Abstract
Bu çalışmada Fahrî-zâde Muhammed Es‘ad (ö. 1784)’ın hayat hikâyesi üzerinde durulmuştur. Çalışmanın amacı XVIII. yüzyılın önemli divan şairlerinden biri olan Muhammed Es‘ad’ı ortaya çıkan belgeler ışığında tekrar ele alıp onu tüm yönleriyle tanımaktır. Bu bağlamda Hatîbî’nin (ö. 1805-1806?) Türkçe Tezkire-i Şuarâ-yı Bağdâd ve Şeyhülislâm Ârif Hikmet’in (ö. 1859) Arapça Mecmûatü’t-Terâcim adlı eserleri ele alınarak incelenmiş, adı geçen tezkirelerde şaire ait önemli ve detaylı bilgilere ulaşılmıştır. Çalışma “giriş” ve “metinler” bölümünden oluşmaktadır. “Giriş” bölümünde önce şair hakkında bilinenlere değinilmiş; şairin hayatı, edebi kişiliği ve divanı hakkında bilgi verilmiştir. Ardından yeni bulgular ışığında şairin doğum/ölüm yeri ve tarihi, nerede kaç yıl yaşadığı, kabrinin bulunduğu yer ve yaşadığı dönemi yansıtan önemli bilgilere yer verilmiştir. “Açıklamalı Metin ve Notlar” bölümünde iki tarihi metin ele alınıp incelenmiştir. Birinci metin Tezkire-i Şuarâ-yı Bağdâd, ikinci metin Mecmûatü’t-Terâcim adlı tezkirelerden alınmış olup her iki metin de Muhammed Es‘ad Efendi’nin hâl tercemesini ihtiva etmektedir. Hatîbî, Tezkire’sinde oldukça ağdalı ve sanatlı bir dil kullanmıştır. Şeyhülislâm Ârif Hikmet ise eserini Arapça yazmıştır. Anlaşılır hâle getirmek için metinler transkripsiyon alfabesiyle yeniden yazılmış, sadeleştirilerek günümüz Türkçesine aktarılmıştır. Arapça-Farsça metinler tercüme edilmiş, gerekli görülen yerlerde dipnot düşülmek suretiyle metinlerin daha anlaşılır hâle gelmesi sağlanmıştır. Bu iki eserin rehberliğinde şairin doğum ve ölüm tarihi hakkındaki belirsizlik ortadan kaldırılmış; onun hayatı, edebi kişiliği, dil ve üslûbuna dair önemli bulgulara ulaşılmış ve bu bulgular analiz edilerek sunulmuştur. Arapça-Farsça kelimelerin yazımında Taranskripsiyonlu metin ve özel adlar hariç günümüz Türkçesi yazım kurallarına uyulmuştur.
References
- AKKUŞ, Mehmet (1995). “Şâir Hatîbî ve Tezkire-i Şu‘arâ-yı Bağdâd’ı”, Belleten Türk Tarih Kurumu, Cilt: LIX, Sayı: 226, s.s. 621-642.
- AKKUŞ, Mehmet (2008). Hatîbî, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Bağdâd, Ankara: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayını.
- AKSOYAK, İsmail Hakkı, "Tezkire-i Şu‘arâ-yı Bağdâd (Hatîb)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tezkire-i-su-ara-yi-bagdad-hatib. [E.T.: 18.12.2024].
- AKSOYAK, İsmail Hakkı, “Es‘ad, Fahrî-zâde Es‘ad Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esad-fahrizade-esad-efendi. [E.T.: 17.12.2024].
- ARBATLI, Mehmet Said (2002). Bağdatlı Es‘ad Hayatı, Sanatı ve Dîvânının Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
- BİLGE, Mustafa L. (1991). “Ârif Hikmet Bey, Şeyhülislâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, s.s. 365-366.
- ÇINARCI, Mehmet Nuri, “Tezkire-i Şu‘arâ (Hikmet)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tezkire-i-su-ara-hikmet. [E.T.: 18.12.2024].
