Abstract
Âşıklık, Türk dünyasının asırlardan beri şifâhi kültür içerisinde yaşattığı bir gelenektir. Türkler, yaşadıkları geniş coğrafyada her dönemin şartlarına göre edebî ve kültürel üretimler yapmaya devam etmişlerdir. Âşık edebiyatı, Türklerin özgün ve karakteristik mahsulüdür. Türk âşık edebiyatı çok geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Bu bağlamda âşık edebiyatının önemli havzalarından biri Urmiye’dir. Günümüzde İran sınırları içerisinde yer alan Urmiye, tarih boyunca çok sayıda âşık ve saz şâirinin yetiştiği önemli merkezlerden biri olmuştur. Bu şehirde yetişen, kendisinden sonraki saz şâirlerini etkileyen ve şiirleri hâlen de meclislerde okunup icra edilen âşıklardan biri Dollu Mustafa’dır. Âşık Mustafa şiirlerini Urmiye ağzıyla söylemiştir. Çoğu halk şâiri gibi Mustafa’nın da hayatı hakkındaki bilgiler oldukça kısıtlıdır. Çok velut bir şâir olduğu anlaşılan Mustafa’nın şiirlerinde Allah sevgisi, Hz. Peygamber ve Hz. Ali övgüleri, insanoğlunun bu dünyaya gelişinin sebepleri, dünyanın vefasızlığı, felekten şikâyet, akıl-aşk çatışması ve kader gibi konular işlenmiştir. Âşık edebiyatının önemli unsurlarından biri olan yerel motifler ve mizahî anlatım Dollu Mustafa’nın da şiirlerinde öne çıkmaktadır. Onun yayınlanmış şiirlerinde iki farklı cesednâmenin yer alması da ayrıca dikkat çekicidir.
Cesednâme, Türk halk şiirinde daha ziyade yaşnâme olarak bilinen türdür. Anadolu’da yaş destanı veya yaş türküsü gibi isimlerle bilinen yaşnâmelere Azerbaycan Türkleri nezdinde cesednâme ve vücûdnâme denir. Bu çalışmada öncelikle çeşitli kaynaklardan hareketle Âşık Dollu Mustafa’nın hayatı ile ilgili bilgi verilmiştir. Akabinde Mustafa’nın günümüze ulaşan şiirleri incelenerek onun mahlasları ve edebî kişiliği üzerinde durulmuştur. Son olarak Âşık Mustafa’nın şiirleri arasında yer alan iki cesednâme tanıtılıp incelenmiş ve metinleri Türkçeye aktarılmıştır.
Keywords
References
- Aça, Mehmet. “Halk Şiirinde Tür ve Şekil”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. ed. M. Öcal Oğuz. 239-286. Ankara: Grafiker Yayınları, 10. Basım, 2013.
- Ahundov, Ehliman vd. Azerbaycan Aşıkları ve El Şairleri. ed. Saim Sakaoğlu vd. İstanbul: Halk Kültürü, 1985.
- Akar, Ali. “Kazak Türkçesinden Dört Yaşname Örneği”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 12 (2001), 573-584.
- Aksoy, Gökçen Bilgin. “Dollu Mustafa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2015. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-dollu
- Ardi, Ali. Urmiye Aşıq Mektebi. Urmiye: İnternet, 1403. https://www.academia.edu/100994196/مکتب_آشیقی_ارومیه?uc-sb-sw=4806179
- Arseven, Veysel. “Yaş Çağları”. Türk Folklor Araştırmaları 48 (1953), 230.
- Ayrimi, Cemal (ed.). Aşık Dollu Mustafa: Yaşayışı, Yaradıcılığı, Şiirleri. Urmiye: Yaz Neşriyat, 1388.
