Research Article
BibTex RIS Cite

Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler

Year 2025, Issue: 84, 15 - 39, 30.04.2025

Emine Gedik

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1577348

Abstract

Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri ordusunun lağvedilmesi ve tımar sisteminin kaldırılmasına kadar ordunun atları tımarlı sipahiler tarafından yetiştirilmiş, daha sonraları ise halktan satın alınmaya başlanmıştır. III. Selim döneminde Nizam-ı Cedit askerleri tarafından Levent Çiftliği’nde asker için hayvan yetiştirilmeye başlansa da bu girişim kısa ömürlü olmuştur. Resmi statüye sahip tam teşekküllü ilk askeri çiftlik ise II. Mahmut tarafından 1824 senesinde Seraskerliğe vakfedilen Çifteler Çiftlikât-ı Hümâyûnu’dur. Özellikle Kırım Harbi’nden sonra ordu hayvanlarının tedarikinde yaşanan sıkıntıların giderilmesi için, Dâr-ı Şurâ-yı Askerî tarafından Osmanlı coğrafyası dâhilindeki her ordu bölgesinde bir askerî çiftlik teşkil edilmesine karar verilmiştir. 1863’den XX. yüzyıla kadar olan süreçte; IV. Ordu için (Malatya) Sultansuyu ve (Çukurova) Anavarza, V. Ordu için (Halep) Hamra, VI. Ordu için (Irak) Harnini ve Veziriye çiftlikleri tesis edilmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra, askerî çiftliklerin idareleri yanında; arazi, mal ve hayvan varlıkları da Seraskerlik’ten alınarak Maliye Nezareti’ne devredilmiştir. Bu çalışmada; askerî çiftliklerin kuruluş, işleyiş ve idarelerinin belgeler ışığında ortaya konulması ve değerlendirilmesi hedeflenmiştir.

Keywords

Askerî Çiftlik Çifteler Veziriye Sultansuyu Anavarza Harnini Hamra.

