The Differences in Consciousness Experienced by Ghazali in the Process of Self-Realization (A Study Centered on al-Munqiz Minad-Dalal)
Abstract
According to Maslow, the “pyramid of needs” must be satisfied in order for human beings to realize themselves. In this pyramid of humanistic psychology, when physiological needs, the need for security, love, belonging and respect are met, a person can realize himself/herself. Maslow stated that “transcendental consciousness experiences” can be experienced when the motive of self-actualization is satisfied. According to him, in transcendental consciousness experiences, the individual has the feeling of being one with the whole universe, the state of consciousness changes and the person experiences different experiences in the inner world than real life. There are similarities and differences between the states of consciousness in Sufism, the mystical aspect of Islam, and transcendental consciousness experiences. In Islamic mysticism, contrary to Maslow, when physical needs, the need for security, love, belonging, respect and other worldly needs are starved, the raw state of consciousness matures. Thus, the individual can become a human being and have metaphysical experiences. In his autobiographical work Al-Munqiz Mine'd-Dalāl, it is seen that Abū Hāmid Muhammad al-Ghazzālī (d. 505/1111) experienced various differences in the state of consciousness in the context of the process of self-discovery; he narrates his experiences before and after these experiences in detail. In this study, with the document analysis method, it is analyzed how he overcame the crises he experienced in the process of human self-discovery in terms of the types of consciousness in modern psychology and Islamic mysticism.
Keywords
Psychology of Religion Transpersonal Psychology Ghazali El Munqız Mine Al-Dalal Self Actualization
References
- Addington, Jack Ensıgn. %100 Düşünce Gücü. İstanbul: Akaşa Yayınları, 2004.
- Akkaya, Muhammed Veysel. "Ruhsal Hastalıkların Manevi Tedavisine Sufilerin Yaklaşımları-İmam Gazzâlî Örneği" .Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 8/3 (2024).
- Atalay, Zümra. Mindfulness-Bilinçli Farkındalık. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 2020.
- Ayten, Ali. Psikoloji ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
- Bahadır, Abdulkerim. İnsanın Anlam Arayışı ve Din: Logoterapik Bir Araştırma. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
- Bahçe, Kemal. İmam-ı Gazzâlî ve Nübüvvet Anlayışı. Konya: Selçuklu Üniversitesi, Temel İslam Bilimleri, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
- Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim Sanat Yayınları, 2000.
- Cengil, Muammer. “Depresyonu Önlemede Dini İnancın Koruyucu Rolü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/2 (2003).
- Çapak, İbrahim. “Gazzâlî ve Dikkat Çektiği Bazı Meseleler”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Bahar 2016).
- Daş, Ceylan. Geştalt Terapi Bütünleşmek ve Büyümek. Ankara: Altınordu Yayınları, 2020.
- Davidson, Gerald C. ve Neale, John M. Anormal Psikolojisi. çev. ed. İhsan Dağ. Ankara: TPD Yayınları, 2004.
- Dede, Yüksel. “Nitel Yöntemler”. Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. Edt. John W. Creswell, trc. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap, 2017.
- Demirli Yıldız, Aylin vd.“Kriz, Kriz Tepkileri ve Kriz Danışmanlığı” . Kriz Danışmanlığı, Edt. Özgür Erdur Baker ve Türkan Doğan. Ankara: Pegem Akademi, 2017.
- Dunner, Darren L. Current Pshychiatic Theraphy. Philadelphia: Saoundes Company Press, 1993.
- Elmalılı Hamdi Yazır, Kur’ân-ı Kerim Meali. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
- Frager, Robert. Manevi Rehberlik. çev. Ömer Çolakoğlu. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
- Frankl, Viktor E. Anlam Arayışı, çev. Selçuk Budak. İstanbul: Okuyanus Yayınları, 2018.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. El-Münkız Mine’d-Dalâl, Aklı Karışıklar İçin Kılavuz, tlf., trc. Mevlüt Uyanık ve Aygün Akyol. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
- Grof, Stanislav. Geleceğin Psikolojisi. çev. Sezer Soner. İzmir: Ege Meta yayınları, 2002.
