Abstract
In the southern region of Paphlagonia, where valuable agricultural products were cultivated during the Roman and Byzantine periods, the foundations of the economy rested on trade and agriculture. With the Ottoman Era, Safranbolu, where significant structures were erected, was situated on a trade network and along important transportation routes. Throughout its historical process, saffron and grapes were prominent among the agricultural products cultivated in Safranbolu. Beyond the favorable climatic conditions, soil structure, and fertile water resources suitable for agricultural products, the commercial network in Safranbolu, along with the settlement's proximity to the Black Sea, contributed to its prominence. Safranbolu, standing out with its grape diversity and rich vineyards used in the production of wine, vinegar, and molasses, has been identified as a region where wine has been produced from widely used grapes for 2000 years, encompassing a vast production area. While production was carried out in wine workshops located within and near the vineyards during the Roman and Byzantine periods, with the Ottoman era, this production shifted and was undertaken in the homes of Non-Muslims. It has been determined that until the years 1923-1924, Non-Muslims in Yazıköy and Kıranköy produced wine and vinegar by pressing grapes in the wine cellars (şarapbana) on the ground floors of their houses. Within the scope of this study, only ten well-preserved examples of these wine cellars surviving to the present day in Kıranköy have been examined. These wine cellars have been evaluated in terms of their history, typology, architecture, material and technique, style, iconography, and conservation status. The data obtained has been presented in the conclusion section, elucidating the significance of the region in wine production.
Keywords
References
- Acar-Ata, İ. ve Başar, M. E. (2022). Reading on domestic life before and after the period of turkish-greek population exchange from historical houses: nigde oral mansion sample. Sanat Tarihi Dergisi, 31(1), 59-89.
- Akkaya, A. K. ve Tolacı, S. Ş. (2019). Yeme-içme kültürü mekânları: pekmezlik/ pekmez damı, antalya çukurköy örneği. Art-e Sanat Dergisi,12, 150-171.
- Anonim. (1924). Za‘feranbolu [Safranbolu] ahvâl-i iktisâdiye ve mevkiiyyesini ve tüccârânın esâmîsini hâvî risâledir. İstanbul: Kanâat Matbaası Yayınları.
- Aygün, T. (1960). Karadeniz Ereğlisi tarihi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
- Barlas, U. (2004). Safranbolu kültür tarihi araştırmaları. İstanbul: Senfoni Matbaası.
- Belke, K. (1996). Paphlagonien und Honorias. Tabula Imperii Byzantini, Band 9. Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
- Booth, I. (2012). Kuzeybatı anadolu’da gaziler, yollar ve ticaret 1179-129 (Çev: M. Keçiş ve Ş. Çeler). Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVII(1), 243-266.
- Bölükbaşı-Ertürk, E. ve Arslan, B. (2019). Safranbolu’da sinemanın gelişim süreci: özer sineması. History Studies, 11(5), 1539-1554.
- Canbulat, İ. (2012). Safranbolu unesco dünya miras kenti. http://Gulevisafranbolu.Wordpress.Com/Category/Travel/Page/2/
- Cremer, M. L. (1992). Hellenistisch-Römische grabstelen im Nordwestlichen Kleinasien. Asia Minor Studien, 4(2), Bonn.
- De Clavijo, R. G. (1993). Anadolu Orta Asya ve Timur, Timur nezdine gönderilen İspanyol sefiri Clavijo’nun seyahat ve sefaret izlenimleri (Çeviren Ömer Rıza Doğrul). İstanbul: Ses Yayınları.
- Dırık, A. ve Tekinalp, P. (2022). 19. yüzyılda Ürgüp’te Rumların yaşadığı mahallelerde yer alan konutlar üzerine mimari değerlendirme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(2), 682-710.
- Diler, A. (1995). The most common wine-press type found in the vicinity of Ciliciaand Lycia. LYKIA, II, 83-98.
- Dodd, E. (2019/2020). Wine and olive oil acrossthe ancient cyclades. Mediterranean Archaeology, 32(33), 123-138.