- Hatîbî (2022). Tezkire-i Şuarâ-i Bağdâd, XIX. Yüzyıl Bağdâd ve Civarındaki Türk Şairleri, İndeksli Tıpkıbasım, (Haz. Mehmet Akkuş, Ed. Ersin Özarslan), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- İSEN, Mustafa (1991). “Ârif Hikmet Tezkiresi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, s.s. 367-368.
- KADIOĞLU, İdris (2022). Es‘ad-ı Bağdâdî Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Sözlük), Ankara: İksad Yayınları.
- KADIOĞLU, İdris (2008). Es‘ad-ı Bağdâdî Dîvânı, Malatya: Özserhat Yayıncılık.
- KADIOĞLU, İdris (1997). Es‘ad-ı Bağdâdî Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
- KESİK, Beyhan - Kaplan, Yunus, “Es‘ad, Seyyid Mehmed Es‘ad Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esad-seyyid-mehmed-esad-efendi. [E.T.: 17.12.2024].
- KILINÇ, Abdülhakim (2021), Fuzûlî Dîvânı (İnceleme – Tenkitli Metin), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Mehmed Süreyya (1311). Sicill-i Osmanî Yahut Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, Cilt: 3, İstanbul.
- Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî Yahut Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, (Haz. Nuri Akbayar), Cilt: 4, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- MUM, Cafer, “Dîvân (Es‘ad)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-es-ad-tees-1327. [E.T.: 17.12.2024].
- SARAÇ, M. A. Yekta (2009). Eski Türk Edebiyatına Giriş (Ed. Abdulkadir Gürer), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
- Silahdar-zâde Mehmed Emin (2016). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, (Haz. Ramazan Duran - Halil Çeçen), İstanbul: Kesit Yayınları.
- Şefkat-i Bağdâdî (2017), Sefkat Tezkiresi, (Haz. Filiz Kılıç), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55753,sefkat-tezkiresi-pdf.pdf?0 [E.T.: 18.12.2024].
- Şeyhülislâm Ârif Hikmet (1317). Mecmûatü’t-Terâcim, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi (Müst. Ali Emiri), Nu: 03910.
- TUMAN, Mehmet Nâil (2001), Tuhfe-i Nâilî, Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, (Haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı), Ankara: Bizim Büro.
- YEKBAŞ, Hakan, “Şeyhülislâm Ahmed Ârif Hikmet”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hikmet-seyhulislam-ahmed-arif [E.T.: 18.12.2024].
- https://ganjoor.net/bahaee/kashkool/d1b1/sh10 [E.T.: 18.12.2024].
- https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh130 [E.T.: 18.12.2024].
- https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh86 [E.T.: 18.12.2024].
- https://ganjoor.net/saadi/golestan/dibache [E.T.: 18.12.2024].
- https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/al-i-imran-suresi-3/ayet-185/kuran-yolu-meali-5 [E.T.: 18.12.2024].
- https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/ankebut-suresi-29/ayet-57/kuran-yolu-meali-5 [E.T.: 18.12.2024].
- https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/enbiya-suresi-21/ayet-35/kuran-yolu-meali-5 [E.T.: 18.12.2024].
- https://tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/kisaltmalar-dizini/ [E.T.: 2025].
- https://www.arabehome.com/poetry/ [E.T.: 18.12.2024].
Abstract
References
- AKKUŞ, Mehmet (1995). “Şâir Hatîbî ve Tezkire-i Şu‘arâ-yı Bağdâd’ı”, Belleten Türk Tarih Kurumu, Cilt: LIX, Sayı: 226, s.s. 621-642.
- AKKUŞ, Mehmet (2008). Hatîbî, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Bağdâd, Ankara: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayını.
- AKSOYAK, İsmail Hakkı, "Tezkire-i Şu‘arâ-yı Bağdâd (Hatîb)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tezkire-i-su-ara-yi-bagdad-hatib. [E.T.: 18.12.2024].
- AKSOYAK, İsmail Hakkı, “Es‘ad, Fahrî-zâde Es‘ad Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esad-fahrizade-esad-efendi. [E.T.: 17.12.2024].
- ARBATLI, Mehmet Said (2002). Bağdatlı Es‘ad Hayatı, Sanatı ve Dîvânının Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
- BİLGE, Mustafa L. (1991). “Ârif Hikmet Bey, Şeyhülislâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, s.s. 365-366.
