Abstract
Ziya Gökalp’ın Dilde Türkçülük Düşüncesi Işığında Lisân
Şiirinin Tahkiyesi*
Language in the Light of Ziya Gökalp's Thought of Turkism in
Lisân Narrative of His Poem
Öz
Ziya Gökalp, Türk milliyetçiliğinin önemli aydınlarındandır. II. Meşrutiyet ve sonrası dönemde “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” olarak sistemleştirdiği fikirleri, çeşitli gazete ve dergilerde yayımladığı yazıları, manzum mensur biçimde yazdığı şiirleri ile siyasi, sosyal, kültürel hayatta yol gösterici olan Gökalp, Türk milletinin medeni bir toplum haline gelebilmesi için ömrünün sonuna kadar çalışmalar yapmıştır. Gökalp, Selanik’te İttihat ve Terakki Mekteb-i Sultanisinde sosyoloji dersleri verdiği sıralarda Genç Kalemler Dergisi’ndeki gençler ile tanışır. Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem’in dergide başlattığı yeni lisan hareketine destek olan Gökalp, İttihat ve Terakki İdadisinde ve Beyaz Kule’de toplanan gençlere yeni lisan akımı hakkında bilgi verir. Derginin, dil konusunda savunduğu görüşler, Ziya Gökalp’in dergiye katılımı ile geniş bir coğrafyayı içine alan Türkçülük davasına dönüşür. Gökalp; eğitim, din, tarih, vatan ve millet sevgisi, Türklük bilinci, Turan ideali gibi birçok konuyu şiirlerinde tema olarak işler. Dil konusundaki fikirlerini Türkçülüğün Esasları adlı eserin Lisanî Türkçülük kısmında maddeler halinde açıklayan Gökalp, Lisân şiirine de bu konudaki düşüncelerini nazım diliyle aktardığı görülür. Şiirde manzum bir Türkçe’nin tanımını yapan Ziya Gökalp, tasfiyecilerin ve fesahatçilerin dil konusunda öne sürdüğü tekliflere cevap verir. Dörtlüklerden oluşan ve serbest biçimde yazılan şiirde, yazı dili ile konuşma dilinin birleştirilmesi, İstanbul Türkçesi, eş anlamlı kelimeler, Türkçede kelime türetme yolları, Türk dünyası ile dil birliği konularına Gökalp’ın Türkçü duyarlılık ile yaklaştığı görülür.
Anahtar Kelimeler: Ziya Gökalp, Lisân Şiiri, Genç Kalemler Dergisi, Türkçülük, Türkçülüğün Esasları.
*Bu çalışma “Ziya Gökalp’ın Vefatının 100. Yılı Anısına Uluslararası 5. Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresinde” sunulmuştur.
References
- Adıgüzel, M. S. (2011), “Ziya Gökalp’ın Lisân Şiirini Anahtar Kelime Yöntemiyle Okuma Denemesi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages,Literature And History Of Turkish Or Turkic, 6/3, 425-437.
- Argunşah, M. (2012), “Ahmet Mithat Efendi'nin Türkçenin Sadeleşmesiyle İlgili Görüşleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/4, 1-12.
- Argunşah, H. (2013), “Toplumsal Faydacı Edebiyat Anlayışı Millî Edebiyat Hareketi”, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, s. 86-103.
- Bozdoğan, A. (2007), “Birinci Yeni Lisân Makalesini Millî Edebiyat Akımının Bildirgesi Olarak Okumak”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 11, s. 251-266.
- Cunbur, M. (1969), “Ziya Gökalp’ın Dille İlgili Bazı Görüşleri”, İkinci Dil Kongresi ve Akademi, (Hzl. Prof. Dr. Faruk K. Timurtaş), İstanbul: Türkiye Muallimler Birliği Yay., 1969.
- Çetin, N. (2011), “Ziya Paşa”, Tanzimat Edebiyatı, (Ed. İsmail Parlatır), s. 171-173, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Çetin, İ. (2024), Türkçenin Eğitimine Emek Verenler (1839-1938), Ankara: TDK Yayınları.
- Çetişli, İ. (2007), “II. Meşrutiyet Döneminde Ortaya Çıkan Fikrî, Siyasi Hareketler ve Türk Edebiyatına Yansımaları”, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı (İsmail Çetişli, Abide Doğan, Âlim Gür, Şenol Demir, Cengiz Karataş ile birlikte), s. 125-370, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Doğramacıoğlu, H. (2010), Şemseddin Sami'nin Kaleminden Dil ve Edebiyat Meseleleri. Journal of International Social Research, Cilt 3, Sayı 10, s. 252-258.
