Research Article
BibTex RIS Cite

TİRE MÜZESİNDE BULUNAN AYDINOĞULLARI DÖNEMİNE AİT ÜÇ KADIN MEZAR TAŞI

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 489 - 501, 26.06.2025
https://doi.org/10.55666/folklor.1622751

Abstract

Aydınoğulları Beyliği, 13. yüzyılın sonlarından itibaren Batı Anadolu’da siyasi ve kültürel alanda etkili olmuş önemli bir Türk beyliğidir. Denizcilik faaliyetlerinin yanı sıra liman ticaretindeki etkinliği ile öne çıkan beyliğin hâkimiyet alanı, 14. yüzyılın sonlarına kadar genel itibariyle aynı kalmıştır. Günümüzde İzmir ilinin ilçesi olan Tire, beyliğin idari ve kültürel merkezi olarak öne çıkmış; bu döneme ait mimari eserler ile mezar taşları günümüze ulaşmıştır. Tire Müzesi’nde sergilenen mezar taşları, dönemin sanat anlayışı ve sosyal yapısını yansıtan önemli belgelerdir. Bu çalışmada, Tire Müzesi’nde bulunan ve Aydınoğulları dönemine tarihlenen Kimyâ Hatun, Hatice Hatun ve Güneş Melek’e ait mezar taşları incelenmektedir. Kılman oğlu Emir Mehmed’in kızı olan Kimyâ Hatun’un mezar taşı, 1348-1349 yılına tarihlenmektedir. Mezar taşında “el-şehîde” ifadesinin bulunması, onun şehit olarak nitelendirildiğini göstermektedir. Taşın arka yüzünde yer alan kandil motifi, ruhunun ilahi ışıkla aydınlanmasını simgelemektedir. Güneş Melek’in mezar taşı 1386 yılına aittir ve babası Mevlâna Sadeddin olarak belirtilmiştir. “Mevlâna” unvanının bulunması, onun yüksek bir dini veya akademik statüye sahip olduğunu düşündürmektedir. Hatice Hatun’un mezar taşı ise 1377 tarihli olup, babası Ahmed Paşa olarak kayıtlıdır. Mezar taşları biçim ve süsleme açısından birbirine benzer olup, dönemin sanat anlayışını yansıtmaktadır. Bu mezar taşları, Anadolu’da Aydınoğulları Beyliği’nin kültürel etkisini ve Osmanlı öncesi mezar taşı geleneklerini anlamak açısından büyük önem taşımaktadır. Mezar taşlarındaki Arapça kitabeler, o dönemde kullanılan yazı dili ve İslamî düşüncenin etkilerini göstermektedir. Kitabelerde sıkça yer alan “merhûme”, “mağfûre” gibi ifadeler İslâmiyet’le ilgilidir. Mezar taşlarının formu, özellikle kapı ve pencere motifleriyle, ölümün ahirete geçiş olarak görüldüğünü ve mezarın bir geçit niteliği taşıdığını ortaya koymaktadır. Osmanlı döneminde mezar taşları farklılaşarak cinsiyet ve statüye göre belirginleşirken, erken dönem Anadolu beyliklerinde kadın ve erkek mezar taşlarının birbirine benzer olduğu görülmektedir. Bu mezar taşları hem dönemin sanatsal üslubunu hem de İslamî ölüm anlayışını yansıtan önemli eserler olup, Aydınoğulları’nın kültürel mirasının bir parçası olarak değerlendirilmelidir. Bu çalışmada Tire Müzesi’nde bulunan Kimyâ Hatun, Hatice Hatun ve Güneş Melek’e ait olan mezar taşlarında yer alan kitabeler ve bezeme unsurları incelenmiştir.

