Abstract
Bu çalışmayla, İkinci Dünya Savaşı sırasında Adana sinemalarında gösterilen filmlerin tespiti, bunların yapım ve dağıtım orijinlerine göre sınıflandırılması ve savaş koşullarıyla ilişkili gösterim pratiklerinin yorumlanması amaçlanmaktadır. Savaşın ağır ve istikrarsız koşulları, Türkiye’de film temininde zorluklara yol açmış, ithalat dinamiklerini sürekli etkilemiştir. Bu bağlamda, savaş yıllarında Adana’da gösterilen filmlerin incelenmesi hem sinema tarihi hem de şehrin sosyo-kültürel dinamikleri açısından önemlidir. Araştırmada, savaş yıllarında Adana’da yayımlanan Bugün, Türksözü ve Yeni Adana gazetelerinin arşivleri taranmış, ulaşılan veriler temalara ayrılmış ve analitik olarak değerlendirilmiştir. Bulgular, bu dönemde Adana’da gösterilen filmlerin beş ana kategoride toplandığını göstermektedir: (1) Amerikan yapımları başta olmak üzere salon filmleri; (2) Alman (UFA) yapımı ve dağıtımı olan filmler; (3) Şark filmleri; (4) Türk yapımları ve (5) Haber, propaganda ve savaş filmleri. Çalışma, savaş dönemi Türkiye’sindeki film dağıtım ve gösterim pratiklerine yerel bir bakış açısı sunmakta ve Yeşilçam sinemasının ortaya çıkışına zemin hazırlayan erken dönem koşullarına ışık tutmaktadır.
Keywords
İkinci Dünya Savaşı Türk sinema tarihi Adana sinema tarihi Film dağıtımı tarihi Şark filmleri
Ethical Statement
Bu çalışmanın özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan veride herhangi bir değişiklik yapmadığımı; İnsan ve İnsan Dergisinin tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.
References
- Abisel, N. (2005). Türk sineması üzerine yazılar. Phoenix.
- Acland, C. R. (2003). Screen traffic: Movies, multiplexes, and global culture. Duke University Press.
- Akçura, G. (2004). Aile boyu sinema. İthaki.
- Alsaray sinemasında ilaveten. (1940, Aralık 16). Yeni Adana, 4.
- Alsaray sinemasında. (1945, Ocak 5). Bugün, 4.
- Alsaray ve Tan sinemalarında 1941–1942 mevsiminde göstereceğimiz filmlerden bazıları. (1941, Ekim 12). Bugün, 4.
- Alsaray ve Tan sinemalarında pek yakında. (1944, Mart 22). Bugün, 4.
- Alsaray ve Tan sinemalarında yakında. (1941, Ocak 18). Yeni Adana, 4.
- Alsaray ve yazlık sinemalarında bu akşam. (1944, Ekim 10). Bugün, 4.
- Asri sinema. (1939, Ağustos 1). Türksözü, 3.
- Berktaş, E. (2008). 1939–1950 dönemi Türk sinemasının ekonomik, politik, toplumsal ve kültürel yapısı [Yayımlanmamış sanatta yeterlilik tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Biltereyst, D., Maltby, R., ve Meers, P. (Ed.). (2019). The Routledge companion to new cinema history. Routledge.
- Bu sene Tan Sinemasında filmi gösterilecek olan bazı yıldızların isimleri. (1939, Ekim 1). Türksözü, 3.
- Cantek, L. (2004). Gündelik yaşam ve basın (1945–1950): Basında gündelik yaşama yansıyan tartışmalar [Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Ankara Üniversitesi.
- Chapman, J. (2001). The British at war: Cinema, state and propaganda, 1939–1945. I. B. Tauris.
- Güzel filmler – Bu sene kötü film yok gibi bir şey. (1932, Ekim 20). Akşam, 9.
- Hediger, V., ve Vonderau, P. (2009). Films that work: Industrial film and the productivity of media. Amsterdam University Press.
- Işıkları maskeleme mecburiyeti kalktı. (1940, Aralık 1). Türksözü, 1.
- Kapularını yeni mevsim için pek yakında açacak olan Alsaray Sineması. (1942, Eylül 26). Bugün, 4.
- Karadoğan, A., ve Öztürk, S. R. (2022). Türkiye’de sinema sansürünün tarihi (1932-1988) – Sansür karar defterleri üzerine bir inceleme 1. Cilt (1932–1963). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Keegan, J. (1989). The Second World War. Penguin Books.
