Sultan II. Abdülhamid ve Lider Diplomasisi

Furkan Bülbül

doi:10.32600/huefd.1613945

Research Article

Sultan Abdulhamid II and Leader Diplomacy

Year 2025, Volume: 42 Issue: 1

Furkan Bülbül

https://doi.org/10.32600/huefd.1613945

Abstract

While interstate relations were a matter between rulers, within the scope of the transition from a feudal state to a modern state, foreign ministries and diplomats began to play a leading role in this area. While the roles of diplomatic institutions and officials in the international arena have been increasingly important throughout history, some powerful political leaders have tended to act as chief diplomats. We can call this situation, where bureaucracy is not completely eliminated but rendered ineffective and unauthorized, and where the leader rather than diplomats is at the forefront in the international arena, as “Leader Diplomacy”. Sultan Abdulhamid II, who stands out as a notable ruler in the late Ottoman history, is among these leaders. Indeed, the Sultan not only acted as a decision-maker in determining and implementing the state’s foreign policy, but also acted as a chief diplomat. In this context, the factors that were effective in Abdulhamid II’s adoption of leader diplomacy, examples of leader diplomacy, and its positive/negative reflections constitute the research topics of this article.

Keywords

Abdulhamid II, diplomacy, ambassador, international relations, foreign policy

References

Armaoğlu, F. (1994). 19.yüzyıl siyasi tarihi (1789-1914). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Bostan, Z. (2019). Modern Osmanlı hariciyesinin inşası ve II. Abdülhamid dönemimde diplomasi [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): A.)MKT.MHM.748/16; A.{DVNSNMH.d.9/314; A.}DVN.NMH.35/9; BEO. 818 / 61350; BEO. 846 / 63417; BEO.307/22967; BEO.337/25234; BOA.Y.A. HUS.206/76; C.HR.38/1896; DH.MKT. 2508/128; DH.MKT.1384/62; DH.MKT.2090/117; HR. SFR. 384 / 5; HR. SYS. 1705 / 9; HR. SYS. 1844 / 42; HR. TH.195 / 42; HR. TH.41 / 1; HR. TO. 133 / 46; HR.İD.390/32; HR.SFR. 3. 343/26; HR.SFR.3.343/64; HR.SYS. 1005/62; HR.SYS. 28/32; HR.SYS. 2947/31; HR.SYS.1621/51; HR.SYS.1741/20;
HR.SYS.2947/31; HR.SYS.405/8; HR.TO. 58/79; HR.TO.110/90; HR.TO.121/130; HR.TO.121/53; HR.TO.122/49; HR.TO.124/31; HR.TO.135/30; HR.TO.41/6; HR.TO.45/99; HR.TO.497/104; HR.TO.555/55; HR.TO.583/14; HR.TO.60/88; HR.TO.68/21; HR.TO.9/85; HR.TO.95/1; HR.TO115/139; İ. HR. 276 / 16810; İ.DH.1072/ 84112; İ.DH.1115/ 87202; İ.HR. 279 /17114; İ.HR.266/15951; İ.HR.266/15987; İ.HR.272/ 16387; İ.HR.276/ 16785; İ.HR.276/16816;
İ.HR.276/16848; İ.HR.278/ 17052; İ.HR.278/17069; İ.HR.279/ 17163; İ.HR.300/18982; İ.HR.337/ 21827; İ.HR.385/9; İ.HUS.57 / 39; İ.MTZ (05). 231/1127; İ.MTZ (05).25/1192; MB. İ. 48 / 150; Y. A. HUS. 169/147; Y. A. HUS. 175/22; Y. A. HUS. 216 / 61; Y. A. HUS. 231 / 11; Y. A. HUS. 260 / 43; Y. A. HUS. 344/46; Y. EE. 15 / 70; Y. PRK. BŞK. 14/32; Y. PRK. BŞK. 42 / 8; Y. PRK. BŞK.18/9; Y. PRK. EŞA 4 / 67; Y. PRK. EŞA 51 / 39; Y. PRK. EŞA. 11/104; Y. PRK. EŞA. 15/79; Y. PRK.
