Review
BibTex RIS Cite

Zeka ve Bilişsel Yetenek Süreçlerini Anlamada Yeni Yaklaşım ve Kuramlar

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 913 - 931, 30.04.2025

Hatice Yıldırım , Latif Gürkan Kaya

https://doi.org/10.29130/dubited.1635523

Abstract

Bu makale, zekânın çok yönlü doğasını anlamak için kapsamlı bir çerçeve sunmayı amaçlamaktadır. Zekâ kavramının tarihsel süreç içerisindeki gelişimi, farklı kuramsal yaklaşımlar ve bu yaklaşımlara dayalı olarak geliştirilen değerlendirme araçları ele alınmaktadır. Zekâ, karmaşık ve çok boyutlu yapısı nedeniyle tarih boyunca araştırmacıların ilgisini çekmiş ve çeşitli disiplinler tarafından farklı bakış açılarıyla incelenmiştir. Zekânın tanımı ve ölçülmesine yönelik yaklaşımlar, Antik Yunan mitolojisinden günümüz bilimsel ve felsefi çerçevelerine kadar uzanan geniş bir perspektifte ele alınmıştır. Zekâ, başlangıçta felsefenin temel konularından biri olarak ele alınırken 20. yüzyılın ortalarında psikolojinin modern bir disiplin olarak gelişmesiyle birlikte bu alanda da kapsamlı araştırmalara konu olmuştur. Günümüzde ise teknolojik ilerlemeler ve gelişmiş görüntüleme teknikleri sayesinde nörobilim alanıyla da kesişmiş, bilişsel süreçlerin biyolojik temelleri üzerine daha derinlemesine çalışmalar yapılmasına imkân tanınmıştır. Peki zekânın ortak bir noktada tanımlanamamasının nedeni nedir? Bu soruya da cevap niteliğinde olan bu çalışmada görülmektedir ki zekâ, yalnızca bireysel bilişsel kapasitelerle sınırlı kalmayıp çevresel, genetik, psikolojik ve sosyokültürel faktörler gibi birçok değişkenle etkileşim içindedir. Zekâyla ilişkili araştırmalarda; bireysel farklılıklar, genetik miras, çevresel koşullar ve psikolojik süreçler arasındaki karmaşık ilişkilerin anlaşılmasına yönelik çok disiplinli bir yaklaşımın ele alınması gerekmektedir.