- Doğanalp-Votzi, H. (2022). Bir küçük Anadolu şehrinin tarihi ve ekonomisi: Safranbolu ve dericilik. İ. Canbulat (Ed.), Safranbolu Çarşı’sı içinde (ss. 316-337). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Ersoy, H. L. (2011). Karabük’ün köyden kente dönüş öyküsü Karabük tarihi. Karabük: Kurtiş Matbaacılık.
- Frankel, R. (1997). Pressesfor oiland wine in the southern levant in the Byzantine period. Dumbarton Oaks Papers, 51, 73-84.
- Gökoğlu, A. (1952). Paphlagonia, Kastamonu, Sinop, Safranbolu, Bartın, Bolu, Gerede, Mudurnu, İskilip, Bafra, Alaçam ve civarı gayrimenkul eski eserleri ve arkeolojisi. Kastamonu: Dogrusöz Matbaası.
- Gür, D. ve Yıldırım, Y. (2019). Güney Paphlagonia’da Roma ve erken Bizans dönemine ait bazı arkeolojik bulgular: Üçbölük Köyü. Journal of History Cultureand Art Research, 8 (4), 550-569.
- Gür, D. ve Yıldırım, Y. (2022). Güney Paphlagonia’da tarihi bir yerleşim alanı: Safranbolu, Roma ve Bizans dönemi. İ. Canbulat (Ed.), Safranbolu Çarşı’sı içinde (ss. 126-157). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Gür, D. ve Karakök, C. (2024). Safranbolulu gayrimüslim kadınlar. İ. Atik-Gürbüz ve C. Uncu (Ed.), Sosyal Bilimlerde Kadın Çalışmaları içinde (ss. 101-125). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
- Haldon, J. (2007). Bizans tarih atlası (Çev: A. Özdamar). İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Kalyoncu, H. ve Tunçözgür, Ü. (2012). Mübadele ve Safranbolu. Ankara: Karabük Valiliği Yayınları.
- Kalyoncu, H. (2022). Safranbolu’nun demografik yapısı, Karamanlı Hristiyan Ortodoks Türkler ve mübadele. İ. Canbulat (Ed.), Safranbolu Çarşı’sı içinde (358-379). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Karakaya, N. (2008). Erdemli’de Ekmek ve Şarap. M. Kadiroğlu (Ed.) Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, içinde (C. 2, ss. 33-53). Ankara: Anadolu Kültür Varlıkları Araştırmaları Derneği.
- Kaya, Z. (2017). Şarap üretimi ve kalite. Aydın Gastronomy, 1(2), 17-30.
- Laflı, E. (2008). Hadrianopolis-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis’i arkeolojik kazıları. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı (26-30 Mayıs 2008 Ankara), Cilt 3, Ankara. 399-410.
- Laflı, E. (2009). Paphlagonia Hadrianoupolis’i arkeolojik kazıları ve onarım çalışmaları 2008 yılı çalışma raporu. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 131, 39-62.
- Laflı, E. ve Christof, E. (2012). Hadrianopolis I Inschriftenaus Paphlagonia. Oxford.
- Leonhard, R. (1915). Paphlagonia reisenund forschungen im nördlishen Kleinasien. Berlin: Dietrich Reimer (Ernst Vohsen).
- Λυκούδης, Γ. and Τρiανταφυλλίδης, Π. (2014). Απο τη Σαφραμπολη τησ μικρασ ασιασ στη Σαφραμπολη τησ Νεασ Ιωνιασ. Greece: Νεα Ιωνiα.
- Paton, W. R. ve Myres, J. L. (1898). On some Karianand Hellenic oil-presses. The Society for the Promotion of Hellenic Studies, 18, 209-217.
- Peker, N. (2023). Bizans Kapadokyası’nda zirai faaliyetler: yazılı kaynaklar ışığında arkeolojik kanıtların okunması. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(1), 734-754.
- Sözen, M. (1976). Safranbolu anıtları. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 54(333), 7-15.
- Tönük, V. (1945). Türkiye'de idare teşkilâtı. Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayınevi.
- Τρiανταφυλλίδης, Π. (2022). Σαφραμπολη, Πατριδα Αλησμονητη. 1922-2022 100 Χρόνια από τηνΜικρασιατική Καταστροφή Ο τραγικός ξεριζωμόςτων Χριστιανικών Πλη θυσμώντης Ανατολής Οιδιαδρομές σωτηρίας προςτην Ελλάδα.Νεα Ιωνια. 473-480.