EŞA. 19/44; Y. PRK. EŞA. 21/ 76; Y. PRK. EŞA. 22 / 7; Y. PRK. EŞA. 22 /8; Y. PRK. EŞA. 25 / 28; Y. PRK. EŞA. 26 / 33; Y. PRK. EŞA. 28 / 23; Y. PRK. EŞA. 33 / 10; Y. PRK. EŞA. 51 / 67; Y. PRK. EŞA. 7 / 60; Y. PRK. EŞA.17 / 79; Y. PRK. EŞA.18/9; Y. PRK. EŞA.4/67; Y. PRK. EŞA.8/73; Y. PRK. HR. 2/14; Y. PRK. KOM. 8/68; Y. PRK.BŞK. 42/8; Y. PRK.EŞA 4/67; Y.A. HUS. 218 / 63; Y.A.HUS. 169/147; Y.A.HUS. 175/113; Y.A.HUS. 205/4;Y.A.HUS. 352/65; Y.A.HUS.169/147;
Y.A.HUS.171/78; Y.A.HUS.173/47; Y.A.HUS.180/103; Y.A.HUS.184/140; Y.A.HUS.187/49; Y.A.HUS.205/4; Y.A.HUS.218/40; Y.A.HUS.218/59; Y.A.HUS.228/56; Y.A.HUS.234/43; Y.A.HUS.236/108; Y.A.HUS.251/43; Y.A.HUS.335/57; Y.A.HUS.335/92; Y.A.HUS.371/63; Y.A.HUS.407/29; Y.A.HUS.407/66; Y.A.HUS.408/5; Y.A.HUS.412/5; Y.EE. 46/125; Y.EE.125/13; Y.EE.42/278;Y.EE.43/24;Y.EE.46 / 126; Y.EE.46/124; Y.EE.46/125;
Y.EE.84/136; Y.PRK. BŞK.11/48; Y.PRK. BŞK.9/11;Y.PRK. EŞA. 26 /13; Y.PRK. EŞA. 5/64; Y.PRK. HR. 31/6; Y.PRK. HR.13/52; Y.PRK. MYD.8/4; Y.PRK.ASK.109/65; Y.PRK.AZJ.25/98; Y.PRK.AZJ.31/95; Y.PRK.BŞK.13/20; Y.PRK.BŞK.14/32; Y.PRK.BŞK.30/106; Y.PRK.DFE.1/26; Y.PRK.EŞA. 24 / 80; Y.PRK.EŞA. 6/43; Y.PRK.EŞA.1/32; Y.PRK.EŞA.44/60; Y.PRK.EŞA.1/56; Y.PRK.EŞA.11/104; Y.PRK.EŞA.13/44; Y.PRK.EŞA.14/112; Y.PRK.EŞA.16/51; Y.PRK.EŞA.16/60;
Y.PRK.EŞA.17/79; Y.PRK.EŞA.18/84; Y.PRK.EŞA.19/106; Y.PRK.EŞA.19/11; Y.PRK.EŞA.19/11; Y.PRK.EŞA.19/94; Y.PRK.EŞA.21/23; Y.PRK.EŞA.22/7; Y.PRK.EŞA.23/49; Y.PRK.EŞA.24/29; Y.PRK.EŞA.24/80; Y.PRK.EŞA.27/33; Y.PRK.EŞA.28/27; Y.PRK.EŞA.3/69; Y.PRK.EŞA.36/106; Y.PRK.EŞA.4/110; Y.PRK.EŞA.4/14; Y.PRK.EŞA.4/67; Y.PRK.EŞA.4/88; Y.PRK.EŞA.44/60; Y.PRK.EŞA.5/64; Y.PRK.EŞA.6/48; Y.PRK.EŞA.7/60; Y.PRK.EŞA.8/73;
Y.PRK.EŞA41/33; Y.PRK.HR.1/42; Y.PRK.HR.13/68; Y.PRK.HR.2/87;Y.PRK.HR.22/9; Y.PRK.HR.31/6; Y.PRK.HR.5/75; Y.PRK.KOM.15/4; Y.PRK.TKM. 10 /54; Y.PRK.TKM.16/20; Y.PRK.TŞF.1/82; Y.PRK.TŞF.6/50.
Çakmak, A. (2020). Türk dışişleri teşkilatının gelişimi Hariciye Nezareti. Ötüken Yayınları.
Çorlu, S. M. (2015). Geçmiş zamanlar: II. Abdülhamid devri Osmanlı diplomasisi İstanbul ve Paris hatıraları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Enginün, İ. (1994). Abdülhak Hâmid’in hatıraları. Dergâh Yayınları.
Erkan, D. (2011). II. Abdülhamid’in ilk Mâbeyn Ferîki Eğinli Said Paşa’nın hâtırâtı I-II (1876-1880). Bengi Yayınları.
Findley, C. (2011). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı memurlarının toplumsal tarihi (G. Ç. Güven, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Findley, C. (2019). Osmanlı İmparatorluğunda bürokratik reform Babıâli 1789-1922 (E. Ertürk, Çev.). Alfa Tarih Yayınları.
Gökmen, O. (1999). Bir zamanlar hariciye: Eski bir diplomatın hatıraları 1. Kaptan Ofset.
Gör, E. (2019). Abdülhamid döneminde İstihbarat Mutlakıyetten Meşrutiyete İmparatorluğun haber alma faaliyetleri 1876-1909. Kitap Yayınevi.
İskit, T. (2018). Diplomasi tarihi, teorisi, kurumları ve uygulaması. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Karacagil, Ö.K. (2014). II. Wilhelm’in Osmanlı İmparatorluğu’nu ziyareti ve mihmandarı Mehmed Şakir Paşa’nın günlüğü (1898). Türkiyat Mecmuası, 24(2), 73-97. https://doi.org/10.18345/tm.52503
Karadeniz, Y. (2017). Osmanlı ve İran’ın İngiliz paraleli Cemaleddin Esedâbadi. Gece Kitaplığı.