Keywords

Bilişsel yetenek Zeka Zeka Kuramları ve Sınıflandırılması Zeka Ölçme Yöntemleri

References

  • [1] N. C. Andreasen, “Yaratıcı Beyin: Dehanın Nörobilimi,” 9. baskı. Ankara, Türkiye: Akılçelen Kitaplar, 2019, 247s.
  • [2] G. İnci, "Galton’dan Günümüze Zekâ ve Zekâ Kuramları," Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, c. 11, s. 3, ss. 1053-1068, 2021.
  • [3] G. A. Davis ve S. B. Rimm, “Education of the Gifted and the Talented”, 5th ed. Pearson Hall, Inc., 2004.
  • [4] E. Gürel ve M. Tat, "Çoklu Zekâ Kuramı: Tekli Zekâ Anlayışından Çoklu Zekâ Yaklaşımına," Journal of International Social Research, c. 3, s. 11, 2010.
  • [5] R. J. Sternberg, "Intelligence," in “Handbook of Psychology, History of Psychology,” I. B. Weiner, Ed. New Jersey, USA: John Wiley & Sons, 2003, pp. 136-152.
  • [6] B. Clark, “Growing up Gifted: Developing the Potential Children at Home and at School,” 5th ed. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall, 2002.
  • [7] R. Pfeifer ve C. Scheier, “Understanding Intelligence,” MIT Press, 2001.
  • [8] E. Güneri, “Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testler: Zekâ Testleri,” İstanbul, Türkiye: Kaknüs Yayınları, 2016.
  • [9] N. Y. Yılmaz ve A. M. Taş, "Başarılı Zekâ Kuramının Kuramsal Yapısı ve Eğitime Yansıması," Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, c. 18, s. 31, ss. 98, 2016.
  • [10] T. R. Miles, "Contributions to Intelligence Testing and the Theory of Intelligence: On Defining Intelligence," British Journal of Educational Psychology, vol. 27, no. 3, pp. 153-165, 1957.
  • [11] R. J. Sternberg, "Multiple İntelligences in The New Age of Thinking," Handbook of Intelligence Review, vol. 16, no. 5, p. 340, 2015.
  • [12] R. J. Sternberg and D. K. Detterman, “What is Intelligence?” Norwood, NJ: Ablex, 1986.
  • [13] B. Karabey ve K. Yürümezoğlu, "Yaratıcılık ve Üstün Yetenekliliğin Zekâ Kuramları Açısından Değerlendirilmesi," Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, no. 40, pp. 86-106, 2015.
  • [14] M. K. Gardner, "Theories of Intelligence," in “The Oxford Handbook of School Psychology,” pp. 79-100, 2011.
  • [15] N. Hayes ve S. Tomley, “Bir Bakışta Psikoloji,” İstanbul, Türkiye: Nova Kitap, 2021.
  • [16] H. Gardner, “Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences,” New York: Basic Books, 2011.
  • [17] J. Piaget, “The Psychology of Intelligence,” Totowa, NJ: Littlefield Adams, 1972.
  • [18] L. S. Vygotsky, “Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes,” vol. 86. Harvard University Press, 1978.
  • [19] R. Feuerstein, “Instrumental Enrichment: An Intervention Program for Cognitive Modifiability,” Univ Park Press, 1980.
  • [20] T. P. Hogan, “Psychological Testing - A Practical Introduction,” 3rd ed. John Wiley & Sons, Inc., 2013.
  • [21] Ç. Gür, "Eğitimsel ve Sosyal-Duygusal Bakış Açılarıyla Üstün Yetenekli Çocuklar." Ankara, Türkiye: Anı Yayıncılık, 2017.
  • [22] J. P. Guilford, "Psychometric Methods." New York, USA: McGraw-Hill, 1953.
  • [23] N. Kirişçi ve U. Sak, "Özel Yetenek Tanımı Sınıflamaları ve Kuramları," in "Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek," Ankara, Türkiye: Pegem Akademi, pp. 136-151, 2017.
  • [24] M. H. Daniel, "Intelligence Testing: Status and Trends," American Psychologist, vol. 52, no. 10, pp. 1038-1045, 1997.
  • [25] E. L. Thorndike, "A Note on The Accuracy of Discrimination of Weights and Lengths," Psychological Review, vol. 16, no. 5, p. 340, 1909.
  • [26] İ. E. Özgüven, "Psikolojik Testler." Ankara, Türkiye: Yeni Doğuş Matbaası, 1994.
  • [27] H. R. Pal, A. Pal ve P. Tourani, "Theories of Intelligence," Everyman’s Science, vol. 39, no. 3, pp. 181-192, 2004.
  • [28] F. Baymur, "Genel Psikoloji," 14. baskı, İstanbul, Türkiye: İnkılâp Yayınları, 1994.
  • [29] J. D. Wasserman and B. A. Bracken, "Fundamental Psychometric Considerations in Assessment," in "Handbook of Psychology," 2nd ed., vol. 10, 2012.
  • [30] K. S. McGrew, "Analysis of The Major Intelligence Batteries According to A Proposed Comprehensive Gf-Gc Framework," in "Contemporary Intellectual Assessment: Theories, Tests, and Issues," D. P. Flanagan, J. L. Genshaft and P. L. Harrison, Eds., New York, USA: The Guilford Press, pp. 151–119, 1997.
  • [31] W. Johnson and T. J. Bouchard Jr., "The Structure of Human Intelligence: It Is Verbal, Perceptual and Image Rotation (VPR), Not Fluid and Crystallized," Intelligence, vol. 33, no. 4, pp. 393 416, 2005.
  • [32] J. L. Horn, "The Theory of Fluid and Crystallized Intelligence in Relation to Concepts of Cognitive Psychology and Aging in Adulthood," in "Aging and Cognitive Processes," F. I. M. Craik ve S. Trehub, Eds., Boston, MA, USA: Springer, vol. 8, 1982.