- Tunçözgür, Ü. (2012). Dünden bugüne Safranbolu. Safranbolu: Safranbolu Belediyesi Kültür Yayınları.
- Turan, O. (1971). Selçuklular zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
- Türker, N. ve Gür, D. (2024). Roma Dönemi’nden günümüze Safranbolu ve çevresinde bağcılık, üzüm ve şarap üretimi. Karadeniz Araştırmaları, XXI(83), 737-762.
- Yazıcıoğlu, H. (1998). Safranbolu tarihine ait belgeler ve kaynaklar. Ankara: Volkan Matbaası.
- Yazıcıoğlu, H. ve Al, M. (1982). Safranbolu (Safranbolu – Karabük – Ulus – Eflani). Karabük: Özer Matbaası.
- Yıldırım, Y. S. (2018). 2017 yılı Karabük ili ve ilçeleri Roma ve Bizans Dönemi yüzey araştırması. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı (07-11 Mayıs 2018 Çanakkale) içinde (C. 3, ss. 513-528) Ankara,
- Yıldırım, Ş. (2022). Geçmişten günümüze bir yanılsama: Büyük Göztepe Tümülüsü. İ. Canbulat (Ed.) Safranbolu Çarşı’sı içinde (ss. 72-87). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Yücel, Y. (1980). Çobanoğulları, Candaroğulları beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Abstract
Roma ve Bizans döneminde değerli tarım ürünlerinin yetiştirildiği Paphlagonia’nın güneyindeki bölgede, ekonominin temelleri ticaret ve tarıma dayalıdır. Osmanlı Dönemi ile birlikte önemli yapılar inşa edilen Safranbolu, ticaret ağı ve önemli ulaşım yolları güzergahında bulunur. Tarihsel süreçte Safranbolu’da yetiştirilen tarım ürünleri arasında safran ve üzüm ön plandadır. Tarımsal ürünlere uygun iklim koşulları, toprak yapısı ve verimli su kaynakları dışında, Safranbolu’daki ticari ağ, yerleşim alanının Karadeniz’e yakınlığı ile Safranbolu’nun ön plana çıkmasına yardımcı olmuştur. Şarap, sirke ve pekmez yapımında kullanılan üzüm çeşitliliği ve zengin bağlarıyla ön plana çıkan Safranbolu’da, çok geniş bir üretim alanı ve yaygın kullanıma sahip üzümlerden 2000 yıldır şarap üretildiği tespit edilmiştir. Roma ve Bizans dönemlerinde bağların içi ve yakınında yer alan şarap işliklerinde üretim gerçekleştirilirken, Osmanlı dönemi ile birlikte bu üretim ve Gayrimüslimlerin evlerinde gerçekleştirilmiştir. 1923-1924 yıllarına kadar Yazıköy ve Kıranköy’deki Gayrimüslimler tarafından evlerinin zemin katındaki şarapbanalarda, üzümlerin suyu sıkılarak şarap ve sirke üretildiği belirlenmiştir. Çalışma kapsamında ise bu şarapbanalardan sadece Kıranköy’de günümüze ulaşmış iyi durumdaki on örnek incelenmiştir. Şarapbanalar; tarihçe, tipoloji, mimari, malzeme ve teknik, üslup, ikonografi ve korunma durumları açısından değerlendirilmiş, elde edilen veriler ise sonuç bölümünde sunularak bölgenin şarap üretimindeki önemi açıklanmıştır.
Keywords
References
- Acar-Ata, İ. ve Başar, M. E. (2022). Reading on domestic life before and after the period of turkish-greek population exchange from historical houses: nigde oral mansion sample. Sanat Tarihi Dergisi, 31(1), 59-89.
- Akkaya, A. K. ve Tolacı, S. Ş. (2019). Yeme-içme kültürü mekânları: pekmezlik/ pekmez damı, antalya çukurköy örneği. Art-e Sanat Dergisi,12, 150-171.