- Grof, Stanislav. Kozmik Oyun. çev. Levent Kartal. İstanbul: Omega Yayınları, 2020.
- Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
- İbn Bâcce, Kitabu’n Nefs, Bireysel Özün Keşfi, tlf. trc. Mevlüt Uyanık, Aygün Akyol ve Bayram Tamtürk. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
- Kindî, Ya‘kūb b. İshak. İlk Felsefe/ Kitab fi’l-Felsefeti’l-Ula, çev. Mahmut Kaya. İstanbul: İz Yayınları, 1994.
- Maslow, Abraham. The Farther Reaches of Human Nature. Journal of Transpersonal Psychology 1/1 (1969)
- Maslow, Abraham. “A Theory of Human Motivation”. Psychological Review 50 (1943).
- Maslow, Abraham. Toward A Psychology Of Being. New York: Van Nostrand Reinhold Co., 1968.
- Maslow, Abraham. Motivation and Personality. New York: Harper and Row, 1970.
- Maslow, Abraham. İnsan Olmanın Psikolojisi. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 2011.
- Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2007.
- Morris, G. Charles. Psikolojiyi Anlamak. çev. Belgin Ayvaşık ve Melike Sayıl. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 2002.
- Orman, Sabri. “Gazzâlî’nin Hayatı ve Eserleri”. İslami Araştırmalar Dergisi 13/4 (2000)
- Özçelik, Mustafa Bizim Yunus. Ankara: Eskişehir Valiliği Sistem Ofset, 2010.
- Özdoğan, Öznur. “Gazzâlî ve Benötesi Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2(2011).
- Öztan Ulusoy, Yıldız - Cihangül, Nergiz. “Uzaktan Eğitim Sürecinde Psikolojik Danışmanların Krize Müdahale Deneyimlerinin İncelenmesi”. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi 1/1 (2021).
- Sağır, Cemile. Tasavvuf ve Psikoloji İlişkisi: Varoluşçu, İnsancıl ve Benötesi Psikoloji Kuramları Çerçevesinde (XXI. Yüzyıl). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Kemal Sayar, Sûfi Psikoloji. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
- Koçak, Aynur - Gündoğdu, Sümeyye. “Ben Ötesi Psikolojinin İzinde Yunus Emre’yi Anlamak”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 104 (2022).
- Köse, Ali- Ayten, Ali. Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
- Schultz, P.Duane ve Schultz, Sydney Ellen. Modern Psikoloji Tarihi. çev. Yasemin Aslay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2007.
- Siegel, J.Daniel. Akılgözü Bilinçli Farkındalık ve Kendini İyileştiren Beyin. çev. Ladin Arda. İstanbul: Diyojen Yayınları, 2019.
- Şener Güney, Nihal. Kuran-ı Kerim’de Psikolojik Sağlık. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
- Tunç Özkan, Hacer. Gazzali’nin Nefs Anlayışı ve Din Psikolojisine Katkıları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- Watt, W. Montgomery. Müslüman Aydın. çev. Hanifi Özcan. Samsun: Etüt Yayınları, 2003.
- Wulff, David M. “Transpersonel (Benötesi) Psikoloji”. çev. Ali Ulvi Mehmedoğlu ve Saliha Uysal. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/1 (2006).
