Research Article
BibTex RIS Cite

TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VURGU TASNİFİ ÜZERİNE YAPILAN İLK DENEME: FUAT KÖSERAİF’İN OSMANLI TÜRKÇESİNDE VURGU ADLI MAKALESİ

Year 2025, Issue: 36, 65 - 87

Muhammet Raşit Öztürk

Abstract

Parçalar üstü ses birimleri içerisinde özel bir yere sahip olan vurgu, temel anlamıyla, bir hece veya kelimenin birlikte kullanıldığı diğer hece veya kelimelerden daha baskılı söylenmesidir. “Kelime vurgusu”, “öbek vurgusu” ve “cümle vurgusu” gibi görünümlerle karşımıza çıkan vurgu, bildirişimin sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesinde önemli bir görev üstlenmekte ve dilin tabii çizgisini koruyarak onun gelişim seyrine olumlu katkılarda bulunmaktadır. Vurgunun bu özel konumu, vurgu üzerine pek çok çalışmanın ve tasnif denemesinin yapılmasına olanak tanımıştır. Bu çalışmalar ve tasnif denemeleriyle, vurgunun ana hatları ortaya konulmaya ve bildirişimdeki rolü saptanmaya çalışılmıştır. Bugünkü bilgilerimizle, bu tasnif denemelerinin ilki, “öz Türkçecilik” anlayışının öncülerinden kabul edilen Fuat Köseraif’in Osmanlı Türkçesinde Vurgu başlıklı makalesidir. Türk Derneği dergisinin H 1327 (1909-1910) yılında çıkmış 1. ve 2. sayılarında yayımlanmış olan bu makalede Köseraif, vurgu bahsini konu edinmiş ve 20. yüzyıl Türkçesinin vurgu kurallarını saptamaya çalışmıştır. Köseraif’in bu makalesi Türkiye’de henüz bürün bilimi çalışmalarının tam anlamıyla başlamadığı o yıllar için başarılı sayılabilecek bir çalışmadır. Kaleme alınan bu makalenin amacı vurgu üzerine yapılmış olan tasnifleri karşılaştırmalı olarak incelemek ve Fuat Köseraif’in Osmanlı Türkçesinde Vurgu başlıklı makalesinin bu tasnifler arasındaki yerini ortaya koymaktır.