- Anonim. (1924). Za‘feranbolu [Safranbolu] ahvâl-i iktisâdiye ve mevkiiyyesini ve tüccârânın esâmîsini hâvî risâledir. İstanbul: Kanâat Matbaası Yayınları.
- Aygün, T. (1960). Karadeniz Ereğlisi tarihi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
- Barlas, U. (2004). Safranbolu kültür tarihi araştırmaları. İstanbul: Senfoni Matbaası.
- Belke, K. (1996). Paphlagonien und Honorias. Tabula Imperii Byzantini, Band 9. Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
- Booth, I. (2012). Kuzeybatı anadolu’da gaziler, yollar ve ticaret 1179-129 (Çev: M. Keçiş ve Ş. Çeler). Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVII(1), 243-266.
- Bölükbaşı-Ertürk, E. ve Arslan, B. (2019). Safranbolu’da sinemanın gelişim süreci: özer sineması. History Studies, 11(5), 1539-1554.
- Canbulat, İ. (2012). Safranbolu unesco dünya miras kenti. http://Gulevisafranbolu.Wordpress.Com/Category/Travel/Page/2/
- Cremer, M. L. (1992). Hellenistisch-Römische grabstelen im Nordwestlichen Kleinasien. Asia Minor Studien, 4(2), Bonn.
- De Clavijo, R. G. (1993). Anadolu Orta Asya ve Timur, Timur nezdine gönderilen İspanyol sefiri Clavijo’nun seyahat ve sefaret izlenimleri (Çeviren Ömer Rıza Doğrul). İstanbul: Ses Yayınları.
- Dırık, A. ve Tekinalp, P. (2022). 19. yüzyılda Ürgüp’te Rumların yaşadığı mahallelerde yer alan konutlar üzerine mimari değerlendirme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(2), 682-710.
- Diler, A. (1995). The most common wine-press type found in the vicinity of Ciliciaand Lycia. LYKIA, II, 83-98.
- Dodd, E. (2019/2020). Wine and olive oil acrossthe ancient cyclades. Mediterranean Archaeology, 32(33), 123-138.
- Doğanalp-Votzi, H. (2022). Bir küçük Anadolu şehrinin tarihi ve ekonomisi: Safranbolu ve dericilik. İ. Canbulat (Ed.), Safranbolu Çarşı’sı içinde (ss. 316-337). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Ersoy, H. L. (2011). Karabük’ün köyden kente dönüş öyküsü Karabük tarihi. Karabük: Kurtiş Matbaacılık.
- Frankel, R. (1997). Pressesfor oiland wine in the southern levant in the Byzantine period. Dumbarton Oaks Papers, 51, 73-84.
- Gökoğlu, A. (1952). Paphlagonia, Kastamonu, Sinop, Safranbolu, Bartın, Bolu, Gerede, Mudurnu, İskilip, Bafra, Alaçam ve civarı gayrimenkul eski eserleri ve arkeolojisi. Kastamonu: Dogrusöz Matbaası.
- Gür, D. ve Yıldırım, Y. (2019). Güney Paphlagonia’da Roma ve erken Bizans dönemine ait bazı arkeolojik bulgular: Üçbölük Köyü. Journal of History Cultureand Art Research, 8 (4), 550-569.
- Gür, D. ve Yıldırım, Y. (2022). Güney Paphlagonia’da tarihi bir yerleşim alanı: Safranbolu, Roma ve Bizans dönemi. İ. Canbulat (Ed.), Safranbolu Çarşı’sı içinde (ss. 126-157). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Gür, D. ve Karakök, C. (2024). Safranbolulu gayrimüslim kadınlar. İ. Atik-Gürbüz ve C. Uncu (Ed.), Sosyal Bilimlerde Kadın Çalışmaları içinde (ss. 101-125). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
- Haldon, J. (2007). Bizans tarih atlası (Çev: A. Özdamar). İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Kalyoncu, H. ve Tunçözgür, Ü. (2012). Mübadele ve Safranbolu. Ankara: Karabük Valiliği Yayınları.