  • [33] O. Aydın, "Wj-Rcog’un ‘Analiz-Sentez ve Kavram Oluşturma’ Alt Testlerinin Türkiye’ye Uyarlanması ve İlköğretim 1. Kademe Öğrencilerinin Akıl Yürütme Yeteneklerinin İncelenmesi," Doktora tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 1999.
  • [34] K. S. McGrew, "The Cattell-Horn-Carroll Theory of Cognitive Abilities: Past, Present, and Future," in "Contemporary Intellectual Assessment: Theories, Tests, and Issues," D. P. Flanagan ve P. L. Harrison, Eds., New York, USA: The Guilford Press, pp. 136–181, 2005.
  • [35] K. S. McGrew, "CHC Theory and The Human Cognitive Abilities Project: Standing on The Shoulders of The Giants of Psychometric Intelligence Research," Intelligence, vol. 37, no. 1, pp. 1-10, 2009.
  • [36] W. J. Schneider and K. S. McGrew, "The Cattell-Horn-Carroll Model of Intelligence," in "Contemporary Intellectual Assessment: Theories, Tests, and Issues," D. P. Flanagan ve P. L. Harrison, Eds., New York, USA: The Guilford Press, pp. 99–144, 2012.
  • [37] W. J. Schneider and D. A. Newman, "Intelligence Is Multidimensional: Theoretical Review and Implications of Specific Cognitive Abilities," Human Resource Management Review, vol. 25, no. 1, pp. 12-27, 2015.
  • [38] P. E. Vernon, "The Structure of Human Abilities," 2nd ed., London, UK: Methuen, 1961.
  • [39] J. P. Guilford, "The Nature of Human Intelligence," London, UK: McGraw-Hill, 1967.
  • [40] H. J. Butcher, "Human Intelligence: Its Nature and Assessment," New York, USA: Methuen, 1968.
  • [41] H. Gardner, "Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences," New York, USA: Basic Books, 1983.
  • [42] Z. Chen and R. S. Siegler, "Intellectual Development in Childhood," in "Handbook of Intelligence," R. J. Sternberg, Ed., Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 92–116, 2000.
  • [43] U. Müller, K. Ten Eycke and L. Baker, "Piaget’s Theory of Intelligence," in "Handbook of Intelligence: Evolutionary Theory, Historical Perspective, and Current Concepts," pp. 137-151, 2015.
  • [44] J. Piaget, "The Equilibration of Cognitive Structures," Chicago, USA: University of Chicago Press, 1985.
  • [45] A. J. Tannenbaum, "Gifted Children; Psychological and Educational Perspectives," New York, USA: Macmillan, pp. 227-232, 1983.
  • [46] A. Bildiren, "Üstün Yetenekli Çocuklar," Ankara, Türkiye: Pegem, 2018.
  • [47] A. J. Tannenbaum, "A History of Giftedness in School and Society," in "International Handbook of Giftedness and Talent," vol. 2, pp. 23-53, 2000.
  • [48] F. Gagne, " Giftedness and Talent: Reexamining a Reexamination of the Definitions," Gifted Child Quarterly, vol. 29, no. 3, pp. 103-112, 1985.
  • [49] F. Gagne, "Building Gifts into Talents: Bries Overview of the DMGT," [Online]. Available: https://www.dropbox.com/s/a2w8aoqjjfb12tn/DMGT%20EN%202020%20Overview.pdf?dl=0, Erişim Tarihi: 7.02.2025.
  • [50] Ş. Demirel Dingeç and S. Kılıçarslan, "Gelişimsel Üstün Yetenek Kuramlarının Meta Kurama Göre İncelenmesi," Anadolu Journal of Educational Sciences International, ss. 625-642, 2023. DOI: 10.18039/ajesi.1289465.
  • [51] F. Gagné, "Understanding the Complex Choreography of Talent Development Through DMGT-Based Analysis," in "International Handbook of Giftedness and Talent," vol. 2, pp. 67-79, 2000.
  • [52] R. J. Sternberg, "The Concept of Intelligence and Its Role in Lifelong Learning and Success," American Psychologist, vol. 52, no. 10, pp. 1030–1037, 1997. DOI: 10.1037/0003-066X.52.10.1030.
  • [53] R. J. Sternberg, "The Theory of Successful Intelligence," Revista Interamericana de Psicología/Interamerican Journal of Psychology, vol. 39, no. 2, pp. 189-202, 2005.
  • [54] R. J. Sternberg, "Implicit Theories of Intelligence, Creativity, and Wisdom," Journal of Personality and Social Psychology, vol. 49, no. 3, pp. 607–627, 1985. DOI: 10.1037/0022-3514.49.3.607.
  • [55] M. D. Öznacar ve A. Bildiren, "Üstün Zekâlı Öğrencilerin Eğitimi," Ankara, Türkiye: Anı Yayıncılık, 2012.
  • [56] R. Plotnik, "Psikoloji’ye Giriş," İstanbul, Türkiye: Kaknüs Yayınları, 2009.
  • [57] J. Van Tassel-Baska, G. Bass, R. Ries, D. Poland and L. D. Avery, "A National Study of Science Curriculum Effectiveness with High Ability Students," Gifted Child Quarterly, vol. 42, no. 4, pp. 200–211, 1998. DOI: 10.1177/001698629804200404.
  • [58] E. Kurt, "Raven SPM Plus Testi 5.5-6.5 Yaş Geçerlik, Güvenirlik, Ön Norm Çalışmalarına Göre Üstün Zekalı Olan ve Olmayan Öğrencilerin Erken Matematik Yeteneklerinin Karşılaştırılması," Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2008.
  • [59] J. S. Renzulli, "The Three Ring Conception of Giftedness: A Developmental Model for Creative Productivity," in "Conceptions of Giftedness," R. J. Sternberg ve J. E. Davidson, Eds., Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 53-92, 1986.