References

  • Bâb-ı Âsafi (Sadâret) Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı, (A. MKT. MHM.) A. MKT. MHM. 282/6.
  • Bâb-ı Âli Evrak Odası, (BEO) 39/2911; 478/35835; 3559/266921; 3773/282902; 3875/290553; 3875/290553; 3991/299251; 4309/323147; 4030/302217; 4108/308035; 4159/311915; 4172/312845; 4211/315766; 4372/327870.
  • Cevdet Askeriye, (C. AS.) C. AS. 94/4307.
  • Cevdet Saray, (C. SM.) C. SM. 49/2475.
  • Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi, (DH. MKT.) 906/18; 1669/96.
  • Hatt-ı Hümâyûn, (HAT.) 1226/47891.
  • İrade Dâhiliye, (İ. DH.) 518/35264; 598/41664; 639/44448; 710/49693; 1073/84182; 1074/84264; 1176/91975.
  • İrade Meclis-i Vâlâ Evrakı, (İ. MVL.) 574/25760.
  • İrade Taltif, (İ. TAL.) 154/30; 21/89.
  • Kamil Kepeci, (KK.) KK. d. 7472.
  • Maliye Nezareti Emlâk-i Emîrîyye Müdüriyeti, (ML. EEM.) 725/34; 763/19; 824/14; 833/54; 842/6; 927/12; 933/39; 961/15; 1208/30; 1374/9.
  • Meclis-i Vâlâ Evrakı, (MVL.) 614/62; 737/94.
  • Yıldız Hususi Arşiv Evrakı, (Y. A. HUS.) 337/13.
  • Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı, (Y. MTV.)
  • 37/64; 47/171; 57/56; 89/150; 120/115; 140/51; 192/21; 207/15.
  • Yıldız Perakende Evrakı, (Y. PRK. HH.) 21/50; 50/30.
  • Akay, T. (2016). Unutulmaya yüz tutan bir Anadolu at ırkı: Çukurova atı. Çukurova Araştırmaları Dergisi, 2(1),139-149.
  • Akay, T. (2021). Osmanlı ordusunda at (1856-1908). İdeal Kültür Yayıncılık.
  • Akıncı, İ. A. (2017). Osmanlı Atları, İstanbul: Milenyum yayınları.
  • Aksu, C. (2004). Dâr-ı Şûrâ-yı Askeri (kuruluşundan 1876 yılına kadar) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Alıcı, A. (2023). Osmanlı'da suç ve ceza: XIX. yüzyılın ikinci yarısında Halep ve Konya. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  • Alpaslan, E. ve Özdamar T. (2019). Osmanlı arşiv belgelerine göre Çukurova (Anavarza) Çiftlikât-ı Hümâyûnu Askerîsi. Hiperlink yayınları.
  • Aral, M. N. (1974). Türkiye’de yetiştirilen hayvan türleri, yetiştiricilik tarihi ve teknolojisi(1923-1931), Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Birik, M. (2022). Tarihi haritalar üzerinden kayıp kentsel mekânın izini sürmek: Levent Çiftliği ve kışlasının 18. ve 20. yüzyıllar arasında kentsel bağlamla etkileşiminin belirlenmesi. Tasarım Kuram Dergisi, 18(37),70-95.
  • Çiftçi, E. (2023). Ordunun at gücünü geliştirmek: bir askerî çiftlik olarak Bağdat Veziriye Çiftlik-i Hümâyunu (1893-1913). Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, 7(23), 213-236.
  • Doğru, H. (2005). VI. yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü sancağı. Odunpazarı Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara.
  • Dingeç, E. (2020). Osmanlı Sarayında at. AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını, İstanbul.
  • Erdem, S. (2018). Dicle Nehri vadisinde at ve beygir cinsinin ıslahına yönelik kurulan bir çiftlik: Harnini/Kharnini çiftliğinin işleyişi. İstem, 32, 329-344.
  • Gedik, E. - Kolay, A. (2023). Osmanlı Ordusu için at yetiştirilmesi: Kütahya Hara-yı Hümâyûnu. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 8(2), 00-00.
  • Gedik, E. (2024). Osmanlı döneminde Çifteler Çiftlikât-ı Hümâyûnu ve harası. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
  • Koçkar, M. T. (2012). At ırkları ve dağılımı, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Basımevi.
  • Kolçak, Ö. (2023). Ok, Tüfek ve At 16 yüzyıl Osmanlı askeri devrimi, Ankara: TTK.
  • Kütük, A. Osmanlı Dönemi’nde Anavarza kentinin kamulaştırılması ve çiftlikat-ı hümayûn’un kurulması, https://books.akademisyen.net/index.php/akya/catalog/view/981/3188/75141 Erişim tarihi 07.04.2025.
  • Özcan, A. (1991). Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 3, ss. 457-458). İstanbul: TDVİAM.
  • Şimşek, A. R. (2006). Osmanlı ordusunda 18. ve 19. yüzyıllarda yapılan ıslahat çalışmaları ve bu çalışmalarda yabancı uzmanların rolü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
  • Tan, S. (2014). XIX. Yüzyılda Osmanlı-Hindistan ticaretine bir örnek: at ihracatı. Mediterranean Journal of Humanities, 4(2), 239-247.
  • Tan, S. (2015). Osmanlı devletinde at yetiştiriciliği (1842-1918). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
  • Yaşar A. (1999). Osmanlı döneminde çiftlikât-ı hümâyunlar (haralar) ve hayvancılık, Osmanlı, içinde (C. 8, 611-620). Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
  • Yıldız Sarayı Halife Abdülmecid Koleksiyonu Fotoğraf Albümü, (İÜNEK, 90603/04) (İÜNEK, 90603/12) https://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr
  • Yurtsever, C. https://cezmyurtsever-kozantarihi.blogspot.com/2010/09.(Abdülhamit’in Mercimek Anavarza Çiftliği) Erişim tarihi 07.04.2025.

