Research Article
BibTex RIS Cite

The Reflexes of *qɵɖɵɽ͡ɖ(-) Holophrasis in Old Turkic and Modern Turkic Dialects

Year 2025, Volume: 25 Issue: 1, 63 - 89, 24.06.2025

Ensar Kılıç , Selahittin Tolkun

Abstract

This study examines the phonetic, phonological, morphological, and semantic evolution of the reconstructed Proto-Altaic holophrasis *qɵɖɵɽ͡ɖ(-), semantically contextualized as “to dry, to scorch; the state of being dry.” The research primarily focuses on the development of this structure within Turkic varieties, tracing its derivatives across historical and contemporary dialects. Utilizing phoneme theory and historical-comparative methodology, the study integrates Altaic and Nostratic perspectives to uncover deeper etymological links. Through phonemic splitting tables and structural analyses, the relationships between variations in surface structure and their shared roots are clarified. While Turkic dialects remain the central focus, comparative examples from other Nostratic languages provide additional insights into the shared linguistic heritage. Despite the inherent challenges of reconstruction-based linguistics, this study underscores the value of systematic analysis in elucidating complex linguistic patterns. It seeks to contribute to the understanding and development of the linguistic phylogeny of the Altaic language family, which includes Turkic dialects.

Keywords

Proto-Altaic holophrasis phonemic evolution historical-comparative linguistics Turkic phylogeny Nostratic linguistic connections