- Enginün, İ. (2009), Ömer Seyfettin ve Dönemi, Türk Yurdu, S. 259, s. 20-24.
- Hacıeminoğlu, N. (2012), Ziya Gökalp’te Turan Fikri. Journal Of Turkish Language And Literature, 23, 215-227. Kabaklı, Ahmet, (2006), Türk Edebiyatı, C. I, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yay.
- Ömer Seyfettin (“?” Rumuzuyla) (2001), Makaleler I, (Hazırlayan: Hülya Argunşah), İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Turan, İsmail. (2019), “Turan” Ülküsü Etrafında Şiirlerini Yazan Şair: Ziya Gökalp’ın Şiirlerine İdeolojik Bir Bakış, Türk Dili, 66-73.
- Yalçın, S. Kaan. (2008), Rusya'da Yaşayan Türklerin Konuşma Dillerinin Yazı Diline Dönüştürülme Süreci ve Ötekileştirme Ekseninde İzlenen Dil Politikaları, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3/7, 662-678.
- Yetiş, K. (2013), “Millî Edebiyat Devri Türk Şiiri”, Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış Yeni Türk Edebiyatı (Editör, M. Kayahan Özgül), Ankara: Kurgan Yayınları.
- Yıldırım, İ. M. (2021), Azerbaycan Millî Şairi Ahmet Cevat’ın Şiirlerinde Türkiye, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(1), 179-19.
- Ziya Gökalp. (1977), Ziya Gökalp Külliyatı-I Şiirler ve Halk Masalları. (Haz. F. Abdullah Tansel). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- Ziya Gökalp. (2015), Türkçülüğün Esasları. (Haz. Salim Çonoğlu), Ankara: Ötüken Neşriyat.
- Ziya Gökalp. (1918). Türkçülük ve Türkiyâcılık, Yeni Mecmua, Sayı: 51.
Abstract
Ziya Gökalp’ın Dilde Türkçülük Düşüncesi Işığında Lisân
Şiirinin Tahkiyesi*
Language in the Light of Ziya Gökalp's Thought of Turkism in
Lisân Narrative of His Poem
Öz
Ziya Gökalp, Türk milliyetçiliğinin önemli aydınlarındandır. II. Meşrutiyet ve sonrası dönemde “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” olarak sistemleştirdiği fikirleri, çeşitli gazete ve dergilerde yayımladığı yazıları, manzum mensur biçimde yazdığı şiirleri ile siyasi, sosyal, kültürel hayatta yol gösterici olan Gökalp, Türk milletinin medeni bir toplum haline gelebilmesi için ömrünün sonuna kadar çalışmalar yapmıştır. Gökalp, Selanik’te İttihat ve Terakki Mekteb-i Sultanisinde sosyoloji dersleri verdiği sıralarda Genç Kalemler Dergisi’ndeki gençler ile tanışır. Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem’in dergide başlattığı yeni lisan hareketine destek olan Gökalp, İttihat ve Terakki İdadisinde ve Beyaz Kule’de toplanan gençlere yeni lisan akımı hakkında bilgi verir. Derginin, dil konusunda savunduğu görüşler, Ziya Gökalp’in dergiye katılımı ile geniş bir coğrafyayı içine alan Türkçülük davasına dönüşür. Gökalp; eğitim, din, tarih, vatan ve millet sevgisi, Türklük bilinci, Turan ideali gibi birçok konuyu şiirlerinde tema olarak işler. Dil konusundaki fikirlerini Türkçülüğün Esasları adlı eserin Lisanî Türkçülük kısmında maddeler halinde açıklayan Gökalp, Lisân şiirine de bu konudaki düşüncelerini nazım diliyle aktardığı görülür. Şiirde manzum bir Türkçe’nin tanımını yapan Ziya Gökalp, tasfiyecilerin ve fesahatçilerin dil konusunda öne sürdüğü tekliflere cevap verir. Dörtlüklerden oluşan ve serbest biçimde yazılan şiirde, yazı dili ile konuşma dilinin birleştirilmesi, İstanbul Türkçesi, eş anlamlı kelimeler, Türkçede kelime türetme yolları, Türk dünyası ile dil birliği konularına Gökalp’ın Türkçü duyarlılık ile yaklaştığı görülür.