Military Farms in the Ottoman Empire

Year 2025, Issue: 84, 15 - 39, 30.04.2025

Emine Gedik

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1577348

Abstract

In the Ottoman Empire, until the abolition of the Janissary army and the invalidation of the timar system, the army's horses were raised by timar-holding sipahis, and later they began to be purchased from the public. Although Nizam-ı Cedid soldiers started raising animals for the soldiers at Levent Farm during the reign of Selim III, this initiative was short-lived. The first fully-fledged military farm with official status was Çifteler Çiftlikât-ı Hümâyûnu, which was dedicated to the Seraskerate by Mahmud II in 1824. In order to eliminate the problems experienced in the supply of army animals, especially after the Crimean War, it was decided by the Military Council to establish a military farm in every army region within the Ottoman geography. From 1863 to the XX. In the period up to the century; Sultansuyu (Malatya) and Anavarza (Çukurova) farms were established for the IV. Army, (Aleppo) Hamra farms were established for the V. Army, and Harnini and Veziriye farms were established for the VI. Army (Iraq). After the declaration of the Second Constitutional Monarchy, in addition to the administration of military farms; Land, property and animal assets were also taken from the Seraskerlik and transferred to the Ministry of Finance. In this study; It is aimed to reveal and evaluate the establishment, operation and management of military farms in the light of documents.

Keywords

Military Farm Çifteler Veziriye Sultansuyu Çukurova Harnini Hamra.

References

  • Bâb-ı Âsafi (Sadâret) Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı, (A. MKT. MHM.) A. MKT. MHM. 282/6.
  • Bâb-ı Âli Evrak Odası, (BEO) 39/2911; 478/35835; 3559/266921; 3773/282902; 3875/290553; 3875/290553; 3991/299251; 4309/323147; 4030/302217; 4108/308035; 4159/311915; 4172/312845; 4211/315766; 4372/327870.
  • Cevdet Askeriye, (C. AS.) C. AS. 94/4307.
  • Cevdet Saray, (C. SM.) C. SM. 49/2475.
  • Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi, (DH. MKT.) 906/18; 1669/96.
  • Hatt-ı Hümâyûn, (HAT.) 1226/47891.
  • İrade Dâhiliye, (İ. DH.) 518/35264; 598/41664; 639/44448; 710/49693; 1073/84182; 1074/84264; 1176/91975.
  • İrade Meclis-i Vâlâ Evrakı, (İ. MVL.) 574/25760.
  • İrade Taltif, (İ. TAL.) 154/30; 21/89.
  • Kamil Kepeci, (KK.) KK. d. 7472.
  • Maliye Nezareti Emlâk-i Emîrîyye Müdüriyeti, (ML. EEM.) 725/34; 763/19; 824/14; 833/54; 842/6; 927/12; 933/39; 961/15; 1208/30; 1374/9.
  • Meclis-i Vâlâ Evrakı, (MVL.) 614/62; 737/94.
  • Yıldız Hususi Arşiv Evrakı, (Y. A. HUS.) 337/13.
  • Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı, (Y. MTV.)
  • 37/64; 47/171; 57/56; 89/150; 120/115; 140/51; 192/21; 207/15.
  • Yıldız Perakende Evrakı, (Y. PRK. HH.) 21/50; 50/30.
  • Akay, T. (2016). Unutulmaya yüz tutan bir Anadolu at ırkı: Çukurova atı. Çukurova Araştırmaları Dergisi, 2(1),139-149.
  • Akay, T. (2021). Osmanlı ordusunda at (1856-1908). İdeal Kültür Yayıncılık.
  • Akıncı, İ. A. (2017). Osmanlı Atları, İstanbul: Milenyum yayınları.
  • Aksu, C. (2004). Dâr-ı Şûrâ-yı Askeri (kuruluşundan 1876 yılına kadar) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Alıcı, A. (2023). Osmanlı'da suç ve ceza: XIX. yüzyılın ikinci yarısında Halep ve Konya. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  • Alpaslan, E. ve Özdamar T. (2019). Osmanlı arşiv belgelerine göre Çukurova (Anavarza) Çiftlikât-ı Hümâyûnu Askerîsi. Hiperlink yayınları.
  • Aral, M. N. (1974). Türkiye’de yetiştirilen hayvan türleri, yetiştiricilik tarihi ve teknolojisi(1923-1931), Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Birik, M. (2022). Tarihi haritalar üzerinden kayıp kentsel mekânın izini sürmek: Levent Çiftliği ve kışlasının 18. ve 20. yüzyıllar arasında kentsel bağlamla etkileşiminin belirlenmesi. Tasarım Kuram Dergisi, 18(37),70-95.
  • Çiftçi, E. (2023). Ordunun at gücünü geliştirmek: bir askerî çiftlik olarak Bağdat Veziriye Çiftlik-i Hümâyunu (1893-1913). Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, 7(23), 213-236.
  • Doğru, H. (2005). VI. yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü sancağı. Odunpazarı Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara.
  • Dingeç, E. (2020). Osmanlı Sarayında at. AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını, İstanbul.
  • Erdem, S. (2018). Dicle Nehri vadisinde at ve beygir cinsinin ıslahına yönelik kurulan bir çiftlik: Harnini/Kharnini çiftliğinin işleyişi. İstem, 32, 329-344.
  • Gedik, E. - Kolay, A. (2023). Osmanlı Ordusu için at yetiştirilmesi: Kütahya Hara-yı Hümâyûnu. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 8(2), 00-00.
  • Gedik, E. (2024). Osmanlı döneminde Çifteler Çiftlikât-ı Hümâyûnu ve harası. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
  • Koçkar, M. T. (2012). At ırkları ve dağılımı, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Basımevi.
  • Kolçak, Ö. (2023). Ok, Tüfek ve At 16 yüzyıl Osmanlı askeri devrimi, Ankara: TTK.
  • Kütük, A. Osmanlı Dönemi’nde Anavarza kentinin kamulaştırılması ve çiftlikat-ı hümayûn’un kurulması, https://books.akademisyen.net/index.php/akya/catalog/view/981/3188/75141 Erişim tarihi 07.04.2025.
  • Özcan, A. (1991). Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 3, ss. 457-458). İstanbul: TDVİAM.
  • Şimşek, A. R. (2006). Osmanlı ordusunda 18. ve 19. yüzyıllarda yapılan ıslahat çalışmaları ve bu çalışmalarda yabancı uzmanların rolü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
  • Tan, S. (2014). XIX. Yüzyılda Osmanlı-Hindistan ticaretine bir örnek: at ihracatı. Mediterranean Journal of Humanities, 4(2), 239-247.
  • Tan, S. (2015). Osmanlı devletinde at yetiştiriciliği (1842-1918). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
  • Yaşar A. (1999). Osmanlı döneminde çiftlikât-ı hümâyunlar (haralar) ve hayvancılık, Osmanlı, içinde (C. 8, 611-620). Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
  • Yıldız Sarayı Halife Abdülmecid Koleksiyonu Fotoğraf Albümü, (İÜNEK, 90603/04) (İÜNEK, 90603/12) https://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr
  • Yurtsever, C. https://cezmyurtsever-kozantarihi.blogspot.com/2010/09.(Abdülhamit’in Mercimek Anavarza Çiftliği) Erişim tarihi 07.04.2025.
There are 40 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects History of Ottoman Socio-Economy, Late Modern Military History, Late Modern History (Other)
Journal Section RESEARCH ARTICLES
Authors