References

  • Arıkoğlu, E., Alimova, C., Askarova, R., & Selçuk, B. K. (2018). Kırgızca-Türkçe sözlük I-II. Bengü.
  • Batóg, T. (1971). A formal approach to the semantic theory of phoneme. Studia Logica: An International Journal for Symbolic Logic, 29, 27–42.
  • Bomhard, A. R. (1981). Indo-European and Afroasiatic: New evidence for the connection. In Bono Homini Donum: Essays in historical linguistics in memory of J. Alexander Kerns (pp. 351–474). John Benjamins.
  • Begmatov, E., Madvaliyev, A., Maxkamov, N., Mirzaev, T., Tuxliev, N., Umarov, E., Xudoyberganova, D., & Xojiyev, A. (2006). O‘zbek tilining izohli lug‘ati. O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi, Alisher Navoiy nomidagi Til va Adabiyot Instituti.
  • Campbell, L. (2013). Historical linguistics: An introduction (3rd ed.). Edinburgh University Press.
  • Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Clarendon Press.
  • Dinar, T. (2015). Kibin ve kibik edatlarının yapıları hakkında bazı tespitler. Dil Araştırmaları, 9(17), 103–118.
  • DLT: Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud: Dîvânu Lugâti’t-Türk - giriş, metin, çeviri, notlar, dizin. Türk Dil Kurumu.
  • Doerfer, G. (1975). Türkische und mongolische elemente im Neupersischen IV. Franz Steiner Verlag.
  • Dolgopolsky, A. (2012). Nostratic dictionary (3rd ed.). McDonald Institute for Archaeological Research.
  • Durmuş, O. (2020). Hüseyin Kazım Kadri’nin Türk Lugati’nde Çuvaşça kelimeler. İdil Ural Araştırmaları Dergisi, 2(2), 239–268.
  • Ercilasun, A. B., Aliyev, A. M., Şayhulov, A., Kajibek, E. Z., Konkobay-Uulu, K., Yusuf, B., Göklenov, C., Mahpir, V. U., & Çeçenov, A. (1991). Türk lehçeleri sözlüğü. Kültür Bakanlığı.
  • Erdal, M. (2004). A grammar of Old Turkic. Brill.
  • Fox, A. (1995). Linguistic reconstruction: An introduction to theory and method. Oxford University Press.
  • Gluhak, A. (1984). Two Nostratic etymologies. Linguistica, 24(1), 449–453.
  • González, G. L. (2007). The singing Neanderthals: The origins of music, language, mind and body. Harvard University Press.
  • Göksel, A., & Kerslake, C. (2004). Turkish: A comprehensive grammar. Routledge.
  • Hock, H. H., & Joseph, B. D. (1996). Language history, language change, and language relationship: An introduction to historical and comparative linguistics. Mouton de Gruyter.
  • Janhunen, J. A. (2012). Mongolian. John Benjamins.
  • Jones, D. (1944). Chronemes and tonemes: A contribution to the study of the theory of phonemes. Acta Linguistica, 4(1), 11–10.
  • Hoenigswald, H. M. (1965). Phonetic reconstruction. In Phonetic Sciences: 5th International Congress (pp. 25–42). Karger.
  • Hölzl, A., & Payne, T. E. (2022). Tungusic languages: Past and present. Language Science Press.
  • Kazanina, N., Bowers, J. S., & Idsardi, W. (2018). Phonemes: Lexical access and beyond. Psychonomic Bulletin & Review, 25(2), 560–585.
  • Kılıç, E. (2020). Türk lehçelerindeki /b-/ > /m-/ değişmesinin fonetik açıdan incelenmesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 20(1), 59–96.
  • Klimov, G. A. (1998). Etymological dictionary of the Kartvelian languages. Walter de Gruyter.
  • Kol, S. (2013). Erken çocuklukta bilişsel gelişim ve dil gelişimi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(21), 1–21.
  • Kyýasowa, G., Geldimyradow, A., & Durdyýew, H. (2016). Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi, I. cilt. Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Magtymguly adyndaky Dil we Edebiýat Instituty.
  • Lessing, F. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük (G. Karaağaç, Trans.). Türk Dil Kurumu.
  • Ligeti, L. (2012). Vocabulaires mongols des polyglottes de Yemen (G. Kara, Ed.). Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 65(2), 137–221.
  • Mallory, J. P., & Adams, D. Q. (2006). The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world. Oxford University Press.
  • Mann, S. E. (1984). An Indo-European comparative dictionary. Helmut Buske Verlag.
  • Martin, S. E. (1996). Consonant lenition in Korean and the Macro-Altaic question (Vol. 19). University of Hawaii Press.
  • Menges, K. H. (1982). Problemata etymologica Altajisch qyr- und seine Verflechtungen. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 36(1/3), 375–390.
  • Mithen, S. (2020). Lost for words: An extraordinary structure at the early Neolithic settlement of WF16. Humanities and Social Sciences Communications, 7(1), 1–11.
  • Nadelyaev, V. M., Nasilov, D. M., Tenishev, E. R., & Shcherbak, A. M. (Eds.). (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Akademija Nauk SSSR, Institut Yazykoznaniya.
  • Necip, E. N. (2016). Uyghurche-Türkche lughet (Çev. İklik Kurban). Şanghay.
  • Paasonen, H. (1950). Çuvaş sözlüğü. İbrahim Horoz Basımevi.
  • Robbeets, M. (2015). Diachrony of verb morphology: Japanese and the Transeurasian languages (Vol. 291). Walter de Gruyter.
  • Russell, K. L. (2006). A reconstruction and morphophonemic analysis of [Doctoral dissertation, University of Hawai‘i Mānoa].
  • Schane, S. A. (1971). The phoneme revisited. Language, 503–521.
  • Shnitnikov, B. N. (1966). Kazakh-English dictionary. Mouton & Co.
  • Sorokina, E. A. (2020). Reconstruction of the word meaning and its emotive component. European Proceedings of Social and Behavioural Sciences.
  • Starostin, S., Dybo, A., & Mudrak, O. (Eds.). (2003). Etymological dictionary of the Altaic languages. Brill.
  • Stuart, D. G. & Haltod, M. M. (1957). The phonology of the word in Modern Standard Mongolian. WORD, 13(1), 65–99.
  • DS= Türk Dil Kurumu (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Tallerman, M. (2008). Holophrastic protolanguage: Planning, processing, storage, and retrieval. Interaction Studies, 9(1), 84–99.
  • Tóth, A. (2007). Etymological dictionary of Hungarian (EDH). Mikes International.
  • Türkmen, S. (2004). Gebermek kelimesinin kökeni üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 52(2), 130–134.
  • Vasiliev, Y. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) sözlük. Türk Dil Kurumu.
  • Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch–Deutsch–Türkisch. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
  • von Gabain, A. (1950). Alttürkische grammatik (2nd ed.). Leipzig.
  • von Gabain, A. (2003). Eski Türkçenin grameri (M. Akalın, Trans.). Türk Dil Kurumu.

*qɵɖɵɽ͡ɖ(-) Dağıtıcı Yapısının Eski Türkçe ve Modern Türk Lehçelerindeki Türevleri