- Azeroğlu, Nabi Kobotarian - Azizpour, Roghaiyeh. “İran Türkleri’nde Sözlü Gelenek Bağlamında Âşıklık Geleneği ve Milli Bilinç”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 8/21 (2020), 140-150. https://doi.org/10.33692/avrasyad.702937
- Babür, Yusuf. “Şeyh-i San’n Kıssasına Dair”. Journal of Turkish Studies 8/13 (2013), 509-516. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.5857
- Çelebioğlu, Amil. “Türk Edebiyatında Yaşnâmeler”. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi 1 (1985), 151-286.
- Doğan, Talip. Urmiye Ağzı Ses ve Biçim Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020.
- Gedikli, Yusuf. Şehriyar ve Bütün Türkçe Şiirleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 3. Basım, 1997.
- Haqiri, Kanber - Şafei, Hamid. Dollu Mustafa: Yaşayışı, Şiirleri. Tebriz: Neşr-i Ahter, 1380.
- Heyet, Cevad. Azerbaycan Edebiyat Tarihine Bir Bahış. Tahran: Cevad Heyet, 1369.
- Kafkasyalı, Ali. “Dede Kâtip ve İran Türk Edebiyatındaki Yeri”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16/2 (10 Nisan 2013), 141-163.
- Kafkasyalı, Ali. İran Türk Edebiyatı Antolojisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2002.
- Kafkasyalı, Ali. İran Türkleri Aşık Muhitleri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları, 2. Basım, 2009.
- Kaya, Doğan. “Aşıklığa Başlama”. Âşık Edebiyatına Giriş. 9-23. Bişkek: Kırgızistan - Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 2003.
- Kaya, Doğan. Yaşnameler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım, 2004.
- Lee, Sooman Noah. A Grammar of Iranian Azerbaijani. Seoul: Thaehaksa, 2008.
- Memmedova, Elmira. “Çağdaş Vücudnameler”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 3/6 (01 Aralık 2010), 52-57.
- Nebiyeva, Azad. Azerbaycan Xalq Edebiyatı. 2 Cilt. Bakı: Elm Neşriyyatı, 2006.
- Oğuz, M. Öcal. “Âşık Şiiri (XVI.-XX. yüzyıl)”. Türk Edebiyatı Tarihi 2. 133-176. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018.
- Oğuz, M. Öcal. “Azerbaycan Aşık Edebiyatında Tür ve Şekil”. Milli Folklor 21 (1994), 25-31.
- Oğuz, M. Öcal. Halk Şiirinde Tür Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
- Ramiyan, Mahmud vd. Büzürgan ve Sühan-serayan-ı Azerbaycan-ı Garbi. Tahran: Mihrayin, ts.
- Roux, Jean-Paul. Altay Türklerinde Ölüm. çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1999.
- Sakaoğlu, Saim. “Ozan, Âşık, Saz Şairi ve Halk Şairi Kavramları Üzerine”. Genel Konular. 274-251. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi, 1986.
- Salmani, Milad. “Âşık Şâir Urmiyeli Dede Kâtip: Eserleri ve Urmu Gölü Manzûmesi”. Kubbealtı Akademi Mecmûası 186 (2018), 75-86.
- Shamsizadehmaleki, Maliheh. Urmiye Âşiklik Geleneği ve Âşik Garip Hikâyesi İncelemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
- Şahin, G. Selcan Sağlık. “Mahtumkulu’nun Yaşnâme Türünde Yazılmış Şiirlerinde İnsanoğlunun Yaş Yılları”. Folklor Akademi Dergisi Doğumunun 300. Yılında Mahtumkulu Firaki ve Türkmen Edebiyatı Özel Sayısı (07 Haziran 2024), 30-46. https://doi.org/10.55666/folklor.1468033
- Tayyar, Abdurrahman. İncili Sedef (Dede Katib’in Şiirleri). Urmiye: Yaz Neşriyat, 1382.
- Temizkan, Mehmet. “Türk Kültüründe ve Alevî-Bektaşî İnancında Turna”. Millî Folklor XIII/101 (2014), 162-170.
- Tryjarski, Edward. Türkler ve Ölüm. çev. Hafize Er. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2012.