Emine Gedik 0000-0002-4013-2820

Publication Date April 30, 2025
Submission Date November 1, 2024
Acceptance Date April 18, 2025
Published in Issue Year 2025 Issue: 84

Cite

APA Gedik, E. (2025). Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(84), 15-39. https://doi.org/10.51290/dpusbe.1577348
AMA Gedik E. Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. April 2025;(84):15-39. doi:10.51290/dpusbe.1577348
Chicago Gedik, Emine. “Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, no. 84 (April 2025): 15-39. https://doi.org/10.51290/dpusbe.1577348.
EndNote Gedik E (April 1, 2025) Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 84 15–39.
IEEE E. Gedik, “Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, no. 84, pp. 15–39, April 2025, doi: 10.51290/dpusbe.1577348.
ISNAD Gedik, Emine. “Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 84 (April 2025), 15-39. https://doi.org/10.51290/dpusbe.1577348.
JAMA Gedik E. Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2025;:15–39.
MLA Gedik, Emine. “Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, no. 84, 2025, pp. 15-39, doi:10.51290/dpusbe.1577348.
Vancouver Gedik E. Osmanlı Devleti’nde Askerî Çiftlikler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2025(84):15-39.
 Download Cover Image

Dergimiz EBSCOhost, ULAKBİM/Sosyal Bilimler Veri Tabanında, SOBİAD ve Türk Eğitim İndeksi'nde yer alan uluslararası hakemli bir dergidir.