William Rhys; Stede, William (1921-1925). The Pali Text Society’s Pali-English Dictionary. Oxford: Pali Text Society.
- DEMİR, Nurettin; Yılmaz, Emine (2007). “Uygur Edebiyatı: Nesir”, Türk Edebiyatı Tarihi I (Edt. Talât Sait Halman). İstanbul: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, 154-16.
- e-Brill Online = Kleine, Christoph (2011). “Jātaka”, In Religion Past and Present Online. https://doi.org/10.1163/1877-5888_rpp_SIM_10765 (Erişim tarihi: 27.09.2024)
- e-DDB= Digital Dictionary of Buddhism www.buddhism-dict.net (Erişim tarihi: 12.03.2024)
- Edgerton, Franklin (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. Vol. II: Dictionary. New Haven: Yale University.
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 2665 ön https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2665seite2.jpg (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-DTA= Digital Turfan-Arşivi U 2665 arka https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2665seite1.jpg (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 2666 ön https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2666seite2.jpg
- (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 2666 arka https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2666seite1.jpg (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 1874 A https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1874seite1.jpg (Erişim tarihi 13.03.2024)
- e-DTA = Digital Turfan-Arşivi U 1874 B https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u1874seite2.jpg (Erişim tarihi: 13.03.2024)
- e-KOHD = des Forschungsprojekts Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland URL-01:
- https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001055 (Erişim tarihi: 14.03.2024)
- e-KOHD = des Forschungsprojekts Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland URL-02:
- https://orient-kohd.dl.uni-leipzig.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_manuscript_00001054 (Erişim tarihi: 14.03.2024)
- ERCİLASUN, Ahmet Bican (2015). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
- GHARIB, Badrazzaman (1995). Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan
- GILES, Herbert Allen (1912). A Chinese-English Dictionary Part I-II. Shanghai & London: Kelly and Walsh.
- HİRAKAWA, Akira (1997). Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary. Tōkyō: Reiyūkai.
- JEBD = Japanese-English Buddhist Dictionary. (1979). Tōkyō: Daitō Shuppansha.
- KARAMAN, Ahmet (2021). Eski Türkçede (VIII.-XII. yüzyıl) İkilemeler. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
- KILIÇ CENGİZ, Ayşe (2021). Eski Uygur Dönemine Ait Tantrik Bir Metin: Sitātapatrādhāraṇī. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- MONIER WILLIAMS, Sir Monier (1899). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford: Oxford University.
- ÖLMEZ, Mehmet (1997). “Kurzer Überlick über die Buddhistische Übersetzungsliteratur in Alttürkish (Eski Türkçe Budist Çeviri Edebiyatına Kısa Bir Bakış)”, Çağdaş Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış Nevin Önberk Armağanı (Edt. Mehmet Ölmez), Ankara: Simurg, 225-256.
- ÖLMEZ, Mehmet (2017). “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(2): 243-311.
- POUCHA, Pavel (1955). Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství.
- RÖHRBORN, Klaus (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial Der Vorisla-mischen Türkischen Texte Aus Zentralasien 1-6. Wiesbaden: Steiner.
- RÖHRBORN Klaus; Róna-Tas, Andràs (2005). Spätformen Des Zentralasiatischen Buddhismus Die Altuigurische Sitātapatrā-dhāraṇī. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht in Göttingen
- RÖHRBORN, Klaus (2010). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial Der Vorislamischen Türkischen Texte Aus Zentralasien, Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1: ab- - äzüglä-. Stuttgart: Steiner.
- RUDOLF, Helga (2001). “Once Upon a Time when Brahmadatta Reigned in Benares’ Reflections on the Jataka Tales with Special Attention to the Portrayal of Women”. Religiologiques, 23: 193-202.
- SOOTHILL, William Edward; Hodous Lewis (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and A Sanskrit-Pali Index. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
- ŞEN, Serkan (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
- TEZCAN, Semih (1978). “En Eski Türk Dili ve Yazını”. Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, 3: 271-323.
- WILKENS, Jens (2010). Alttürkische Handschriften Teil 10: Buddhistische Erzähltexte. Stuttgart: Franz Steiner.
- WILKENS, Jens (2016). Buddhistische Erzahlung aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadāna-mālā Teil 1-3, Berliner Turfantexte XXXVII (1). Turnhout: Brepols.
- WILKENS, Jens (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch – Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
There are 43 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Old Turkic Language (Orhon, Uyghur, Karahan) |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | May 8, 2025 |
| Publication Date | May 12, 2025 |
| Submission Date | July 19, 2024 |
| Acceptance Date | December 5, 2024 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 19 Issue: 36 |