Karaosmanoğlu, Y.K. (1984). Zoraki diplomat. İletişim Yayınları.
Kırmızı, A. (2016). Abdülhamid’in valileri Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908. Klasik Yayınları.
Koloğlu, O. (1987). Abdülhamid gerçeği. Gür Yayınları.
Köçen, M. (2019). Osmanlı hariciyesinde bir asker sefir: Hüseyin Hüsnü Paşa (1839-1916) [Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
Kul, N. (2019). Mutfak kimlik diplomasi Türkiye’de gastro diplomasi. Tün Kitap.
Morgenthau, H. (2017). Büyükelçi Morgenthau'nun Öyküsü (A.Tuygan. Çev.). Belge Yayınları.
Nuri, O. (2017). Bilinmeyen Abdülhamid Abdülhamid-i Sâni ve Devr-i Saltanatı Abdülhamid Abdülhamid’in husûsi ve siyasi Hayatı (Cilt 1-2). (Kocahanoğlu, O. S., Yay. haz.). Temel Yayınevi.
Olgun, S. (2020). Sırbistan Kralı Aleksandar'ın 1894 yılındaki İstanbul seyahati. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7(18), 457-483. http://dx.doi.org/10.17822/omad.2020.167
Ortaylı, İ. (1981). II. Abdülhamit döneminde Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman nüfuzu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Osmanoğlu, A. (1986). Babam Sultan Abdülhamid (Hatıralarım). Selçuk Yayınları.
Osmanoğlu, Ş. (2022). Babam Abdülhamid saray ve sürgün yılları. Timaş Yayınevi.
Öke, M. K. (2020). Saraydaki casus: Gizli belgelerle Abdülhamid devri ve İngiliz ajanı Yahudi Vambery. İrfan Yayıncılık.
Paker, E. C. (2001). Siyasi tarihimizde kırk yıllık hariciye hatıraları. Remzi Kitabevi.
Poggi, G. (2019). Modern devletin gelişimi: Sosyolojik bir yaklaşım (Ş. Kut, B.Toprak, Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Reşit, A. (2007). İmparatorluğun son döneminde gördüklerim yaptıklarım (1890-1922). (Nur, Ö. A., Yay. haz.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Sander, O. (1993). Anka’nın yükselişi ve düşüşü: Osmanlı diplomasi tarihi üzerine bir deneme. İmge Kitabevi.
Sertoğlu, M. (2011). Mufassal Osmanlı Tarihi (Cilt: VI). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Setton, K. M.(2022). XVII. yüzyıl dünyasında Venedik, Avusturya ve Türkler (Arif. E, Çev.). Albaraka Yayınları.
Sırrı, Ö. H. (2007). Sultan Abdülhamit devri hatıraları ve saray idaresi. Dergah Yayınları.
Söylemezoğlu, G. K. (1949). Hariciye hizmetinde otuz sene. Saka Matbaası.
Söylemezoğlu, G. K. (1957). Siyasi dağarcığım. Ekicigil Matbaası.
Şakir, Z. (2018). Sultan Hamid'in son günleri. Akıl Fikir Yayınları.
Şeref, A. (1996). II. Meşrutiyet olayları (1908-1909). (Bayram. K., Mehmet A.Ü, Yay. haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tahsin Paşa. (2018.) Sultan Abdülhamid’in sırdaşı (Emre, T, Yay. haz.). Yakın Plan Yayınları.
Tuncer, H. (1995). Eski ve yeni diplomasi. Ümit Yayıncılık
Turan, N. S. (2018). İmparatorluk ve diplomasi: Osmanlı diplomasisinin izinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Yalçınkaya, M. A., Kurtaran, U. (Yay. haz.). (2018). Osmanlı diplomasi tarihi kurumları ve tatbiki. Altınordu Yayınları.
Yasamee, F. A.K. (2020). Abdülhamid’in dış politikası Düvel-i Muazzama karşısında Osmanlı 1788-1888 (Yusuf, S.İ. Çev.). Kronik Yayınları.
Yuca, İ. S., Kara, H. (Yay. haz.). (2019). Tanzimattan günümüze olaylar ve kişiler ekseninde Türk hariciyesi. Kitabevi Yayınları.