Year 2025, Volume: 25 Issue: 1, 63 - 89, 24.06.2025

Ensar Kılıç , Selahittin Tolkun

Abstract

Bu çalışma, *qɵɖɵɽ͡ɖ(-) olarak yeniden yapılandırılan ve Nostratik Dönem’de “kurumak, kavurmak; kuru olma durumu” semantik bağlamında tasarlanan dağıtıcı yapının (holofrasis); ses bilgisel, ses bilimsel, yapısal ve anlamsal gelişimini incelemektedir. Araştırma, *qɵɖɵɽ͡ɖ(-) yapısının Türk lehçelerindeki gelişimine odaklanarak bu dağıtıcı yapının tarihî ve çağdaş lehçelerdeki türevlerini takip etmektedir. Böylelikle fonem teorisi ve tümevarımsal karşılaştırmalı yeniden yapılandırma tekniğinden yararlanılarak yapılan analizlerde, Altayistik ve Nostratik bakış açıları birleştirilerek derin yapıdaki etimolojik ilişkilere dayanan bağların ortaya çıkarılması hedeflenmektedir. Fonemik yarılma tabloları ve yapısal analizler ise yüzey yapıdaki türevler ile derin etimolojik kökler arasındaki evrensel fonetik yasalara dayalı ilişkilerin açıklığa kavuşturulması amacıyla oluşturulmuştur. Türk lehçeleri ve Eski Türkçe araştırmanın ana odağını teşkil ederken Nostratik dillerden alınan karşılaştırmalı örnekler, ortak dilsel mirasa dair ek içgörüler sunmaktadır. Ayrıca yeniden yapılandırmaya dayalı dil bilimi alanının zorluklarına rağmen bu çalışma, sistematik analizlerin karmaşık örüntüleri açıklamadaki değerini göstermekte ve Türkçenin de mensup olduğu Altay dil ailesinin dilsel filogenisi hakkındaki bilimsel gelişim ve keşif alanına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Ana Altaycadaki sözel dağıtıcılar fonemik evrim tarihsel-karşılaştırmalı dil bilimi Türkçenin filogenisi Nostratik dilsel bağlantılar