- Keshishian, V., Löker, K., ve Polatel, M. (Ed.). (2018). Ermeni kültür varlıklarıyla Adana. HDV Yayınları.
- Koçak, C. (2018). Türkiye’de Milli Şef dönemi Cilt 1 (1938–1945) (8. baskı). İletişim.
- Koçak, C. (2020). Türkiye’de Milli Şef dönemi Cilt 2 (1938–1945) (8. baskı). İletişim.
- Koppes, C. R., ve Black, G. D. (1987). Hollywood goes to war: How politics, profits, and propaganda shaped World War II movies. The Free Press.
- Le cinéma à Smyrne. (1913, Ocak 25). Ciné – Journal : Organe hebdomadaire de l’Industrie cinématographique, 6(231), 41–47.
- Maltby, R., Biltereyst, D., ve Meers, P. (Ed.). (2011). Explorations in new cinema history: Approaches and case studies. Wiley-Blackwell.
- Melnick, R. (2022). Hollywood’s embassies: How movie theaters projected American power. Columbia University Press.
- Mertcan, H. (2012). Adana Arapları ve eşkıya Cerzun. B. Çelik (der.). Adana’ya kar yağmış – Adana üzerine yazılar (4. baskı) içinde (ss. 157–169). İletişim.
- Miles, M. B., Huberman, A. M., ve Saldana, J. M. (2014). Qualitative data analysis: A methods sourcebook (3. baskı). SAGE.
- Mingant, N. (2022). Hollywood films in North Africa and the Middle East: A history of circulation. State University of New York Press.
- Neuman, W. L. (2006). Toplumsal araştırma yöntemleri – Nicel ve nitel yaklaşımlar 2. Cilt. (S. Özge, Çev.). Yayınodası Ltd.
- Özçelik, M. (2010). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk dış politikası. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(29), 253–269.
- Özgüç, A. (1988). Kronolojik Türk sinema tarihi 1914–1988. Sinema Dairesi Başkanlığı.
- Özön, N. (1968). Türk sineması kronolojisi (1895–1966). Bilgi.
- Özön, N. (2013). Türk sineması tarihi (1896–1960) (4. baskı). Doruk.
- Özuyar, A. (2011). Faşizmin etkisinde Türkiye’de sinema (1939–1945). Doruk.
- Özuyar, A. (2013). Türk sinema tarihinden fragmanlar (1896–1945). Phoenix.
- Pınar, M. (2015). Adana Türk Ocağı ve faaliyetleri (1923–1931). The Journal of International Social Research, 8(41), 537–552. https://doi.org/10.17719/jisr.20154115039
- Ricci, S. (2008). Cinema and fascism: Italian film and society, 1922–1943. University of California Press.
- Scognamillo, G. (1991). Cadde-i Kebir’de sinema. Metis.
- Scognamillo, G. (1993). Bir Levantenin Beyoğlu anıları (5. baskı). Metis.
- Sinema ve sahnelerde hükümdarların resimlerinin gösterilmemesi. (1902, Temmuz 9). BCA DH.MKT, 537/38 – 1, 2.
- Sinemalar çok pahalı. (1943, Mart 15). Yeni Adana, 3.
- Stone, N. (2019). İkinci Dünya Savaşı. (İ. Kapaklıkaya, Çev.). Ketebe.
- Şanlıer Yüksel, Ö. İ. ve Çam, A. (2019a). Adana sinema tarihinden kadınların seyir deneyimine dair fragmanlar. Kültür ve İletişim, 22(2), 63–94. https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.629046
- Şanlıer Yüksel, Ö. İ. ve Çam, A. (2019b). Çukurova’da 1960–1980 dönemi sinema pratiklerinin özel bir örneği: Yörük filmleri. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 10(2), 291–320. https://doi.org/10.32001/sinecine.639715
- Tekerek, N. (1997). Cumhuriyet Dönemi’nde Adana’da batı tarzı tiyatro yaşamı (1923–1990). Türk Tarih Kurumu.
- Tosh, J. (2020). Tarihin peşinde: modern tarih çalışmasında hedefler, yöntemler ve yeni doğrultular. (Ö. Arıkan, Çev.). Kronik.
- Türkiye Orta Şarkta gece ışıklarını söndürmeyen yegâne memlekettir. (1941, Ağustos 5). Bugün, 3.