Sultan II. Abdülhamid ve Lider Diplomasisi

Year 2025, Volume: 42 Issue: 1

Furkan Bülbül

https://doi.org/10.32600/huefd.1613945

Abstract

Devletlerarası ilişkiler hükümdarlar arası bir mesele iken feodal devletten modern devlete geçiş kapsamında dışişleri bakanlıkları ve diplomatlar bu alanda başat bir rol oynamaya başlamıştır. Tarihî süreçte diplomasi kurum ve görevlilerinin uluslararası arenadaki rolleri giderek önem kazanmakla birlikte bazı güçlü siyasî liderler adeta baş diplomat şeklinde hareket etme eğiliminde olmuşlardır. Bürokrasinin tamamen devre dışı bırakılmadığı ancak etkisiz ve yetkisiz hale getirildiği, uluslararası arenada diplomatlardan ziyade liderin ön planda olduğu bu durumu “Lider Diplomasisi” şeklinde adlandırabiliriz. Son dönem Osmanlı tarihinde dikkate değer bir hükümdar olarak ön plana çıkan Sultan II. Abdülhamid de bu liderler arasında yer almaktadır. Nitekim padişah; devletin dış politikasının belirlenmesi ve uygulanmasında sadece karar alıcı olmakla kalmayıp adeta baş diplomat şeklinde hareket etmiştir. Bu kapsamda II. Abdülhamid’in lider diplomasisini benimsemesinde etkili olan faktörler ile lider diplomasisinin örnekleri ve müspet/menfi yansımaları bu makalenin araştırma konularını teşkil etmektedir.