Gazzâlî’nin Kendini Gerçekleştirme Sürecinde Yaşadığı Bilinç Farklılıkları (el-Münkız Mine’d-Dalâl Merkezli Bir İnceleme)
Abstract
Maslow’a göre insanın kendisini gerçekleştirebilmesi için “ihtiyaçlar piramidi”nin doyuma ulaşması gerekir. Hümanist psikolojinin bu piramidinde fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik ihtiyacı, sevgi ve ait olma ile saygı ihtiyaçları karşılandığında kişi kendini gerçekleştirebilmektedir. Maslow, kendini gerçekleştirme güdüsü tatmin olduğunda “aşkın bilinç deneyimleri” yaşanabileceğini belirtmiştir. Ona göre aşkın bilinç deneyimlerinde; bireyin tüm evrenle bir olma hissi bulunmakta, bilinç durumu değişerek kişi iç dünyasında gerçek hayattan farklı deneyimler yaşamaktadır. İslam dininin mistik yönü olan tasavvufta yer alan bilinç hâlleri ile aşkın bilinç deneyimleri arasında benzerlikler ve farklar göze çarpmaktadır. İslam tasavvufunda Maslow’un aksine; fiziksel ihtiyaçlar, güvenlik ihtiyacı, sevgi, ait olma, saygı ve diğer dünyevi ihtiyaçlar aç bırakıldığında ham görülen bilinç hâlinin olgunlaşması söz konusu olmaktadır. Böylece birey insan-ı kâmil olabilmekte ve metafizik deneyimler yaşayabilmektedir. El-Münkız Mine’d-Dalâl adlı otobiyografik nitelikteki eserinde Ebû Hâmid Muhammed el-Gazzâlî’nin (öl. 505/1111), kendini keşfetme süreci bağlamında çeşitli bilinç hâli farklılıkları deneyimlediği; bu deneyimlerin öncesine ve sonrasına ilişkin yaşantılarını ayrıntılı biçimde aktardığı görülmektedir. Bu çalışmada doküman incelemesi yöntemi ile modern psikolojide yer alan bilinç çeşitleri ile İslam tasavvufu açısından insanın kendisini keşfetmesi sürecinde yaşadığı krizleri nasıl atlattığı ve nasıl aşkın bilinç deneyimler yaşaması tek bir örnek üzerinden incelenecektir.
Keywords
Din Psikolojisi Transpersonel Psikoloji Kendini Gerçekleştirmek Gazzali El Münkız Mine'd- Dalal
References
- Addington, Jack Ensıgn. %100 Düşünce Gücü. İstanbul: Akaşa Yayınları, 2004.
- Akkaya, Muhammed Veysel. "Ruhsal Hastalıkların Manevi Tedavisine Sufilerin Yaklaşımları-İmam Gazzâlî Örneği" .Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 8/3 (2024).
- Atalay, Zümra. Mindfulness-Bilinçli Farkındalık. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 2020.
- Ayten, Ali. Psikoloji ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
- Bahadır, Abdulkerim. İnsanın Anlam Arayışı ve Din: Logoterapik Bir Araştırma. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
- Bahçe, Kemal. İmam-ı Gazzâlî ve Nübüvvet Anlayışı. Konya: Selçuklu Üniversitesi, Temel İslam Bilimleri, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
- Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim Sanat Yayınları, 2000.
- Cengil, Muammer. “Depresyonu Önlemede Dini İnancın Koruyucu Rolü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/2 (2003).
- Çapak, İbrahim. “Gazzâlî ve Dikkat Çektiği Bazı Meseleler”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Bahar 2016).
- Daş, Ceylan. Geştalt Terapi Bütünleşmek ve Büyümek. Ankara: Altınordu Yayınları, 2020.
- Davidson, Gerald C. ve Neale, John M. Anormal Psikolojisi. çev. ed. İhsan Dağ. Ankara: TPD Yayınları, 2004.
- Dede, Yüksel. “Nitel Yöntemler”. Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. Edt. John W. Creswell, trc. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap, 2017.
- Demirli Yıldız, Aylin vd.“Kriz, Kriz Tepkileri ve Kriz Danışmanlığı” . Kriz Danışmanlığı, Edt. Özgür Erdur Baker ve Türkan Doğan. Ankara: Pegem Akademi, 2017.
- Dunner, Darren L. Current Pshychiatic Theraphy. Philadelphia: Saoundes Company Press, 1993.