References

  • Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı, 147-46-16; 13.09.1957
  • ACAR, T. (2022). “Uşak Boduroğlu Camii Özelinde Kandil Motifi ve İkonografisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi C. 63, S. 2, 1135-1160.
  • ARSEVEN, C. E. (1950). “Kandil”. Sanat Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 936-937.
  • ARSLAN KALAY, H. (2020). “Kandil Motifinin Anadolu-Türk Mezar Taşları ve Dokumalar Üzerindeki Kullanımlarına Yönelik Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”. TİDSAD, C. 7, S. 25, 13-26.
  • ATAR, F. (2010). “Şehid”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 38, 428-431.
  • AYANOĞLU F. İ. (2022). Tarihi Mezar Taşları. (Haz. Seyit Ali Kahraman), İstanbul: İBB Yayınları.
  • AYDIN, H. (2004). “İslam Kaynaklarında Cennet Fikri ve Yorumu”. Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 20, 149-170.
  • BAKTIR, M. (1999). “İbn Melek”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 20, 175-176.
  • BİÇİCİ, H. K. (2012). “İznik Müzesi’ndeki Kandil ve Şamdan Motifli Mezar Taşları”. Turkish Studies C. 7, S. 3, 637-661.
  • BİÇİCİ, K. (2009). “Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XVIII-XX. Yy.)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 50, S. 1, 109-150.
  • BİLİCİ, K. (2024). “İnce Minareli Medrese Taçkapısı yahut Dârû’l-Mûlk Konya’nın “Zafer Kapısı” (Bâbü`n-Nasr)”: Bir Yorum”. Arış Dergisi, S. 25, 127-134.
  • BOZKURT, N. (2001) “Kandil”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 299-301.
  • CANTAY, T. (1991). “Asma Kandillik”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, 497-499.
  • ÇAYCI, A. (2023). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları.
  • ÇERKEZ, M. (2000). “Eyüpsultan Mezartaşlarında Kandil Motifi”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler 28-30 Mayıs 1999, İstanbul: Eyüpsultan Belediyesi Yayınları, 338-365
  • EBİRİ, G. (2016). Tire Merkezdeki Osmanlı Devri Mezar Taşları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • ELDEM E. (2005). İstanbul’da Ölüm Osmanlı-İslam Kültüründe Ölüm ve Ritüelleri. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
  • GÜLEÇ, Y. (2005). Kur’an’da Cennet Tasvirleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • GÜRKAN, S. L. (2010). “Şehid”. TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 38, 431-433.
  • İBN BATTÛTA. (2015). İbn Battûta Seyahatnamesi. (Çev: A. Sait Aykut), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • KALFAZADE ERTUĞRUL, S. (1995). Anadolu’da Aydınoğulları Dönemi Mimarisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • KAPLAN, A. (2012). Kur’an-ı Kerim’de Ölüm Olgusu. Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi. Şırnak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • KARAKAYA, E. (2012). “Tire”. TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 41, 197-198. Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal) (1985). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • ÖZTÜRK, M. (2001). “Kur’an’ın ‘Cennet’ Betimlemelerinde Yerel ve Tarihsel Motifler”. İslâmiyât, C. 4, 145-162.
  • ŞAHİN, S. (1993). “Cennet”. TDV İslâm Ansiklopedisi İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 7, 374-376.
  • ÜLKER, N. (1985). “Tire Müzesindeki İslami Kitabeler”. III. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 5-33.
  • YAZAR, T. (2022). Niksar Melik Gazi Mezarlığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • YILDIZ, S. N. (2016). “Aydinid Court Literature in the Formation of an Islamic Identity in Fourteenth-Century Western Anatolia”. Istanbuler Texte und Studien. Würzburg: Ergon Verlag, S. 34, 197-241.

THREE WOMEN’S TOMBSTONES FROM THE AYDINOGULLARI PERIOD IN TİRE

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 489 - 501, 26.06.2025
https://doi.org/10.55666/folklor.1622751

Abstract

The Aydinids Principality was an important Turkish principality that had been influential in the political and cultural fields in Western Anatolia since the end of the 13th century. The principality, which was prominent with its maritime activities as well as its effectiveness in port trade, generally remained the same until the end of the 14th century. Tire, which is currently a district of İzmir, stood out as the administrative and cultural center of the principality, and architectural works and tombstones from this period have survived to the present day. The tombstones exhibited in the Tire Museum are important documents reflecting the artistic understanding and social structure of the period. This study examines the tombstones of Kimyâ Hatun, Hatice Hatun and Güneş Melek, which are located in the Tire Museum and date back to the Aydinids period. Kimyâ Hatun’s tombstone dates back to 1348-1349, and it is understood that she was the daughter of her father, Emir Mehmed, son of Kılıçan. The fact that the phrase “el-şehîde” is found on her tombstone indicates that she was described as a martyr. The lamp motif on the back of the stone symbolizes the illumination of his soul with divine light. Güneş Melek’s tombstone dates back to 1386 and her father is listed as Mevlâna Sadeddin. The presence of the title “Mevlâna” suggests that he had a high religious or academic status. Hatice Hatun’s tombstone is dated 1377 and her father is listed as Ahmed Pasha. The tombstones are similar in terms of form and decoration and reflect the artistic understanding of the period. These tombstones are of great importance in terms of understanding the cultural influence of the Aydinids Principality in Anatolia and the pre-Ottoman tombstone traditions. The Arabic inscriptions on the tombstones show the influence of the written language used at the time and the influence of Islamic thought. Expressions such as “merhûme” and “mağfûre”, which are frequently found in the inscriptions, indicate that the deceased was a Muslim and received the mercy of Allah. The form of the tombstones, especially with the door and window motifs, reveals that death was seen as a transition to the afterlife and that the grave had the quality of a passage. While tombstones were differentiated according to gender and status during the Ottoman period, it is seen that in the early Anatolian principalities, women's and men's tombstones were similar to each other. These tombstones are important works that reflect both the artistic style of the period and the Islamic understanding of death and should be evaluated as a part of the cultural heritage of Aydinids. In this study, the inscriptions and decorative elements on the tombstones of Kimyâ Hatun, Hatice Hatun, and Güneş Melek, which are housed in the Tire Museum, have been examined.