Keywords

II. Abdülhamid, diplomasi, sefir, uluslararası ilişkiler, dış politika

References

Armaoğlu, F. (1994). 19.yüzyıl siyasi tarihi (1789-1914). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Bostan, Z. (2019). Modern Osmanlı hariciyesinin inşası ve II. Abdülhamid dönemimde diplomasi [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): A.)MKT.MHM.748/16; A.{DVNSNMH.d.9/314; A.}DVN.NMH.35/9; BEO. 818 / 61350; BEO. 846 / 63417; BEO.307/22967; BEO.337/25234; BOA.Y.A. HUS.206/76; C.HR.38/1896; DH.MKT. 2508/128; DH.MKT.1384/62; DH.MKT.2090/117; HR. SFR. 384 / 5; HR. SYS. 1705 / 9; HR. SYS. 1844 / 42; HR. TH.195 / 42; HR. TH.41 / 1; HR. TO. 133 / 46; HR.İD.390/32; HR.SFR. 3. 343/26; HR.SFR.3.343/64; HR.SYS. 1005/62; HR.SYS. 28/32; HR.SYS. 2947/31; HR.SYS.1621/51; HR.SYS.1741/20;
HR.SYS.2947/31; HR.SYS.405/8; HR.TO. 58/79; HR.TO.110/90; HR.TO.121/130; HR.TO.121/53; HR.TO.122/49; HR.TO.124/31; HR.TO.135/30; HR.TO.41/6; HR.TO.45/99; HR.TO.497/104; HR.TO.555/55; HR.TO.583/14; HR.TO.60/88; HR.TO.68/21; HR.TO.9/85; HR.TO.95/1; HR.TO115/139; İ. HR. 276 / 16810; İ.DH.1072/ 84112; İ.DH.1115/ 87202; İ.HR. 279 /17114; İ.HR.266/15951; İ.HR.266/15987; İ.HR.272/ 16387; İ.HR.276/ 16785; İ.HR.276/16816;
İ.HR.276/16848; İ.HR.278/ 17052; İ.HR.278/17069; İ.HR.279/ 17163; İ.HR.300/18982; İ.HR.337/ 21827; İ.HR.385/9; İ.HUS.57 / 39; İ.MTZ (05). 231/1127; İ.MTZ (05).25/1192; MB. İ. 48 / 150; Y. A. HUS. 169/147; Y. A. HUS. 175/22; Y. A. HUS. 216 / 61; Y. A. HUS. 231 / 11; Y. A. HUS. 260 / 43; Y. A. HUS. 344/46; Y. EE. 15 / 70; Y. PRK. BŞK. 14/32; Y. PRK. BŞK. 42 / 8; Y. PRK. BŞK.18/9; Y. PRK. EŞA 4 / 67; Y. PRK. EŞA 51 / 39; Y. PRK. EŞA. 11/104; Y. PRK. EŞA. 15/79; Y. PRK.
EŞA. 19/44; Y. PRK. EŞA. 21/ 76; Y. PRK. EŞA. 22 / 7; Y. PRK. EŞA. 22 /8; Y. PRK. EŞA. 25 / 28; Y. PRK. EŞA. 26 / 33; Y. PRK. EŞA. 28 / 23; Y. PRK. EŞA. 33 / 10; Y. PRK. EŞA. 51 / 67; Y. PRK. EŞA. 7 / 60; Y. PRK. EŞA.17 / 79; Y. PRK. EŞA.18/9; Y. PRK. EŞA.4/67; Y. PRK. EŞA.8/73; Y. PRK. HR. 2/14; Y. PRK. KOM. 8/68; Y. PRK.BŞK. 42/8; Y. PRK.EŞA 4/67; Y.A. HUS. 218 / 63; Y.A.HUS. 169/147; Y.A.HUS. 175/113; Y.A.HUS. 205/4;Y.A.HUS. 352/65; Y.A.HUS.169/147;
Y.A.HUS.171/78; Y.A.HUS.173/47; Y.A.HUS.180/103; Y.A.HUS.184/140; Y.A.HUS.187/49; Y.A.HUS.205/4; Y.A.HUS.218/40; Y.A.HUS.218/59; Y.A.HUS.228/56; Y.A.HUS.234/43; Y.A.HUS.236/108; Y.A.HUS.251/43; Y.A.HUS.335/57; Y.A.HUS.335/92; Y.A.HUS.371/63; Y.A.HUS.407/29; Y.A.HUS.407/66; Y.A.HUS.408/5; Y.A.HUS.412/5; Y.EE. 46/125; Y.EE.125/13; Y.EE.42/278;Y.EE.43/24;Y.EE.46 / 126; Y.EE.46/124; Y.EE.46/125;
Y.EE.84/136; Y.PRK. BŞK.11/48; Y.PRK. BŞK.9/11;Y.PRK. EŞA. 26 /13; Y.PRK. EŞA. 5/64; Y.PRK. HR. 31/6; Y.PRK. HR.13/52; Y.PRK. MYD.8/4; Y.PRK.ASK.109/65; Y.PRK.AZJ.25/98; Y.PRK.AZJ.31/95; Y.PRK.BŞK.13/20; Y.PRK.BŞK.14/32; Y.PRK.BŞK.30/106; Y.PRK.DFE.1/26; Y.PRK.EŞA. 24 / 80; Y.PRK.EŞA. 6/43; Y.PRK.EŞA.1/32; Y.PRK.EŞA.44/60; Y.PRK.EŞA.1/56; Y.PRK.EŞA.11/104; Y.PRK.EŞA.13/44; Y.PRK.EŞA.14/112; Y.PRK.EŞA.16/51; Y.PRK.EŞA.16/60;