  • [60] J. S. Renzulli, "Conception of Giftedness and Its Relationship to the Development of Social Capital," in "Handbook of Gifted Education," N. Colangelo ve G. Davis, Eds., vol. 3, Boston, MA, USA: Pearson Education, pp. 75-87, 2003.
  • [61] J. S. Renzulli, “Reexamining the Role of Gifted Education and Talent Development for the 21st Century: A Four-Part Theoretical Approach,” Gifted child quarterly, vol. 56, no.3, pp. 150-159, 2012.
  • [62] J. S. Renzulli, "The Three-Ring Conception of Giftedness: A Developmental Model for Promoting Creative Productivity," in "Conceptions of Giftedness," R. Sternberg ve J. Davidson, Eds., Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 246-279, 2005. DOI: 10.1017/CBO9780511610455.015.
  • [63] R. J. Sternberg and L. F. Zhang, "What Do We Mean by Giftedness? A Pentagonal Implicit Theory," Gifted Child Quarterly, vol. 39, no. 2, pp. 88-94, 1995.
  • [64] N. Broody, "What is Intelligence?" International Review of Psychiatry, vol. 11, no. 1, pp. 19-25, 1999.
  • [65] N. Öner, "Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testler: Bir Başvuru Kaynağı," 3. baskı, İstanbul, Türkiye: Boğaziçi Üniversitesi, 2008.
  • [66] B. Toğrol, "Rb Cattell Zekâ Testinin 2a ve 2b Formları ile Porteus Labirenti Zekâ Testinin 1300 Türk Çocuğuna Uygulanması," Tecrübi Psikoloji Çalışmaları, c. 11, ss. 1-32, 1974.
  • [67] S. D. Porteus, "Recent Maze Test Studies," British Journal of Medical Psychology, vol. 32, no. 1, pp. 38-43, 1959. DOI: 10.1111/j.2044-8341.1959.tb00465.x.
  • [68] Y. Karadağ ve G. Baştuğ, "Türkiye’de Zekâ Değerlendirme Sürecinde Yaşanan Etik Sorunlar ve Öneriler," Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, vol. 17, no. 2, pp. 46-57, 2018.
  • [69] A. S. Kaufman and N. L. Kaufman, "Kaufman Assessment Battery for Children," Circle Pines, MN, USA: American Guidance Service, 1983.
  • [70] J. L. Horn and R. B. Cattell, “Refinement and Test of The Theory of Fluid and Crystallized General Intelligences,” Journal of educational psychology, vol. 57, no.5, pp. 253, 1966.
  • [71] J. C. Cole and M. K. Randall, “Comparing the Cognitive Ability Models of Spearman, Horn and Cattell, and Carroll,” Journal of Psychoeducational Assessment, vol. 21, no.2, pp. 160-179, 2003.
  • [72] G. Savaşan, “Kaufman Kısa Zekâ Testi (Kaufman Brief Intelligence Test-KBIT) 9-10 Yaş Çocukları Üzerinde Geçerlik, Güvenirlik ve Ön Norm Çalışmaları,” Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2006.
  • [73] S. Uluç ve F. Öktem, “Kaufman Kısa Zekâ Testi İkinci Sürümünün (KBIT-2) ve Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeğinin Dördüncü Sürümünün (WÇZÖ-IV) Karşılaştırılması,” Psikoloji Çalışmaları, c.43, s. 1, ss. 117-140, 2023. DOI: 10.26650/SP2022 1092655
  • [74] F. Öktem, “Kısa Zekâ Testleri ve Kaufman Kısa Zeka Testi (KBİT-2),” Türkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics, c. 1, s.1, ss.10-16, 2016.
  • [75] S. K. Bain ve K. E. Jaspers, “Review of Kaufman Brief Intelligence Test, Second Edition,” Journal of Psychoeducational Assessment, vol. 28, no. 2, pp. 167-174, 2010. DOI: 10.1177/0734282909348217
  • [76] Ş. Güçyeter, “Türkiye’de Üstün Yeteneklileri Tanılama Araştırmaları ve Tanılamada Kullanılan Ölçme Araçları,” Turkish Journal of Education, c. 5, s.4, ss. 235-254. 2016.
  • [77] N. Sezgin, G. Baştuğ, S. Yargıcı Karaağaç ve B. Yılmaz, “Wechsler Yetişkinler için Zekâ Ölçeği Gözden Geçirilmiş Formu (WAIS-R) Türkiye Standardizasyonu: Ön Çalışma,” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 54, s. 1, ss. 451 480, 2014.
  • [78] A. S. Kaufman, L. D. Kaufman. Kaufman Brief Intellegence Test. New York: John Wiley & Sons, Inc. 2004
  • [79] J. C. Raven, “Mental Tests Used in Genetic Studies: The Performance of Related Individuals on Tests Mainly Educative and Mainly Reproductive,” MSc Thesis, University of London, 1936.
  • [80] R. M. Kaplan, D. P. Saccuzzo, (2001). Psychological Testing: Principles, Applications, and Issues, 5th ed.,Wadsworth/Thomson Learning, 2001.
  • [81] N. J. Mackintosh, E. S. Bennett, “What Do Raven's Matrices Measure? An Analysis in Terms of Sex Differences,” Intelligence, vol. 33, no.6, pp. 663-674. 2005.
  • [83] H. Yıldırım, “İç Mimarlik ve Peyzaj Mimarlığı Programlarında Bilişsel Yetenek Yaratıcılık İlişkisi ve Eğitimin Yaratıcılık Üzerine Etkileri,” Doktora Tezi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur, Türkiye, 2023. [82] S. Nazidizaji, A. Tomé, F. Regateiro, “Does the Smartest Designer Design Better? Effect of Intelligence Quotient on Students’ Design Skills in Architectural Design Studio,” Collection of Frontiers of Architectural Research, vol. 4, no. 4, pp. 318-329. 2015. https://doi.org/10.1016/J.FOAR.2015.08.002.