References

  • Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı, 147-46-16; 13.09.1957
  • ACAR, T. (2022). “Uşak Boduroğlu Camii Özelinde Kandil Motifi ve İkonografisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi C. 63, S. 2, 1135-1160.
  • ARSEVEN, C. E. (1950). “Kandil”. Sanat Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 936-937.
  • ARSLAN KALAY, H. (2020). “Kandil Motifinin Anadolu-Türk Mezar Taşları ve Dokumalar Üzerindeki Kullanımlarına Yönelik Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”. TİDSAD, C. 7, S. 25, 13-26.
  • ATAR, F. (2010). “Şehid”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 38, 428-431.
  • AYANOĞLU F. İ. (2022). Tarihi Mezar Taşları. (Haz. Seyit Ali Kahraman), İstanbul: İBB Yayınları.
  • AYDIN, H. (2004). “İslam Kaynaklarında Cennet Fikri ve Yorumu”. Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 20, 149-170.
  • BAKTIR, M. (1999). “İbn Melek”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 20, 175-176.
  • BİÇİCİ, H. K. (2012). “İznik Müzesi’ndeki Kandil ve Şamdan Motifli Mezar Taşları”. Turkish Studies C. 7, S. 3, 637-661.
  • BİÇİCİ, K. (2009). “Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XVIII-XX. Yy.)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 50, S. 1, 109-150.
  • BİLİCİ, K. (2024). “İnce Minareli Medrese Taçkapısı yahut Dârû’l-Mûlk Konya’nın “Zafer Kapısı” (Bâbü`n-Nasr)”: Bir Yorum”. Arış Dergisi, S. 25, 127-134.
  • BOZKURT, N. (2001) “Kandil”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 299-301.
  • CANTAY, T. (1991). “Asma Kandillik”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, 497-499.
  • ÇAYCI, A. (2023). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları.
  • ÇERKEZ, M. (2000). “Eyüpsultan Mezartaşlarında Kandil Motifi”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler 28-30 Mayıs 1999, İstanbul: Eyüpsultan Belediyesi Yayınları, 338-365
  • EBİRİ, G. (2016). Tire Merkezdeki Osmanlı Devri Mezar Taşları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • ELDEM E. (2005). İstanbul’da Ölüm Osmanlı-İslam Kültüründe Ölüm ve Ritüelleri. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
  • GÜLEÇ, Y. (2005). Kur’an’da Cennet Tasvirleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • GÜRKAN, S. L. (2010). “Şehid”. TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 38, 431-433.
  • İBN BATTÛTA. (2015). İbn Battûta Seyahatnamesi. (Çev: A. Sait Aykut), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • KALFAZADE ERTUĞRUL, S. (1995). Anadolu’da Aydınoğulları Dönemi Mimarisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • KAPLAN, A. (2012). Kur’an-ı Kerim’de Ölüm Olgusu. Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi. Şırnak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • KARAKAYA, E. (2012). “Tire”. TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 41, 197-198. Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal) (1985). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • ÖZTÜRK, M. (2001). “Kur’an’ın ‘Cennet’ Betimlemelerinde Yerel ve Tarihsel Motifler”. İslâmiyât, C. 4, 145-162.
  • ŞAHİN, S. (1993). “Cennet”. TDV İslâm Ansiklopedisi İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, C. 7, 374-376.
  • ÜLKER, N. (1985). “Tire Müzesindeki İslami Kitabeler”. III. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 5-33.
  • YAZAR, T. (2022). Niksar Melik Gazi Mezarlığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • YILDIZ, S. N. (2016). “Aydinid Court Literature in the Formation of an Islamic Identity in Fourteenth-Century Western Anatolia”. Istanbuler Texte und Studien. Würzburg: Ergon Verlag, S. 34, 197-241.
There are 28 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Cultural Studies (Other)
Journal Section Articles
Authors

Nurcan Boşdurmaz 0000-0002-1809-0070

Early Pub Date June 24, 2025
Publication Date June 26, 2025
Submission Date January 18, 2025
Acceptance Date June 16, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 8 Issue: 2

Cite

APA Boşdurmaz, N. (2025). TİRE MÜZESİNDE BULUNAN AYDINOĞULLARI DÖNEMİNE AİT ÜÇ KADIN MEZAR TAŞI. Folklor Akademi Dergisi, 8(2), 489-501. https://doi.org/10.55666/folklor.1622751