Y.PRK.EŞA.17/79; Y.PRK.EŞA.18/84; Y.PRK.EŞA.19/106; Y.PRK.EŞA.19/11; Y.PRK.EŞA.19/11; Y.PRK.EŞA.19/94; Y.PRK.EŞA.21/23; Y.PRK.EŞA.22/7; Y.PRK.EŞA.23/49; Y.PRK.EŞA.24/29; Y.PRK.EŞA.24/80; Y.PRK.EŞA.27/33; Y.PRK.EŞA.28/27; Y.PRK.EŞA.3/69; Y.PRK.EŞA.36/106; Y.PRK.EŞA.4/110; Y.PRK.EŞA.4/14; Y.PRK.EŞA.4/67; Y.PRK.EŞA.4/88; Y.PRK.EŞA.44/60; Y.PRK.EŞA.5/64; Y.PRK.EŞA.6/48; Y.PRK.EŞA.7/60; Y.PRK.EŞA.8/73;
Y.PRK.EŞA41/33; Y.PRK.HR.1/42; Y.PRK.HR.13/68; Y.PRK.HR.2/87;Y.PRK.HR.22/9; Y.PRK.HR.31/6; Y.PRK.HR.5/75; Y.PRK.KOM.15/4; Y.PRK.TKM. 10 /54; Y.PRK.TKM.16/20; Y.PRK.TŞF.1/82; Y.PRK.TŞF.6/50.
Çakmak, A. (2020). Türk dışişleri teşkilatının gelişimi Hariciye Nezareti. Ötüken Yayınları.
Çorlu, S. M. (2015). Geçmiş zamanlar: II. Abdülhamid devri Osmanlı diplomasisi İstanbul ve Paris hatıraları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Enginün, İ. (1994). Abdülhak Hâmid’in hatıraları. Dergâh Yayınları.
Erkan, D. (2011). II. Abdülhamid’in ilk Mâbeyn Ferîki Eğinli Said Paşa’nın hâtırâtı I-II (1876-1880). Bengi Yayınları.
Findley, C. (2011). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı memurlarının toplumsal tarihi (G. Ç. Güven, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Findley, C. (2019). Osmanlı İmparatorluğunda bürokratik reform Babıâli 1789-1922 (E. Ertürk, Çev.). Alfa Tarih Yayınları.
Gökmen, O. (1999). Bir zamanlar hariciye: Eski bir diplomatın hatıraları 1. Kaptan Ofset.
Gör, E. (2019). Abdülhamid döneminde İstihbarat Mutlakıyetten Meşrutiyete İmparatorluğun haber alma faaliyetleri 1876-1909. Kitap Yayınevi.
İskit, T. (2018). Diplomasi tarihi, teorisi, kurumları ve uygulaması. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Karacagil, Ö.K. (2014). II. Wilhelm’in Osmanlı İmparatorluğu’nu ziyareti ve mihmandarı Mehmed Şakir Paşa’nın günlüğü (1898). Türkiyat Mecmuası, 24(2), 73-97. https://doi.org/10.18345/tm.52503
Karadeniz, Y. (2017). Osmanlı ve İran’ın İngiliz paraleli Cemaleddin Esedâbadi. Gece Kitaplığı.
Karaosmanoğlu, Y.K. (1984). Zoraki diplomat. İletişim Yayınları.
Kırmızı, A. (2016). Abdülhamid’in valileri Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908. Klasik Yayınları.
Koloğlu, O. (1987). Abdülhamid gerçeği. Gür Yayınları.
Köçen, M. (2019). Osmanlı hariciyesinde bir asker sefir: Hüseyin Hüsnü Paşa (1839-1916) [Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
Kul, N. (2019). Mutfak kimlik diplomasi Türkiye’de gastro diplomasi. Tün Kitap.
Morgenthau, H. (2017). Büyükelçi Morgenthau'nun Öyküsü (A.Tuygan. Çev.). Belge Yayınları.
Nuri, O. (2017). Bilinmeyen Abdülhamid Abdülhamid-i Sâni ve Devr-i Saltanatı Abdülhamid Abdülhamid’in husûsi ve siyasi Hayatı (Cilt 1-2). (Kocahanoğlu, O. S., Yay. haz.). Temel Yayınevi.
Olgun, S. (2020). Sırbistan Kralı Aleksandar'ın 1894 yılındaki İstanbul seyahati. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7(18), 457-483. http://dx.doi.org/10.17822/omad.2020.167