References

  • Arıkoğlu, E., Alimova, C., Askarova, R., & Selçuk, B. K. (2018). Kırgızca-Türkçe sözlük I-II. Bengü.
  • Batóg, T. (1971). A formal approach to the semantic theory of phoneme. Studia Logica: An International Journal for Symbolic Logic, 29, 27–42.
  • Bomhard, A. R. (1981). Indo-European and Afroasiatic: New evidence for the connection. In Bono Homini Donum: Essays in historical linguistics in memory of J. Alexander Kerns (pp. 351–474). John Benjamins.
  • Begmatov, E., Madvaliyev, A., Maxkamov, N., Mirzaev, T., Tuxliev, N., Umarov, E., Xudoyberganova, D., & Xojiyev, A. (2006). O‘zbek tilining izohli lug‘ati. O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi, Alisher Navoiy nomidagi Til va Adabiyot Instituti.
  • Campbell, L. (2013). Historical linguistics: An introduction (3rd ed.). Edinburgh University Press.
  • Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Clarendon Press.
  • Dinar, T. (2015). Kibin ve kibik edatlarının yapıları hakkında bazı tespitler. Dil Araştırmaları, 9(17), 103–118.
  • DLT: Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud: Dîvânu Lugâti’t-Türk - giriş, metin, çeviri, notlar, dizin. Türk Dil Kurumu.
  • Doerfer, G. (1975). Türkische und mongolische elemente im Neupersischen IV. Franz Steiner Verlag.
  • Dolgopolsky, A. (2012). Nostratic dictionary (3rd ed.). McDonald Institute for Archaeological Research.
  • Durmuş, O. (2020). Hüseyin Kazım Kadri’nin Türk Lugati’nde Çuvaşça kelimeler. İdil Ural Araştırmaları Dergisi, 2(2), 239–268.
  • Ercilasun, A. B., Aliyev, A. M., Şayhulov, A., Kajibek, E. Z., Konkobay-Uulu, K., Yusuf, B., Göklenov, C., Mahpir, V. U., & Çeçenov, A. (1991). Türk lehçeleri sözlüğü. Kültür Bakanlığı.
  • Erdal, M. (2004). A grammar of Old Turkic. Brill.
  • Fox, A. (1995). Linguistic reconstruction: An introduction to theory and method. Oxford University Press.
  • Gluhak, A. (1984). Two Nostratic etymologies. Linguistica, 24(1), 449–453.
  • González, G. L. (2007). The singing Neanderthals: The origins of music, language, mind and body. Harvard University Press.
  • Göksel, A., & Kerslake, C. (2004). Turkish: A comprehensive grammar. Routledge.
  • Hock, H. H., & Joseph, B. D. (1996). Language history, language change, and language relationship: An introduction to historical and comparative linguistics. Mouton de Gruyter.
  • Janhunen, J. A. (2012). Mongolian. John Benjamins.
  • Jones, D. (1944). Chronemes and tonemes: A contribution to the study of the theory of phonemes. Acta Linguistica, 4(1), 11–10.
  • Hoenigswald, H. M. (1965). Phonetic reconstruction. In Phonetic Sciences: 5th International Congress (pp. 25–42). Karger.
  • Hölzl, A., & Payne, T. E. (2022). Tungusic languages: Past and present. Language Science Press.
  • Kazanina, N., Bowers, J. S., & Idsardi, W. (2018). Phonemes: Lexical access and beyond. Psychonomic Bulletin & Review, 25(2), 560–585.
  • Kılıç, E. (2020). Türk lehçelerindeki /b-/ > /m-/ değişmesinin fonetik açıdan incelenmesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 20(1), 59–96.
  • Klimov, G. A. (1998). Etymological dictionary of the Kartvelian languages. Walter de Gruyter.
  • Kol, S. (2013). Erken çocuklukta bilişsel gelişim ve dil gelişimi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(21), 1–21.
  • Kyýasowa, G., Geldimyradow, A., & Durdyýew, H. (2016). Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi, I. cilt. Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Magtymguly adyndaky Dil we Edebiýat Instituty.
  • Lessing, F. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük (G. Karaağaç, Trans.). Türk Dil Kurumu.
  • Ligeti, L. (2012). Vocabulaires mongols des polyglottes de Yemen (G. Kara, Ed.). Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 65(2), 137–221.
  • Mallory, J. P., & Adams, D. Q. (2006). The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world. Oxford University Press.
  • Mann, S. E. (1984). An Indo-European comparative dictionary. Helmut Buske Verlag.
  • Martin, S. E. (1996). Consonant lenition in Korean and the Macro-Altaic question (Vol. 19). University of Hawaii Press.
  • Menges, K. H. (1982). Problemata etymologica Altajisch qyr- und seine Verflechtungen. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 36(1/3), 375–390.
  • Mithen, S. (2020). Lost for words: An extraordinary structure at the early Neolithic settlement of WF16. Humanities and Social Sciences Communications, 7(1), 1–11.
  • Nadelyaev, V. M., Nasilov, D. M., Tenishev, E. R., & Shcherbak, A. M. (Eds.). (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Akademija Nauk SSSR, Institut Yazykoznaniya.
  • Necip, E. N. (2016). Uyghurche-Türkche lughet (Çev. İklik Kurban). Şanghay.
  • Paasonen, H. (1950). Çuvaş sözlüğü. İbrahim Horoz Basımevi.
  • Robbeets, M. (2015). Diachrony of verb morphology: Japanese and the Transeurasian languages (Vol. 291). Walter de Gruyter.
  • Russell, K. L. (2006). A reconstruction and morphophonemic analysis of [Doctoral dissertation, University of Hawai‘i Mānoa].
  • Schane, S. A. (1971). The phoneme revisited. Language, 503–521.
  • Shnitnikov, B. N. (1966). Kazakh-English dictionary. Mouton & Co.
  • Sorokina, E. A. (2020). Reconstruction of the word meaning and its emotive component. European Proceedings of Social and Behavioural Sciences.
  • Starostin, S., Dybo, A., & Mudrak, O. (Eds.). (2003). Etymological dictionary of the Altaic languages. Brill.
  • Stuart, D. G. & Haltod, M. M. (1957). The phonology of the word in Modern Standard Mongolian. WORD, 13(1), 65–99.
  • DS= Türk Dil Kurumu (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Tallerman, M. (2008). Holophrastic protolanguage: Planning, processing, storage, and retrieval. Interaction Studies, 9(1), 84–99.
  • Tóth, A. (2007). Etymological dictionary of Hungarian (EDH). Mikes International.
  • Türkmen, S. (2004). Gebermek kelimesinin kökeni üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 52(2), 130–134.
  • Vasiliev, Y. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) sözlük. Türk Dil Kurumu.
  • Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch–Deutsch–Türkisch. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
  • von Gabain, A. (1950). Alttürkische grammatik (2nd ed.). Leipzig.
  • von Gabain, A. (2003). Eski Türkçenin grameri (M. Akalın, Trans.). Türk Dil Kurumu.
There are 52 citations in total.

Details

Primary Language English
Subjects South-West (Oghuz) Turkic Dialects and Literatures, Turkish Language and Literature (Other)
Journal Section Research Article
Authors

Ensar Kılıç 0000-0003-2294-4443

Selahittin Tolkun 0000-0002-0603-7010

Publication Date June 24, 2025
Submission Date January 9, 2025
Acceptance Date March 24, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 25 Issue: 1

Cite

APA Kılıç, E., & Tolkun, S. (2025). The Reflexes of *qɵɖɵɽ͡ɖ(-) Holophrasis in Old Turkic and Modern Turkic Dialects. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 25(1), 63-89. https://doi.org/10.32449/egetdid.1616403
 Download Cover Image

by-nc.png  Journal of Turkish World Studies is licensed under a Attribution-NonCommercial 4.0 International license.