- “Azerbaycan Edebiyatı - Dollu Mustafa”. Erişim 11 Nisan 2025. https://sites.google.com/site/azerbaycanturkedebiyati/azerbaycan-asik-edebiyati/dollu-mustafa
Abstract
Ashiq is a tradition that the Turkish world has kept alive in the healing culture for centuries. Turks have continued to produce literary and cultural productions according to the conditions of each period in the vast geography they live in. Minstrel literature is the original and characteristic product of the Turks. Urmia is one of the important basins where minstrel literature, which spreads over a very wide geography, continues its existence. One of the minstrels who grew up in this city, influenced the instrumental poets after him and whose poems are still read and performed in assemblies is Dollu Mustafa. Ashiq Mustafa sang his poems in Urmia dialect. Like most folk poets, information about Mustafa's life is very limited. It is understood that Mustafa was a very prolific poet, and his poems deal with subjects such as love of Allah, praise of the Prophet and Prophet Ali, the reasons for the human being's coming to this world, the unfaithfulness of the world, complaints about the catastrophe, the conflict between reason and love, and fate. Local motifs and humorous expression, which are important elements of minstrel literature, are also prominent in Dollu Mustafa's poems. It is also noteworthy that there are two different jasandama’s in his published poems.
Jasadnama is a genre of Turkish folk poetry better known as yashnama. Known in Anatolia with names such as age epic (yash destanı) or age folk song (yash türküsü), the yashnamas are called jasadnama and vojudnama by Azerbaijani Turks. In this study, information about the life of Ashiq Dollu Mustafa is given based on various printed sources. Subsequently, Mustafa's poems that have survived to the present day were analyzed and his literary identity were emphasized. Finally, two jasadnama, which are among the poems of Ashiq Mustafa, are introduced and analyzed and their texts are translated into Turkish. Qualitative research and analysis of printed sources were used in the study.
Keywords
References
- Aça, Mehmet. “Halk Şiirinde Tür ve Şekil”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. ed. M. Öcal Oğuz. 239-286. Ankara: Grafiker Yayınları, 10. Basım, 2013.
- Ahundov, Ehliman vd. Azerbaycan Aşıkları ve El Şairleri. ed. Saim Sakaoğlu vd. İstanbul: Halk Kültürü, 1985.
- Akar, Ali. “Kazak Türkçesinden Dört Yaşname Örneği”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 12 (2001), 573-584.
- Aksoy, Gökçen Bilgin. “Dollu Mustafa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2015. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-dollu
- Ardi, Ali. Urmiye Aşıq Mektebi. Urmiye: İnternet, 1403. https://www.academia.edu/100994196/مکتب_آشیقی_ارومیه?uc-sb-sw=4806179
- Arseven, Veysel. “Yaş Çağları”. Türk Folklor Araştırmaları 48 (1953), 230.
- Ayrimi, Cemal (ed.). Aşık Dollu Mustafa: Yaşayışı, Yaradıcılığı, Şiirleri. Urmiye: Yaz Neşriyat, 1388.
- Azeroğlu, Nabi Kobotarian - Azizpour, Roghaiyeh. “İran Türkleri’nde Sözlü Gelenek Bağlamında Âşıklık Geleneği ve Milli Bilinç”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 8/21 (2020), 140-150. https://doi.org/10.33692/avrasyad.702937
- Babür, Yusuf. “Şeyh-i San’n Kıssasına Dair”. Journal of Turkish Studies 8/13 (2013), 509-516. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.5857
- Çelebioğlu, Amil. “Türk Edebiyatında Yaşnâmeler”. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi 1 (1985), 151-286.
- Doğan, Talip. Urmiye Ağzı Ses ve Biçim Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020.
- Gedikli, Yusuf. Şehriyar ve Bütün Türkçe Şiirleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 3. Basım, 1997.
- Haqiri, Kanber - Şafei, Hamid. Dollu Mustafa: Yaşayışı, Şiirleri. Tebriz: Neşr-i Ahter, 1380.