- Vande Winkel, R., ve Welch, D. (Ed.). (2011). Cinema and the swastika. The international expansion of Third Reich cinema. Palgrave Macmillan.
- Wollenberg, H. H. (1948). Fifty years of German film. The Falcon Press Limited.
- Yazlık Asri sinemada bu akşam. (1944, Ekim 3). Türksözü, 3.
- Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Y. Saner Gönen, Çev.). İletişim.
Abstract
This study aims to identify the films screened in Adana during the Second World War, classify them based on their production and distribution origins, and interpret exhibition practices shaped by wartime conditions. The severe and unstable circumstances of the war disrupted film supply in Turkey and continually affected import dynamics. In this context, examining the films shown in Adana offers insights into Turkish cinema history and the city’s socio-cultural fabric. The research is based on an archival review of three local newspapers –Bugün, Türksözü, and Yeni Adana–published during the war years. The data collected were thematically organized, and analytically evaluated. The findings indicate that the films exhibited fall into five categories: (1) Theatrical films, primarily American productions; (2) German (UFA) films; (3) Oriental films; (4) Turkish productions; and (5) Newsreels, propaganda, and war films. The study provides a localized perspective on wartime exhibition practices and sheds light on the formative conditions of Yeşilçam cinema.
Keywords
The Second World War Turkish cinema history Adana cinema history History of film distribution Oriental films
References
- Abisel, N. (2005). Türk sineması üzerine yazılar. Phoenix.
- Acland, C. R. (2003). Screen traffic: Movies, multiplexes, and global culture. Duke University Press.
- Akçura, G. (2004). Aile boyu sinema. İthaki.
- Alsaray sinemasında ilaveten. (1940, Aralık 16). Yeni Adana, 4.
- Alsaray sinemasında. (1945, Ocak 5). Bugün, 4.
- Alsaray ve Tan sinemalarında 1941–1942 mevsiminde göstereceğimiz filmlerden bazıları. (1941, Ekim 12). Bugün, 4.
- Alsaray ve Tan sinemalarında pek yakında. (1944, Mart 22). Bugün, 4.
- Alsaray ve Tan sinemalarında yakında. (1941, Ocak 18). Yeni Adana, 4.
- Alsaray ve yazlık sinemalarında bu akşam. (1944, Ekim 10). Bugün, 4.
- Asri sinema. (1939, Ağustos 1). Türksözü, 3.
- Berktaş, E. (2008). 1939–1950 dönemi Türk sinemasının ekonomik, politik, toplumsal ve kültürel yapısı [Yayımlanmamış sanatta yeterlilik tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Biltereyst, D., Maltby, R., ve Meers, P. (Ed.). (2019). The Routledge companion to new cinema history. Routledge.
- Bu sene Tan Sinemasında filmi gösterilecek olan bazı yıldızların isimleri. (1939, Ekim 1). Türksözü, 3.
- Cantek, L. (2004). Gündelik yaşam ve basın (1945–1950): Basında gündelik yaşama yansıyan tartışmalar [Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Ankara Üniversitesi.
- Chapman, J. (2001). The British at war: Cinema, state and propaganda, 1939–1945. I. B. Tauris.
- Güzel filmler – Bu sene kötü film yok gibi bir şey. (1932, Ekim 20). Akşam, 9.
- Hediger, V., ve Vonderau, P. (2009). Films that work: Industrial film and the productivity of media. Amsterdam University Press.
- Işıkları maskeleme mecburiyeti kalktı. (1940, Aralık 1). Türksözü, 1.
- Kapularını yeni mevsim için pek yakında açacak olan Alsaray Sineması. (1942, Eylül 26). Bugün, 4.
- Karadoğan, A., ve Öztürk, S. R. (2022). Türkiye’de sinema sansürünün tarihi (1932-1988) – Sansür karar defterleri üzerine bir inceleme 1. Cilt (1932–1963). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Keegan, J. (1989). The Second World War. Penguin Books.
- Keshishian, V., Löker, K., ve Polatel, M. (Ed.). (2018). Ermeni kültür varlıklarıyla Adana. HDV Yayınları.
- Koçak, C. (2018). Türkiye’de Milli Şef dönemi Cilt 1 (1938–1945) (8. baskı). İletişim.
- Koçak, C. (2020). Türkiye’de Milli Şef dönemi Cilt 2 (1938–1945) (8. baskı). İletişim.
- Koppes, C. R., ve Black, G. D. (1987). Hollywood goes to war: How politics, profits, and propaganda shaped World War II movies. The Free Press.