- Elmalılı Hamdi Yazır, Kur’ân-ı Kerim Meali. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
- Frager, Robert. Manevi Rehberlik. çev. Ömer Çolakoğlu. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
- Frankl, Viktor E. Anlam Arayışı, çev. Selçuk Budak. İstanbul: Okuyanus Yayınları, 2018.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. El-Münkız Mine’d-Dalâl, Aklı Karışıklar İçin Kılavuz, tlf., trc. Mevlüt Uyanık ve Aygün Akyol. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
- Grof, Stanislav. Geleceğin Psikolojisi. çev. Sezer Soner. İzmir: Ege Meta yayınları, 2002.
- Grof, Stanislav. Kozmik Oyun. çev. Levent Kartal. İstanbul: Omega Yayınları, 2020.
- Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
- İbn Bâcce, Kitabu’n Nefs, Bireysel Özün Keşfi, tlf. trc. Mevlüt Uyanık, Aygün Akyol ve Bayram Tamtürk. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
- Kindî, Ya‘kūb b. İshak. İlk Felsefe/ Kitab fi’l-Felsefeti’l-Ula, çev. Mahmut Kaya. İstanbul: İz Yayınları, 1994.
- Maslow, Abraham. The Farther Reaches of Human Nature. Journal of Transpersonal Psychology 1/1 (1969)
- Maslow, Abraham. “A Theory of Human Motivation”. Psychological Review 50 (1943).
- Maslow, Abraham. Toward A Psychology Of Being. New York: Van Nostrand Reinhold Co., 1968.
- Maslow, Abraham. Motivation and Personality. New York: Harper and Row, 1970.
- Maslow, Abraham. İnsan Olmanın Psikolojisi. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 2011.
- Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2007.
- Morris, G. Charles. Psikolojiyi Anlamak. çev. Belgin Ayvaşık ve Melike Sayıl. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 2002.
- Orman, Sabri. “Gazzâlî’nin Hayatı ve Eserleri”. İslami Araştırmalar Dergisi 13/4 (2000)
- Özçelik, Mustafa Bizim Yunus. Ankara: Eskişehir Valiliği Sistem Ofset, 2010.
- Özdoğan, Öznur. “Gazzâlî ve Benötesi Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2(2011).
- Öztan Ulusoy, Yıldız - Cihangül, Nergiz. “Uzaktan Eğitim Sürecinde Psikolojik Danışmanların Krize Müdahale Deneyimlerinin İncelenmesi”. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi 1/1 (2021).
- Sağır, Cemile. Tasavvuf ve Psikoloji İlişkisi: Varoluşçu, İnsancıl ve Benötesi Psikoloji Kuramları Çerçevesinde (XXI. Yüzyıl). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Kemal Sayar, Sûfi Psikoloji. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
- Koçak, Aynur - Gündoğdu, Sümeyye. “Ben Ötesi Psikolojinin İzinde Yunus Emre’yi Anlamak”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 104 (2022).
- Köse, Ali- Ayten, Ali. Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
- Schultz, P.Duane ve Schultz, Sydney Ellen. Modern Psikoloji Tarihi. çev. Yasemin Aslay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2007.
- Siegel, J.Daniel. Akılgözü Bilinçli Farkındalık ve Kendini İyileştiren Beyin. çev. Ladin Arda. İstanbul: Diyojen Yayınları, 2019.
- Şener Güney, Nihal. Kuran-ı Kerim’de Psikolojik Sağlık. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
- Tunç Özkan, Hacer. Gazzali’nin Nefs Anlayışı ve Din Psikolojisine Katkıları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- Watt, W. Montgomery. Müslüman Aydın. çev. Hanifi Özcan. Samsun: Etüt Yayınları, 2003.
- Wulff, David M. “Transpersonel (Benötesi) Psikoloji”. çev. Ali Ulvi Mehmedoğlu ve Saliha Uysal. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/1 (2006).
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Islamic Studies (Other) |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 15, 2025 |
| Submission Date | March 25, 2025 |
| Acceptance Date | May 20, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 5 Issue: 2 |
İdrak, is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).