New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 913 - 931, 30.04.2025

Hatice Yıldırım , Latif Gürkan Kaya

https://doi.org/10.29130/dubited.1635523

Abstract

This article aims to provide a comprehensive framework for understanding the multifaceted nature of intelligence. The development of the concept of intelligence in the historical process, different theoretical approaches and assessment tools developed based on these approaches are discussed. Intelligence has attracted the attention of researchers throughout history due to its complex and multidimensional nature and has been examined by various disciplines from different perspectives. Approaches to the definition and measurement of intelligence have been discussed in a wide perspective ranging from ancient Greek mythology to contemporary scientific and philosophical frameworks. While intelligence was initially treated as one of the main topics of philosophy, with the development of psychology as a modern discipline in the mid-20th century, it has been the subject of extensive research in this field as well. Today, thanks to technological advances and advanced imaging techniques, it has also intersected with the field of neuroscience, enabling more in-depth studies on the biological basis of cognitive processes. So, what is the reason why intelligence cannot be defined at a common point? In this study, which answers this question, it is seen that intelligence is not only limited to individual cognitive capacities but also interacts with many variables such as environmental, genetic, psychological and sociocultural factors. A multidisciplinary approach to understanding the complex relationships between individual differences, genetic inheritance, environmental conditions and psychological processes is needed in intelligence-related research.

Keywords

Cognitive Ability Intelligence Intelligence Theories and Classification Intelligence Measurement Methods