Keywords

Vurgu Bürün Bilim Fuat Köseraif Râif Fuâd Osmanlı Türkçesi

References

  • AKSAN, D. (2007). Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını (5. bs.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • AKSAN, D. (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (C. II). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • BANGUOĞLU, T. (2011). Türkçenin Grameri (9. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • BOZ, E. (2002). “Türkiye Türkçesinde Uzun Ünlülerde Vurgu”. İlmî Araştırmalar, 14: 29-36.
  • BÖREKÇİ, M. (2005). “Türkçede Vurgu-Tonlama-Ölçü-Anlam İlişkisi”. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12: 187-207.
  • COŞKUN, M. V. (2000). “Türkiye Türkçesinde Vurgu, Ton ve Ezgi”. Türk Dili, 584: 126-130.
  • ÇAĞATAY, S. (1963). “Türkçede ki<erki”. TDAY Belleten, 11/1963: 245-250.
  • ÇATIKKAŞ, A. (2001). Üniversiteler İçin Örnekli ve Uygulamalı Türk Dili Kılavuzu (3. baskı). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
  • ÇELEBİ, S. ve BÖREKÇİ, M. (2020). “Türkçe Sözlüklerin Sözcük Vurgusu Bakımından Karşılaştırılması”. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6/1: 187-200.
  • DEMİRCAN, Ö. (1975). “Türk Dilinde Vurgu: Sözcük Vurgusu”. Türk Dili, 31/284: 333-339.
  • DEMİRCAN, Ö. (1976a). “Türk Dilinde Ek Vurgusu”. Türk Dili, 33/294: 196-200.
  • DEMİRCAN, Ö. (1976b). “Türkiye Yer Adlarında Vurgu”. Türk Dili, 34/300: 402-411.
  • DEMİRCAN, Ö. (1979). “Türkiye Türkçesinde Vurgulama ve Odaklama”. TDAY Belleten, 26/27 (1978/1979): 157-163.
  • DEMİRCAN, Ö. (2001). Türkçenin Ses Dizimi. İstanbul: Der Yayınları.
  • DEMİR, N. (1996). “Birleşik Fiiller ve Vurgu: -iver Şeklinin Görevlerini Tespitte Vurgunun Rolü”. TDAY Belleten, 42 (1996): 83-94.
  • EDİSKUN, H. (2017). Yeni Türk Dilbilgisi (13. baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • EKER, S. (2017). Çağdaş Türk Dili (11. baskı). Ankara: Grafiker Yayınları.
  • ERGENÇ, İ. (1995). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. Ankara: Simurg Yayınları.
  • ERGİN, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
  • GENCAN, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
  • GÖKALP, Z. (1968). Türkçülüğün Esasları (7. baskı). İstanbul: Varlık Yayınları.
  • GÜLENSOY, T. (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KARA, F. ve BÖREKÇİ, M. (2022). “Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Parçalar Üstü Ses Birimlerinin Önemi”. Prof. Dr. Kerime Üstünova Armağanı. (ed. Hasene Aydın ve İbrahim Karahancı). İstanbul: Efe Akademi Yayınları, 383-401.
  • KORKMAZ, Z. vd. (2010). Türk Dili ve Kompozisyon (4. baskı). Bursa: Ekin Yayınları.
  • KORKMAZ, Z. (2017). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü (5. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KÖSERAİF, F. (1327a). “Osmanlı Türkçesinde vurgu [1]”. Türk Derneği, 1: 36-40.
  • KÖSERAİF, F. (1327b). “Osmanlı Türkçesinde vurgu [2]”. Türk Derneği, 2: 53-57.
  • MANSUROĞLU, M. (1942). “K. Grønbech – Türkçe ve Moğolcada Vurgu”. Türkiyat Mecmuası, 7: 345-347.
  • SOLOK, C. K. (1939). “Türk Dilinde Vurgu Üzerinde Bir Taslak”. Varlık, 7/136: 11-14.
  • TEKİN, T. (1991). “Türkçede Kelime Vurgusu Kuralları”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1991: 1-4.
  • TEKİN, T. (2013). “Olumsuzluk Eki -ma/-me’nin Etimolojisi”. Makaleler I - Altayistik (C. I). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 207-211.
  • UÇMAN, A. (1995). “Rıza Tevfik’e Mektuplar: VI – Fuad Köseraif, Midhat Cemal ve O. Seyfi Orhon’dan”. Tarih ve Toplum, 24/142: 10-15.
  • UÇMAN, A. (2022). “Türkçede “Benzeşme ve Sertleşme” Üzerine Fuat Köserâif’ten Rıza Tevfik’e İki Mektup”. Türk Dili, 848: 34-46.
  • ÜÇOK, N. (2007). Genel Fonetik (Ana Çizgileri). İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
  • ÜLKÜTAŞIR, M. Ş. (1966). “Fuat Köseraif ve Dilde Tasfiyecilik Cereyanı”. Türk Kültürü, 48: 22-25.
  • ÜLKÜTAŞIR, M. Ş. ve AKBAYAR, N. (1982). “Fuad Köseraif”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (C. V). İstanbul: Dergâh Yayınları, 420-421.

First Essay on Stress Classification: Raif Fuad’s Article on Stress in Ottoman Turkish

Year 2025, Issue: 36, 65 - 87

Muhammet Raşit Öztürk

Abstract

Stress, which has a special place among suprasegmental phonemes, is when a syllable or word is pronounced with more pressure than other syllables or words with which it is used. Stress, which appears as “word stress”, “phrase stress” and “sentence stress”, plays an important role in the healthy realization of communication and protects the natural line of the language. This special position of stress has enabled many studies and classification attempts to be made on stress. These studies have tried to outline the main lines of stress and to determine its role in communication. The first of these classification attempts is Fuat Koseraif’s who is considered to be one of the pioneers of “oz Turkcecilik”, article titled Stress in Ottoman Turkish. In this article, which was published in the 1st and 2nd issues of the Turkish Association journal in H 1327 (1909-1910), Koseraif focused on the subject of stress and tried to determine the rules of stress in Turkish. Koseraif’s article is a successful work for those years when prosody studies had not yet begun in Turkey. The main purpose of this study is to examine the classifications on stress comparatively and to reveal the place of Fuat Koseraif’s article titled Stress in Ottoman Turkish among the classifications. The fact that this article of Koseraif has not been translated into Latin letters and has not been evaluated until now reveals the importance and original value of this work.