- Kalyoncu, H. (2022). Safranbolu’nun demografik yapısı, Karamanlı Hristiyan Ortodoks Türkler ve mübadele. İ. Canbulat (Ed.), Safranbolu Çarşı’sı içinde (358-379). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Karakaya, N. (2008). Erdemli’de Ekmek ve Şarap. M. Kadiroğlu (Ed.) Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, içinde (C. 2, ss. 33-53). Ankara: Anadolu Kültür Varlıkları Araştırmaları Derneği.
- Kaya, Z. (2017). Şarap üretimi ve kalite. Aydın Gastronomy, 1(2), 17-30.
- Laflı, E. (2008). Hadrianopolis-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis’i arkeolojik kazıları. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı (26-30 Mayıs 2008 Ankara), Cilt 3, Ankara. 399-410.
- Laflı, E. (2009). Paphlagonia Hadrianoupolis’i arkeolojik kazıları ve onarım çalışmaları 2008 yılı çalışma raporu. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 131, 39-62.
- Laflı, E. ve Christof, E. (2012). Hadrianopolis I Inschriftenaus Paphlagonia. Oxford.
- Leonhard, R. (1915). Paphlagonia reisenund forschungen im nördlishen Kleinasien. Berlin: Dietrich Reimer (Ernst Vohsen).
- Λυκούδης, Γ. and Τρiανταφυλλίδης, Π. (2014). Απο τη Σαφραμπολη τησ μικρασ ασιασ στη Σαφραμπολη τησ Νεασ Ιωνιασ. Greece: Νεα Ιωνiα.
- Paton, W. R. ve Myres, J. L. (1898). On some Karianand Hellenic oil-presses. The Society for the Promotion of Hellenic Studies, 18, 209-217.
- Peker, N. (2023). Bizans Kapadokyası’nda zirai faaliyetler: yazılı kaynaklar ışığında arkeolojik kanıtların okunması. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(1), 734-754.
- Sözen, M. (1976). Safranbolu anıtları. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 54(333), 7-15.
- Tönük, V. (1945). Türkiye'de idare teşkilâtı. Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayınevi.
- Τρiανταφυλλίδης, Π. (2022). Σαφραμπολη, Πατριδα Αλησμονητη. 1922-2022 100 Χρόνια από τηνΜικρασιατική Καταστροφή Ο τραγικός ξεριζωμόςτων Χριστιανικών Πλη θυσμώντης Ανατολής Οιδιαδρομές σωτηρίας προςτην Ελλάδα.Νεα Ιωνια. 473-480.
- Tunçözgür, Ü. (2012). Dünden bugüne Safranbolu. Safranbolu: Safranbolu Belediyesi Kültür Yayınları.
- Turan, O. (1971). Selçuklular zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
- Türker, N. ve Gür, D. (2024). Roma Dönemi’nden günümüze Safranbolu ve çevresinde bağcılık, üzüm ve şarap üretimi. Karadeniz Araştırmaları, XXI(83), 737-762.
- Yazıcıoğlu, H. (1998). Safranbolu tarihine ait belgeler ve kaynaklar. Ankara: Volkan Matbaası.
- Yazıcıoğlu, H. ve Al, M. (1982). Safranbolu (Safranbolu – Karabük – Ulus – Eflani). Karabük: Özer Matbaası.
- Yıldırım, Y. S. (2018). 2017 yılı Karabük ili ve ilçeleri Roma ve Bizans Dönemi yüzey araştırması. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı (07-11 Mayıs 2018 Çanakkale) içinde (C. 3, ss. 513-528) Ankara,
- Yıldırım, Ş. (2022). Geçmişten günümüze bir yanılsama: Büyük Göztepe Tümülüsü. İ. Canbulat (Ed.) Safranbolu Çarşı’sı içinde (ss. 72-87). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- Yücel, Y. (1980). Çobanoğulları, Candaroğulları beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Art History |
| Journal Section | RESEARCH ARTICLES |
| Authors | |
| Publication Date | April 30, 2025 |
| Submission Date | February 1, 2025 |
| Acceptance Date | April 18, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 84 |
Cite
- Article Files
Dergimiz EBSCOhost, ULAKBİM/Sosyal Bilimler Veri Tabanında, SOBİAD ve Türk Eğitim İndeksi'nde yer alan uluslararası hakemli bir dergidir.