References

  • [1] N. C. Andreasen, “Yaratıcı Beyin: Dehanın Nörobilimi,” 9. baskı. Ankara, Türkiye: Akılçelen Kitaplar, 2019, 247s.
  • [2] G. İnci, "Galton’dan Günümüze Zekâ ve Zekâ Kuramları," Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, c. 11, s. 3, ss. 1053-1068, 2021.
  • [3] G. A. Davis ve S. B. Rimm, “Education of the Gifted and the Talented”, 5th ed. Pearson Hall, Inc., 2004.
  • [4] E. Gürel ve M. Tat, "Çoklu Zekâ Kuramı: Tekli Zekâ Anlayışından Çoklu Zekâ Yaklaşımına," Journal of International Social Research, c. 3, s. 11, 2010.
  • [5] R. J. Sternberg, "Intelligence," in “Handbook of Psychology, History of Psychology,” I. B. Weiner, Ed. New Jersey, USA: John Wiley & Sons, 2003, pp. 136-152.
  • [6] B. Clark, “Growing up Gifted: Developing the Potential Children at Home and at School,” 5th ed. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall, 2002.
  • [7] R. Pfeifer ve C. Scheier, “Understanding Intelligence,” MIT Press, 2001.
  • [8] E. Güneri, “Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testler: Zekâ Testleri,” İstanbul, Türkiye: Kaknüs Yayınları, 2016.
  • [9] N. Y. Yılmaz ve A. M. Taş, "Başarılı Zekâ Kuramının Kuramsal Yapısı ve Eğitime Yansıması," Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, c. 18, s. 31, ss. 98, 2016.
  • [10] T. R. Miles, "Contributions to Intelligence Testing and the Theory of Intelligence: On Defining Intelligence," British Journal of Educational Psychology, vol. 27, no. 3, pp. 153-165, 1957.
  • [11] R. J. Sternberg, "Multiple İntelligences in The New Age of Thinking," Handbook of Intelligence Review, vol. 16, no. 5, p. 340, 2015.
  • [12] R. J. Sternberg and D. K. Detterman, “What is Intelligence?” Norwood, NJ: Ablex, 1986.
  • [13] B. Karabey ve K. Yürümezoğlu, "Yaratıcılık ve Üstün Yetenekliliğin Zekâ Kuramları Açısından Değerlendirilmesi," Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, no. 40, pp. 86-106, 2015.
  • [14] M. K. Gardner, "Theories of Intelligence," in “The Oxford Handbook of School Psychology,” pp. 79-100, 2011.
  • [15] N. Hayes ve S. Tomley, “Bir Bakışta Psikoloji,” İstanbul, Türkiye: Nova Kitap, 2021.
  • [16] H. Gardner, “Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences,” New York: Basic Books, 2011.
  • [17] J. Piaget, “The Psychology of Intelligence,” Totowa, NJ: Littlefield Adams, 1972.
  • [18] L. S. Vygotsky, “Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes,” vol. 86. Harvard University Press, 1978.
  • [19] R. Feuerstein, “Instrumental Enrichment: An Intervention Program for Cognitive Modifiability,” Univ Park Press, 1980.
  • [20] T. P. Hogan, “Psychological Testing - A Practical Introduction,” 3rd ed. John Wiley & Sons, Inc., 2013.
  • [21] Ç. Gür, "Eğitimsel ve Sosyal-Duygusal Bakış Açılarıyla Üstün Yetenekli Çocuklar." Ankara, Türkiye: Anı Yayıncılık, 2017.
  • [22] J. P. Guilford, "Psychometric Methods." New York, USA: McGraw-Hill, 1953.
  • [23] N. Kirişçi ve U. Sak, "Özel Yetenek Tanımı Sınıflamaları ve Kuramları," in "Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek," Ankara, Türkiye: Pegem Akademi, pp. 136-151, 2017.
  • [24] M. H. Daniel, "Intelligence Testing: Status and Trends," American Psychologist, vol. 52, no. 10, pp. 1038-1045, 1997.
  • [25] E. L. Thorndike, "A Note on The Accuracy of Discrimination of Weights and Lengths," Psychological Review, vol. 16, no. 5, p. 340, 1909.
  • [26] İ. E. Özgüven, "Psikolojik Testler." Ankara, Türkiye: Yeni Doğuş Matbaası, 1994.
  • [27] H. R. Pal, A. Pal ve P. Tourani, "Theories of Intelligence," Everyman’s Science, vol. 39, no. 3, pp. 181-192, 2004.
  • [28] F. Baymur, "Genel Psikoloji," 14. baskı, İstanbul, Türkiye: İnkılâp Yayınları, 1994.
  • [29] J. D. Wasserman and B. A. Bracken, "Fundamental Psychometric Considerations in Assessment," in "Handbook of Psychology," 2nd ed., vol. 10, 2012.
  • [30] K. S. McGrew, "Analysis of The Major Intelligence Batteries According to A Proposed Comprehensive Gf-Gc Framework," in "Contemporary Intellectual Assessment: Theories, Tests, and Issues," D. P. Flanagan, J. L. Genshaft and P. L. Harrison, Eds., New York, USA: The Guilford Press, pp. 151–119, 1997.
  • [31] W. Johnson and T. J. Bouchard Jr., "The Structure of Human Intelligence: It Is Verbal, Perceptual and Image Rotation (VPR), Not Fluid and Crystallized," Intelligence, vol. 33, no. 4, pp. 393 416, 2005.
  • [32] J. L. Horn, "The Theory of Fluid and Crystallized Intelligence in Relation to Concepts of Cognitive Psychology and Aging in Adulthood," in "Aging and Cognitive Processes," F. I. M. Craik ve S. Trehub, Eds., Boston, MA, USA: Springer, vol. 8, 1982.
  • [33] O. Aydın, "Wj-Rcog’un ‘Analiz-Sentez ve Kavram Oluşturma’ Alt Testlerinin Türkiye’ye Uyarlanması ve İlköğretim 1. Kademe Öğrencilerinin Akıl Yürütme Yeteneklerinin İncelenmesi," Doktora tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 1999.
  • [34] K. S. McGrew, "The Cattell-Horn-Carroll Theory of Cognitive Abilities: Past, Present, and Future," in "Contemporary Intellectual Assessment: Theories, Tests, and Issues," D. P. Flanagan ve P. L. Harrison, Eds., New York, USA: The Guilford Press, pp. 136–181, 2005.
  • [35] K. S. McGrew, "CHC Theory and The Human Cognitive Abilities Project: Standing on The Shoulders of The Giants of Psychometric Intelligence Research," Intelligence, vol. 37, no. 1, pp. 1-10, 2009.
  • [36] W. J. Schneider and K. S. McGrew, "The Cattell-Horn-Carroll Model of Intelligence," in "Contemporary Intellectual Assessment: Theories, Tests, and Issues," D. P. Flanagan ve P. L. Harrison, Eds., New York, USA: The Guilford Press, pp. 99–144, 2012.
  • [37] W. J. Schneider and D. A. Newman, "Intelligence Is Multidimensional: Theoretical Review and Implications of Specific Cognitive Abilities," Human Resource Management Review, vol. 25, no. 1, pp. 12-27, 2015.
  • [38] P. E. Vernon, "The Structure of Human Abilities," 2nd ed., London, UK: Methuen, 1961.
  • [39] J. P. Guilford, "The Nature of Human Intelligence," London, UK: McGraw-Hill, 1967.
  • [40] H. J. Butcher, "Human Intelligence: Its Nature and Assessment," New York, USA: Methuen, 1968.
  • [41] H. Gardner, "Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences," New York, USA: Basic Books, 1983.
  • [42] Z. Chen and R. S. Siegler, "Intellectual Development in Childhood," in "Handbook of Intelligence," R. J. Sternberg, Ed., Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 92–116, 2000.
  • [43] U. Müller, K. Ten Eycke and L. Baker, "Piaget’s Theory of Intelligence," in "Handbook of Intelligence: Evolutionary Theory, Historical Perspective, and Current Concepts," pp. 137-151, 2015.
  • [44] J. Piaget, "The Equilibration of Cognitive Structures," Chicago, USA: University of Chicago Press, 1985.
  • [45] A. J. Tannenbaum, "Gifted Children; Psychological and Educational Perspectives," New York, USA: Macmillan, pp. 227-232, 1983.
  • [46] A. Bildiren, "Üstün Yetenekli Çocuklar," Ankara, Türkiye: Pegem, 2018.
  • [47] A. J. Tannenbaum, "A History of Giftedness in School and Society," in "International Handbook of Giftedness and Talent," vol. 2, pp. 23-53, 2000.