- ÇINARCI, Mehmet Nuri, “Tezkire-i Şu‘arâ (Hikmet)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tezkire-i-su-ara-hikmet. [E.T.: 18.12.2024].
- Hatîbî (2022). Tezkire-i Şuarâ-i Bağdâd, XIX. Yüzyıl Bağdâd ve Civarındaki Türk Şairleri, İndeksli Tıpkıbasım, (Haz. Mehmet Akkuş, Ed. Ersin Özarslan), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- İSEN, Mustafa (1991). “Ârif Hikmet Tezkiresi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, s.s. 367-368.
- KADIOĞLU, İdris (2022). Es‘ad-ı Bağdâdî Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Sözlük), Ankara: İksad Yayınları.
- KADIOĞLU, İdris (2008). Es‘ad-ı Bağdâdî Dîvânı, Malatya: Özserhat Yayıncılık.
- KADIOĞLU, İdris (1997). Es‘ad-ı Bağdâdî Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
- KESİK, Beyhan - Kaplan, Yunus, “Es‘ad, Seyyid Mehmed Es‘ad Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esad-seyyid-mehmed-esad-efendi. [E.T.: 17.12.2024].
- KILINÇ, Abdülhakim (2021), Fuzûlî Dîvânı (İnceleme – Tenkitli Metin), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Mehmed Süreyya (1311). Sicill-i Osmanî Yahut Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, Cilt: 3, İstanbul.
- Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî Yahut Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, (Haz. Nuri Akbayar), Cilt: 4, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- MUM, Cafer, “Dîvân (Es‘ad)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-es-ad-tees-1327. [E.T.: 17.12.2024].
- SARAÇ, M. A. Yekta (2009). Eski Türk Edebiyatına Giriş (Ed. Abdulkadir Gürer), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
- Silahdar-zâde Mehmed Emin (2016). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, (Haz. Ramazan Duran - Halil Çeçen), İstanbul: Kesit Yayınları.
- Şefkat-i Bağdâdî (2017), Sefkat Tezkiresi, (Haz. Filiz Kılıç), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55753,sefkat-tezkiresi-pdf.pdf?0 [E.T.: 18.12.2024].
- Şeyhülislâm Ârif Hikmet (1317). Mecmûatü’t-Terâcim, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi (Müst. Ali Emiri), Nu: 03910.
- TUMAN, Mehmet Nâil (2001), Tuhfe-i Nâilî, Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, (Haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı), Ankara: Bizim Büro.
- YEKBAŞ, Hakan, “Şeyhülislâm Ahmed Ârif Hikmet”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hikmet-seyhulislam-ahmed-arif [E.T.: 18.12.2024].
- https://ganjoor.net/bahaee/kashkool/d1b1/sh10 [E.T.: 18.12.2024].
- https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh130 [E.T.: 18.12.2024].
- https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh86 [E.T.: 18.12.2024].
- https://ganjoor.net/saadi/golestan/dibache [E.T.: 18.12.2024].
- https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/al-i-imran-suresi-3/ayet-185/kuran-yolu-meali-5 [E.T.: 18.12.2024].
- https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/ankebut-suresi-29/ayet-57/kuran-yolu-meali-5 [E.T.: 18.12.2024].
- https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/enbiya-suresi-21/ayet-35/kuran-yolu-meali-5 [E.T.: 18.12.2024].
- https://tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/kisaltmalar-dizini/ [E.T.: 2025].
- https://www.arabehome.com/poetry/ [E.T.: 18.12.2024].
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Classical Turkish Literature |
| Journal Section | MAKALELER |
| Authors | |
| Publication Date | March 30, 2025 |
| Submission Date | January 31, 2025 |
| Acceptance Date | March 5, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 8 Issue: 1 |
TARANDIĞIMIZ İNDEXLER
Yazar, dergimizde yayınlanan makalelerin telif hakkına sahip olup çalışmaları CC BY-NC 4.0 lisansı altındadır./The author owns the copyright of the articles published in our journal and his works are under CC BY-NC 4.0 licence.