Keywords

Stress Prosody Fuat Koseraif Raif Fuad Ottoman Turkish

References

  • AKSAN, D. (2007). Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını (5. bs.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • AKSAN, D. (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (C. II). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • BANGUOĞLU, T. (2011). Türkçenin Grameri (9. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • BOZ, E. (2002). “Türkiye Türkçesinde Uzun Ünlülerde Vurgu”. İlmî Araştırmalar, 14: 29-36.
  • BÖREKÇİ, M. (2005). “Türkçede Vurgu-Tonlama-Ölçü-Anlam İlişkisi”. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12: 187-207.
  • COŞKUN, M. V. (2000). “Türkiye Türkçesinde Vurgu, Ton ve Ezgi”. Türk Dili, 584: 126-130.
  • ÇAĞATAY, S. (1963). “Türkçede ki<erki”. TDAY Belleten, 11/1963: 245-250.
  • ÇATIKKAŞ, A. (2001). Üniversiteler İçin Örnekli ve Uygulamalı Türk Dili Kılavuzu (3. baskı). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
  • ÇELEBİ, S. ve BÖREKÇİ, M. (2020). “Türkçe Sözlüklerin Sözcük Vurgusu Bakımından Karşılaştırılması”. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6/1: 187-200.
  • DEMİRCAN, Ö. (1975). “Türk Dilinde Vurgu: Sözcük Vurgusu”. Türk Dili, 31/284: 333-339.
  • DEMİRCAN, Ö. (1976a). “Türk Dilinde Ek Vurgusu”. Türk Dili, 33/294: 196-200.
  • DEMİRCAN, Ö. (1976b). “Türkiye Yer Adlarında Vurgu”. Türk Dili, 34/300: 402-411.
  • DEMİRCAN, Ö. (1979). “Türkiye Türkçesinde Vurgulama ve Odaklama”. TDAY Belleten, 26/27 (1978/1979): 157-163.
  • DEMİRCAN, Ö. (2001). Türkçenin Ses Dizimi. İstanbul: Der Yayınları.
  • DEMİR, N. (1996). “Birleşik Fiiller ve Vurgu: -iver Şeklinin Görevlerini Tespitte Vurgunun Rolü”. TDAY Belleten, 42 (1996): 83-94.
  • EDİSKUN, H. (2017). Yeni Türk Dilbilgisi (13. baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • EKER, S. (2017). Çağdaş Türk Dili (11. baskı). Ankara: Grafiker Yayınları.
  • ERGENÇ, İ. (1995). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. Ankara: Simurg Yayınları.
  • ERGİN, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
  • GENCAN, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
  • GÖKALP, Z. (1968). Türkçülüğün Esasları (7. baskı). İstanbul: Varlık Yayınları.
  • GÜLENSOY, T. (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KARA, F. ve BÖREKÇİ, M. (2022). “Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Parçalar Üstü Ses Birimlerinin Önemi”. Prof. Dr. Kerime Üstünova Armağanı. (ed. Hasene Aydın ve İbrahim Karahancı). İstanbul: Efe Akademi Yayınları, 383-401.
  • KORKMAZ, Z. vd. (2010). Türk Dili ve Kompozisyon (4. baskı). Bursa: Ekin Yayınları.
  • KORKMAZ, Z. (2017). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü (5. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KÖSERAİF, F. (1327a). “Osmanlı Türkçesinde vurgu [1]”. Türk Derneği, 1: 36-40.
  • KÖSERAİF, F. (1327b). “Osmanlı Türkçesinde vurgu [2]”. Türk Derneği, 2: 53-57.
  • MANSUROĞLU, M. (1942). “K. Grønbech – Türkçe ve Moğolcada Vurgu”. Türkiyat Mecmuası, 7: 345-347.
  • SOLOK, C. K. (1939). “Türk Dilinde Vurgu Üzerinde Bir Taslak”. Varlık, 7/136: 11-14.
  • TEKİN, T. (1991). “Türkçede Kelime Vurgusu Kuralları”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1991: 1-4.
  • TEKİN, T. (2013). “Olumsuzluk Eki -ma/-me’nin Etimolojisi”. Makaleler I - Altayistik (C. I). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 207-211.
  • UÇMAN, A. (1995). “Rıza Tevfik’e Mektuplar: VI – Fuad Köseraif, Midhat Cemal ve O. Seyfi Orhon’dan”. Tarih ve Toplum, 24/142: 10-15.
  • UÇMAN, A. (2022). “Türkçede “Benzeşme ve Sertleşme” Üzerine Fuat Köserâif’ten Rıza Tevfik’e İki Mektup”. Türk Dili, 848: 34-46.
  • ÜÇOK, N. (2007). Genel Fonetik (Ana Çizgileri). İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
  • ÜLKÜTAŞIR, M. Ş. (1966). “Fuat Köseraif ve Dilde Tasfiyecilik Cereyanı”. Türk Kültürü, 48: 22-25.
  • ÜLKÜTAŞIR, M. Ş. ve AKBAYAR, N. (1982). “Fuad Köseraif”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (C. V). İstanbul: Dergâh Yayınları, 420-421.
There are 37 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects New Turkish Language (Turkish of Old Anatolia, Ottoman, Turkiye), Turkish Language and Literature (Other)
Journal Section Research Articles
Authors

Muhammet Raşit Öztürk 0000-0003-0644-1336

Early Pub Date June 30, 2025
Publication Date
Submission Date September 11, 2024
Acceptance Date March 5, 2025
Published in Issue Year 2025 Issue: 36

Cite

APA Öztürk, M. R. (2025). TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VURGU TASNİFİ ÜZERİNE YAPILAN İLK DENEME: FUAT KÖSERAİF’İN OSMANLI TÜRKÇESİNDE VURGU ADLI MAKALESİ. Gazi Türkiyat(36), 65-87.
 Download Cover Image

Açık Erişim Politikası