Ortaylı, İ. (1981). II. Abdülhamit döneminde Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman nüfuzu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Osmanoğlu, A. (1986). Babam Sultan Abdülhamid (Hatıralarım). Selçuk Yayınları.
Osmanoğlu, Ş. (2022). Babam Abdülhamid saray ve sürgün yılları. Timaş Yayınevi.
Öke, M. K. (2020). Saraydaki casus: Gizli belgelerle Abdülhamid devri ve İngiliz ajanı Yahudi Vambery. İrfan Yayıncılık.
Paker, E. C. (2001). Siyasi tarihimizde kırk yıllık hariciye hatıraları. Remzi Kitabevi.
Poggi, G. (2019). Modern devletin gelişimi: Sosyolojik bir yaklaşım (Ş. Kut, B.Toprak, Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Reşit, A. (2007). İmparatorluğun son döneminde gördüklerim yaptıklarım (1890-1922). (Nur, Ö. A., Yay. haz.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Sander, O. (1993). Anka’nın yükselişi ve düşüşü: Osmanlı diplomasi tarihi üzerine bir deneme. İmge Kitabevi.
Sertoğlu, M. (2011). Mufassal Osmanlı Tarihi (Cilt: VI). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Setton, K. M.(2022). XVII. yüzyıl dünyasında Venedik, Avusturya ve Türkler (Arif. E, Çev.). Albaraka Yayınları.
Sırrı, Ö. H. (2007). Sultan Abdülhamit devri hatıraları ve saray idaresi. Dergah Yayınları.
Söylemezoğlu, G. K. (1949). Hariciye hizmetinde otuz sene. Saka Matbaası.
Söylemezoğlu, G. K. (1957). Siyasi dağarcığım. Ekicigil Matbaası.
Şakir, Z. (2018). Sultan Hamid'in son günleri. Akıl Fikir Yayınları.
Şeref, A. (1996). II. Meşrutiyet olayları (1908-1909). (Bayram. K., Mehmet A.Ü, Yay. haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tahsin Paşa. (2018.) Sultan Abdülhamid’in sırdaşı (Emre, T, Yay. haz.). Yakın Plan Yayınları.
Tuncer, H. (1995). Eski ve yeni diplomasi. Ümit Yayıncılık
Turan, N. S. (2018). İmparatorluk ve diplomasi: Osmanlı diplomasisinin izinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Yalçınkaya, M. A., Kurtaran, U. (Yay. haz.). (2018). Osmanlı diplomasi tarihi kurumları ve tatbiki. Altınordu Yayınları.
Yasamee, F. A.K. (2020). Abdülhamid’in dış politikası Düvel-i Muazzama karşısında Osmanlı 1788-1888 (Yusuf, S.İ. Çev.). Kronik Yayınları.
Yuca, İ. S., Kara, H. (Yay. haz.). (2019). Tanzimattan günümüze olaylar ve kişiler ekseninde Türk hariciyesi. Kitabevi Yayınları.

There are 50 citations in total.

Details

Primary Language	Turkish
Subjects	Late Modern Ottoman History
Journal Section	Articles
Authors	Furkan Bülbül 0009-0001-1418-9612
Early Pub Date	June 4, 2025
Publication Date
Submission Date	January 5, 2025
Acceptance Date	February 15, 2025
Published in Issue	Year 2025 Volume: 42 Issue: 1

Cite

APA	Bülbül, F. (2025). Sultan II. Abdülhamid ve Lider Diplomasisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 42(1). https://doi.org/10.32600/huefd.1613945

Article Files

Full Text

Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.