- Le cinéma à Smyrne. (1913, Ocak 25). Ciné – Journal : Organe hebdomadaire de l’Industrie cinématographique, 6(231), 41–47.
- Maltby, R., Biltereyst, D., ve Meers, P. (Ed.). (2011). Explorations in new cinema history: Approaches and case studies. Wiley-Blackwell.
- Melnick, R. (2022). Hollywood’s embassies: How movie theaters projected American power. Columbia University Press.
- Mertcan, H. (2012). Adana Arapları ve eşkıya Cerzun. B. Çelik (der.). Adana’ya kar yağmış – Adana üzerine yazılar (4. baskı) içinde (ss. 157–169). İletişim.
- Miles, M. B., Huberman, A. M., ve Saldana, J. M. (2014). Qualitative data analysis: A methods sourcebook (3. baskı). SAGE.
- Mingant, N. (2022). Hollywood films in North Africa and the Middle East: A history of circulation. State University of New York Press.
- Neuman, W. L. (2006). Toplumsal araştırma yöntemleri – Nicel ve nitel yaklaşımlar 2. Cilt. (S. Özge, Çev.). Yayınodası Ltd.
- Özçelik, M. (2010). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk dış politikası. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(29), 253–269.
- Özgüç, A. (1988). Kronolojik Türk sinema tarihi 1914–1988. Sinema Dairesi Başkanlığı.
- Özön, N. (1968). Türk sineması kronolojisi (1895–1966). Bilgi.
- Özön, N. (2013). Türk sineması tarihi (1896–1960) (4. baskı). Doruk.
- Özuyar, A. (2011). Faşizmin etkisinde Türkiye’de sinema (1939–1945). Doruk.
- Özuyar, A. (2013). Türk sinema tarihinden fragmanlar (1896–1945). Phoenix.
- Pınar, M. (2015). Adana Türk Ocağı ve faaliyetleri (1923–1931). The Journal of International Social Research, 8(41), 537–552. https://doi.org/10.17719/jisr.20154115039
- Ricci, S. (2008). Cinema and fascism: Italian film and society, 1922–1943. University of California Press.
- Scognamillo, G. (1991). Cadde-i Kebir’de sinema. Metis.
- Scognamillo, G. (1993). Bir Levantenin Beyoğlu anıları (5. baskı). Metis.
- Sinema ve sahnelerde hükümdarların resimlerinin gösterilmemesi. (1902, Temmuz 9). BCA DH.MKT, 537/38 – 1, 2.
- Sinemalar çok pahalı. (1943, Mart 15). Yeni Adana, 3.
- Stone, N. (2019). İkinci Dünya Savaşı. (İ. Kapaklıkaya, Çev.). Ketebe.
- Şanlıer Yüksel, Ö. İ. ve Çam, A. (2019a). Adana sinema tarihinden kadınların seyir deneyimine dair fragmanlar. Kültür ve İletişim, 22(2), 63–94. https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.629046
- Şanlıer Yüksel, Ö. İ. ve Çam, A. (2019b). Çukurova’da 1960–1980 dönemi sinema pratiklerinin özel bir örneği: Yörük filmleri. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 10(2), 291–320. https://doi.org/10.32001/sinecine.639715
- Tekerek, N. (1997). Cumhuriyet Dönemi’nde Adana’da batı tarzı tiyatro yaşamı (1923–1990). Türk Tarih Kurumu.
- Tosh, J. (2020). Tarihin peşinde: modern tarih çalışmasında hedefler, yöntemler ve yeni doğrultular. (Ö. Arıkan, Çev.). Kronik.
- Türkiye Orta Şarkta gece ışıklarını söndürmeyen yegâne memlekettir. (1941, Ağustos 5). Bugün, 3.
- Vande Winkel, R., ve Welch, D. (Ed.). (2011). Cinema and the swastika. The international expansion of Third Reich cinema. Palgrave Macmillan.
- Wollenberg, H. H. (1948). Fifty years of German film. The Falcon Press Limited.
- Yazlık Asri sinemada bu akşam. (1944, Ekim 3). Türksözü, 3.
- Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Y. Saner Gönen, Çev.). İletişim.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Communication and Media Studies (Other), Cultural Geography, Historical Studies (Other) |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | July 1, 2025 |
| Submission Date | March 15, 2025 |
| Acceptance Date | June 25, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 12 Issue: 40 |