  • [48] F. Gagne, " Giftedness and Talent: Reexamining a Reexamination of the Definitions," Gifted Child Quarterly, vol. 29, no. 3, pp. 103-112, 1985.
  • [49] F. Gagne, "Building Gifts into Talents: Bries Overview of the DMGT," [Online]. Available: https://www.dropbox.com/s/a2w8aoqjjfb12tn/DMGT%20EN%202020%20Overview.pdf?dl=0, Erişim Tarihi: 7.02.2025.
  • [50] Ş. Demirel Dingeç and S. Kılıçarslan, "Gelişimsel Üstün Yetenek Kuramlarının Meta Kurama Göre İncelenmesi," Anadolu Journal of Educational Sciences International, ss. 625-642, 2023. DOI: 10.18039/ajesi.1289465.
  • [51] F. Gagné, "Understanding the Complex Choreography of Talent Development Through DMGT-Based Analysis," in "International Handbook of Giftedness and Talent," vol. 2, pp. 67-79, 2000.
  • [52] R. J. Sternberg, "The Concept of Intelligence and Its Role in Lifelong Learning and Success," American Psychologist, vol. 52, no. 10, pp. 1030–1037, 1997. DOI: 10.1037/0003-066X.52.10.1030.
  • [53] R. J. Sternberg, "The Theory of Successful Intelligence," Revista Interamericana de Psicología/Interamerican Journal of Psychology, vol. 39, no. 2, pp. 189-202, 2005.
  • [54] R. J. Sternberg, "Implicit Theories of Intelligence, Creativity, and Wisdom," Journal of Personality and Social Psychology, vol. 49, no. 3, pp. 607–627, 1985. DOI: 10.1037/0022-3514.49.3.607.
  • [55] M. D. Öznacar ve A. Bildiren, "Üstün Zekâlı Öğrencilerin Eğitimi," Ankara, Türkiye: Anı Yayıncılık, 2012.
  • [56] R. Plotnik, "Psikoloji’ye Giriş," İstanbul, Türkiye: Kaknüs Yayınları, 2009.
  • [57] J. Van Tassel-Baska, G. Bass, R. Ries, D. Poland and L. D. Avery, "A National Study of Science Curriculum Effectiveness with High Ability Students," Gifted Child Quarterly, vol. 42, no. 4, pp. 200–211, 1998. DOI: 10.1177/001698629804200404.
  • [58] E. Kurt, "Raven SPM Plus Testi 5.5-6.5 Yaş Geçerlik, Güvenirlik, Ön Norm Çalışmalarına Göre Üstün Zekalı Olan ve Olmayan Öğrencilerin Erken Matematik Yeteneklerinin Karşılaştırılması," Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2008.
  • [59] J. S. Renzulli, "The Three Ring Conception of Giftedness: A Developmental Model for Creative Productivity," in "Conceptions of Giftedness," R. J. Sternberg ve J. E. Davidson, Eds., Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 53-92, 1986.
  • [60] J. S. Renzulli, "Conception of Giftedness and Its Relationship to the Development of Social Capital," in "Handbook of Gifted Education," N. Colangelo ve G. Davis, Eds., vol. 3, Boston, MA, USA: Pearson Education, pp. 75-87, 2003.
  • [61] J. S. Renzulli, “Reexamining the Role of Gifted Education and Talent Development for the 21st Century: A Four-Part Theoretical Approach,” Gifted child quarterly, vol. 56, no.3, pp. 150-159, 2012.
  • [62] J. S. Renzulli, "The Three-Ring Conception of Giftedness: A Developmental Model for Promoting Creative Productivity," in "Conceptions of Giftedness," R. Sternberg ve J. Davidson, Eds., Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 246-279, 2005. DOI: 10.1017/CBO9780511610455.015.
  • [63] R. J. Sternberg and L. F. Zhang, "What Do We Mean by Giftedness? A Pentagonal Implicit Theory," Gifted Child Quarterly, vol. 39, no. 2, pp. 88-94, 1995.
  • [64] N. Broody, "What is Intelligence?" International Review of Psychiatry, vol. 11, no. 1, pp. 19-25, 1999.
  • [65] N. Öner, "Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testler: Bir Başvuru Kaynağı," 3. baskı, İstanbul, Türkiye: Boğaziçi Üniversitesi, 2008.
  • [66] B. Toğrol, "Rb Cattell Zekâ Testinin 2a ve 2b Formları ile Porteus Labirenti Zekâ Testinin 1300 Türk Çocuğuna Uygulanması," Tecrübi Psikoloji Çalışmaları, c. 11, ss. 1-32, 1974.
  • [67] S. D. Porteus, "Recent Maze Test Studies," British Journal of Medical Psychology, vol. 32, no. 1, pp. 38-43, 1959. DOI: 10.1111/j.2044-8341.1959.tb00465.x.
  • [68] Y. Karadağ ve G. Baştuğ, "Türkiye’de Zekâ Değerlendirme Sürecinde Yaşanan Etik Sorunlar ve Öneriler," Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, vol. 17, no. 2, pp. 46-57, 2018.
  • [69] A. S. Kaufman and N. L. Kaufman, "Kaufman Assessment Battery for Children," Circle Pines, MN, USA: American Guidance Service, 1983.
  • [70] J. L. Horn and R. B. Cattell, “Refinement and Test of The Theory of Fluid and Crystallized General Intelligences,” Journal of educational psychology, vol. 57, no.5, pp. 253, 1966.
  • [71] J. C. Cole and M. K. Randall, “Comparing the Cognitive Ability Models of Spearman, Horn and Cattell, and Carroll,” Journal of Psychoeducational Assessment, vol. 21, no.2, pp. 160-179, 2003.
  • [72] G. Savaşan, “Kaufman Kısa Zekâ Testi (Kaufman Brief Intelligence Test-KBIT) 9-10 Yaş Çocukları Üzerinde Geçerlik, Güvenirlik ve Ön Norm Çalışmaları,” Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2006.
  • [73] S. Uluç ve F. Öktem, “Kaufman Kısa Zekâ Testi İkinci Sürümünün (KBIT-2) ve Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeğinin Dördüncü Sürümünün (WÇZÖ-IV) Karşılaştırılması,” Psikoloji Çalışmaları, c.43, s. 1, ss. 117-140, 2023. DOI: 10.26650/SP2022 1092655
  • [74] F. Öktem, “Kısa Zekâ Testleri ve Kaufman Kısa Zeka Testi (KBİT-2),” Türkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics, c. 1, s.1, ss.10-16, 2016.
  • [75] S. K. Bain ve K. E. Jaspers, “Review of Kaufman Brief Intelligence Test, Second Edition,” Journal of Psychoeducational Assessment, vol. 28, no. 2, pp. 167-174, 2010. DOI: 10.1177/0734282909348217
  • [76] Ş. Güçyeter, “Türkiye’de Üstün Yeteneklileri Tanılama Araştırmaları ve Tanılamada Kullanılan Ölçme Araçları,” Turkish Journal of Education, c. 5, s.4, ss. 235-254. 2016.
  • [77] N. Sezgin, G. Baştuğ, S. Yargıcı Karaağaç ve B. Yılmaz, “Wechsler Yetişkinler için Zekâ Ölçeği Gözden Geçirilmiş Formu (WAIS-R) Türkiye Standardizasyonu: Ön Çalışma,” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 54, s. 1, ss. 451 480, 2014.
  • [78] A. S. Kaufman, L. D. Kaufman. Kaufman Brief Intellegence Test. New York: John Wiley & Sons, Inc. 2004
  • [79] J. C. Raven, “Mental Tests Used in Genetic Studies: The Performance of Related Individuals on Tests Mainly Educative and Mainly Reproductive,” MSc Thesis, University of London, 1936.
  • [80] R. M. Kaplan, D. P. Saccuzzo, (2001). Psychological Testing: Principles, Applications, and Issues, 5th ed.,Wadsworth/Thomson Learning, 2001.
  • [81] N. J. Mackintosh, E. S. Bennett, “What Do Raven's Matrices Measure? An Analysis in Terms of Sex Differences,” Intelligence, vol. 33, no.6, pp. 663-674. 2005.
  • [83] H. Yıldırım, “İç Mimarlik ve Peyzaj Mimarlığı Programlarında Bilişsel Yetenek Yaratıcılık İlişkisi ve Eğitimin Yaratıcılık Üzerine Etkileri,” Doktora Tezi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur, Türkiye, 2023. [82] S. Nazidizaji, A. Tomé, F. Regateiro, “Does the Smartest Designer Design Better? Effect of Intelligence Quotient on Students’ Design Skills in Architectural Design Studio,” Collection of Frontiers of Architectural Research, vol. 4, no. 4, pp. 318-329. 2015. https://doi.org/10.1016/J.FOAR.2015.08.002.
There are 82 citations in total.