Anahtar Kelimeler: Ziya Gökalp, Lisân Şiiri, Genç Kalemler Dergisi, Türkçülük, Türkçülüğün Esasları.
*Bu çalışma “Ziya Gökalp’ın Vefatının 100. Yılı Anısına Uluslararası 5. Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresinde” sunulmuştur.
References
- Adıgüzel, M. S. (2011), “Ziya Gökalp’ın Lisân Şiirini Anahtar Kelime Yöntemiyle Okuma Denemesi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages,Literature And History Of Turkish Or Turkic, 6/3, 425-437.
- Argunşah, M. (2012), “Ahmet Mithat Efendi'nin Türkçenin Sadeleşmesiyle İlgili Görüşleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/4, 1-12.
- Argunşah, H. (2013), “Toplumsal Faydacı Edebiyat Anlayışı Millî Edebiyat Hareketi”, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, s. 86-103.
- Bozdoğan, A. (2007), “Birinci Yeni Lisân Makalesini Millî Edebiyat Akımının Bildirgesi Olarak Okumak”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 11, s. 251-266.
- Cunbur, M. (1969), “Ziya Gökalp’ın Dille İlgili Bazı Görüşleri”, İkinci Dil Kongresi ve Akademi, (Hzl. Prof. Dr. Faruk K. Timurtaş), İstanbul: Türkiye Muallimler Birliği Yay., 1969.
- Çetin, N. (2011), “Ziya Paşa”, Tanzimat Edebiyatı, (Ed. İsmail Parlatır), s. 171-173, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Çetin, İ. (2024), Türkçenin Eğitimine Emek Verenler (1839-1938), Ankara: TDK Yayınları.
- Çetişli, İ. (2007), “II. Meşrutiyet Döneminde Ortaya Çıkan Fikrî, Siyasi Hareketler ve Türk Edebiyatına Yansımaları”, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı (İsmail Çetişli, Abide Doğan, Âlim Gür, Şenol Demir, Cengiz Karataş ile birlikte), s. 125-370, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Doğramacıoğlu, H. (2010), Şemseddin Sami'nin Kaleminden Dil ve Edebiyat Meseleleri. Journal of International Social Research, Cilt 3, Sayı 10, s. 252-258.
- Enginün, İ. (2009), Ömer Seyfettin ve Dönemi, Türk Yurdu, S. 259, s. 20-24.
- Hacıeminoğlu, N. (2012), Ziya Gökalp’te Turan Fikri. Journal Of Turkish Language And Literature, 23, 215-227. Kabaklı, Ahmet, (2006), Türk Edebiyatı, C. I, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yay.
- Ömer Seyfettin (“?” Rumuzuyla) (2001), Makaleler I, (Hazırlayan: Hülya Argunşah), İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Turan, İsmail. (2019), “Turan” Ülküsü Etrafında Şiirlerini Yazan Şair: Ziya Gökalp’ın Şiirlerine İdeolojik Bir Bakış, Türk Dili, 66-73.
- Yalçın, S. Kaan. (2008), Rusya'da Yaşayan Türklerin Konuşma Dillerinin Yazı Diline Dönüştürülme Süreci ve Ötekileştirme Ekseninde İzlenen Dil Politikaları, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3/7, 662-678.
- Yetiş, K. (2013), “Millî Edebiyat Devri Türk Şiiri”, Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış Yeni Türk Edebiyatı (Editör, M. Kayahan Özgül), Ankara: Kurgan Yayınları.
- Yıldırım, İ. M. (2021), Azerbaycan Millî Şairi Ahmet Cevat’ın Şiirlerinde Türkiye, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(1), 179-19.
- Ziya Gökalp. (1977), Ziya Gökalp Külliyatı-I Şiirler ve Halk Masalları. (Haz. F. Abdullah Tansel). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- Ziya Gökalp. (2015), Türkçülüğün Esasları. (Haz. Salim Çonoğlu), Ankara: Ötüken Neşriyat.
- Ziya Gökalp. (1918). Türkçülük ve Türkiyâcılık, Yeni Mecmua, Sayı: 51.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Linguistics (Other) |
| Journal Section | Education and Society 40th Issue |
| Authors | |
| Publication Date | May 9, 2025 |
| Submission Date | January 13, 2025 |
| Acceptance Date | April 18, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 14 Issue: 40 |
It publishes articles in Turkish in the fields of Educational Sciences and Social Sciences. The journal reaches libraries in Türkiye and abroad in printed form, and its electronic copy is scanned by many indexes.