- Heyet, Cevad. Azerbaycan Edebiyat Tarihine Bir Bahış. Tahran: Cevad Heyet, 1369.
- Kafkasyalı, Ali. “Dede Kâtip ve İran Türk Edebiyatındaki Yeri”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16/2 (10 Nisan 2013), 141-163.
- Kafkasyalı, Ali. İran Türk Edebiyatı Antolojisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2002.
- Kafkasyalı, Ali. İran Türkleri Aşık Muhitleri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları, 2. Basım, 2009.
- Kaya, Doğan. “Aşıklığa Başlama”. Âşık Edebiyatına Giriş. 9-23. Bişkek: Kırgızistan - Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 2003.
- Kaya, Doğan. Yaşnameler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım, 2004.
- Lee, Sooman Noah. A Grammar of Iranian Azerbaijani. Seoul: Thaehaksa, 2008.
- Memmedova, Elmira. “Çağdaş Vücudnameler”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 3/6 (01 Aralık 2010), 52-57.
- Nebiyeva, Azad. Azerbaycan Xalq Edebiyatı. 2 Cilt. Bakı: Elm Neşriyyatı, 2006.
- Oğuz, M. Öcal. “Âşık Şiiri (XVI.-XX. yüzyıl)”. Türk Edebiyatı Tarihi 2. 133-176. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018.
- Oğuz, M. Öcal. “Azerbaycan Aşık Edebiyatında Tür ve Şekil”. Milli Folklor 21 (1994), 25-31.
- Oğuz, M. Öcal. Halk Şiirinde Tür Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
- Ramiyan, Mahmud vd. Büzürgan ve Sühan-serayan-ı Azerbaycan-ı Garbi. Tahran: Mihrayin, ts.
- Roux, Jean-Paul. Altay Türklerinde Ölüm. çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1999.
- Sakaoğlu, Saim. “Ozan, Âşık, Saz Şairi ve Halk Şairi Kavramları Üzerine”. Genel Konular. 274-251. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi, 1986.
- Salmani, Milad. “Âşık Şâir Urmiyeli Dede Kâtip: Eserleri ve Urmu Gölü Manzûmesi”. Kubbealtı Akademi Mecmûası 186 (2018), 75-86.
- Shamsizadehmaleki, Maliheh. Urmiye Âşiklik Geleneği ve Âşik Garip Hikâyesi İncelemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
- Şahin, G. Selcan Sağlık. “Mahtumkulu’nun Yaşnâme Türünde Yazılmış Şiirlerinde İnsanoğlunun Yaş Yılları”. Folklor Akademi Dergisi Doğumunun 300. Yılında Mahtumkulu Firaki ve Türkmen Edebiyatı Özel Sayısı (07 Haziran 2024), 30-46. https://doi.org/10.55666/folklor.1468033
- Tayyar, Abdurrahman. İncili Sedef (Dede Katib’in Şiirleri). Urmiye: Yaz Neşriyat, 1382.
- Temizkan, Mehmet. “Türk Kültüründe ve Alevî-Bektaşî İnancında Turna”. Millî Folklor XIII/101 (2014), 162-170.
- Tryjarski, Edward. Türkler ve Ölüm. çev. Hafize Er. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2012.
- “Azerbaycan Edebiyatı - Dollu Mustafa”. Erişim 11 Nisan 2025. https://sites.google.com/site/azerbaycanturkedebiyati/azerbaycan-asik-edebiyati/dollu-mustafa
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Turkish Islamic Literature, Turkish Folklore Outside Türkiye |
| Journal Section | ARAŞTIRMA MAKALESİ |
| Authors | |
| Publication Date | April 30, 2025 |
| Submission Date | January 1, 2025 |
| Acceptance Date | April 25, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 22 [BAHAR 2025] |
ULAKBİM-DERGİPARK Bünyesinde Faaliyet Gösteren HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal Of Academic Literature)
Türk Dili ve Edebiyatı Alanında Yayımlanan Uluslararası Hakemli Bir Dergidir.