Details

Primary Language English
Subjects Architectural Science and Technology
Journal Section Articles
Authors

Hatice Yıldırım 0000-0002-2739-3137

Latif Gürkan Kaya 0000-0001-8033-1480

Publication Date April 30, 2025
Submission Date February 7, 2025
Acceptance Date March 2, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 13 Issue: 2

Cite

APA Yıldırım, H., & Kaya, L. G. (2025). New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes. Duzce University Journal of Science and Technology, 13(2), 913-931. https://doi.org/10.29130/dubited.1635523
AMA Yıldırım H, Kaya LG. New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes. DUBİTED. April 2025;13(2):913-931. doi:10.29130/dubited.1635523
Chicago Yıldırım, Hatice, and Latif Gürkan Kaya. “New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes”. Duzce University Journal of Science and Technology 13, no. 2 (April 2025): 913-31. https://doi.org/10.29130/dubited.1635523.
EndNote Yıldırım H, Kaya LG (April 1, 2025) New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes. Duzce University Journal of Science and Technology 13 2 913–931.
IEEE H. Yıldırım and L. G. Kaya, “New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes”, DUBİTED, vol. 13, no. 2, pp. 913–931, 2025, doi: 10.29130/dubited.1635523.
ISNAD Yıldırım, Hatice - Kaya, Latif Gürkan. “New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes”. Duzce University Journal of Science and Technology 13/2 (April 2025), 913-931. https://doi.org/10.29130/dubited.1635523.
JAMA Yıldırım H, Kaya LG. New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes. DUBİTED. 2025;13:913–931.
MLA Yıldırım, Hatice and Latif Gürkan Kaya. “New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes”. Duzce University Journal of Science and Technology, vol. 13, no. 2, 2025, pp. 913-31, doi:10.29130/dubited.1635523.
Vancouver Yıldırım H, Kaya LG. New Approaches and Theories in Understanding Intelligence and Cognitive Ability Processes. DUBİTED. 2025;13(2):913-31.
 Download Cover Image