Research Article
Toplumsal Değişimin Türk Komedi Filmlerine Yansıması: 1960’tan Günümüze Örnek Filmler Üzerinden Gülünç Olanın Dönüşümü
Abstract
Bu çalışmanın amacı, 1960’dan günümüze kadar olan süreçteki komedi filmlerinin özellikle toplumsal değişime benzer olarak nasıl bir dönüşüm yaşadığını örnek filmler üzerinden tartışmaya çalışmaktır. Komedi türüne dahil edilen filmlerin toplumsal yapıyla bağlantılı olarak tarihsel süreçte nasıl değişim ve dönüşüm gösterdiğini ortaya koyabilmek adına, film çalışmalarında tercih edilen tür eleştirisi, sosyolojik eleştiri ve tarihsel eleştiriden yararlanılmıştır. Bu bağlamda, Turist Ömer (1964), Hababam Sınıfı (1975), Züğürt Ağa (1985), Her Şey Çok Güzel Olacak (1998), Recep İvedik (2008), Aile Arasında (2017) ve Ölümlü Dünya 2 (2023) filmleri analiz edilmiştir. Bu filmlerde yalnızca güldürme eyleminin hedeflenmediği söylenebilir. Tüketim alışkanlıklarındaki değişim, kentleşme, bireyselleşme, kültürel yozlaşma, ahlâki çözülme, toplumsal cinsiyet, çevreye duyarsızlaşma gibi pek çok toplumsal gerçekliğin örnekleme dahil edilen filmlerde işlendiği görülür. Sonuç olarak, 1960’dan günümüze komedi filmlerinin özellikle toplumsal değişime paralel olarak nasıl bir dönüşüm yaşadığı örnek filmlerin analizi üzerinden tespit edilmiştir.
References
- Abisel, N. (1995). Popüler sinema ve türler. Alan Yayıncılık.
- Açıktan, O. (2017). Aile arasında. BKM Film.
- Adanır, O. (1996). Türk sineması üzerine düşünceler. İçinde S. M. Dinçer (Ed.), Gerçeklerden kaçamayız (ss. 3-17). Doruk Yayınları.
- Arslantepe, K. M. (2010). Türk komedi sinemasının gelişim süreci. Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, 737-741.
- Atay, A. (Yönetmen). (2023). Ölümlü dünya 2 [Film]. TAFF Pictures.
- Atayman, V. ve Çetinkaya T. (2016). Popüler sinemanın mitolojisi. Ayrıntı.
- Atalay, İ. (2018). Batı edebiyatında akımlar I. İçinde H. B. Yıldız (Ed.), Klasisizm (ss. 107-135). Anadolu Üniversitesi.
- Başaran, F. ve Boztepe, V. (2021). Türkiye’de toplumsal değişim ve güldürü sineması. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(4), 925-954. https://doi.org/10.17932/IAU.IAUSBD.2021.021/iausbd_v13i4003
- Bayram, N. (2002). Yeşilçam romantik güldürüleri ve kültürel temsiller. Anadolu Üniversitesi.
- Bayram, Y., ve Solak, S. (2024). Türk güldürü sinemasında yaşanan değişimlerin tarihsel süreç içerisinde incelenmesi. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 6(2), 341-367. https://doi.org/10.53281/kritik.1576715
- Bergson, H. (1996). Gülme, komiğin anlamı üstüne deneme. (Y. Avunç, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
- Corrigan, T. (2011). Film eleştirisi. (A. Gürata, Çev.). Dipnot.
- Çöteli, S. (2016). Türk sinemasında auteurler: 2000 sonrası Türk sinemasında türler ve yönetmenler. İçinde G. Parlayandemir, G. ve Y.D. Birincioğlu (Ed.), Yeni dönem orta oyunu: Türk sinemasında komedi ve Selçuk Aydemir (ss. 263-291). Kriter.
- Çölgeçen, N. (Yönetmen). (1985). Züğürt Ağa [Film]. Mine Film.
- Değirmenci, N., ve Kaya, B. (2018). Neoliberal Türkiye’nin bir yansıması olarak Recep İvedik filmlerinin oluşturduğu zeitgeist ortamın kadının sosyo-politik statüsü. İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 52-86.
- Demirtürk, S. (2015). 1960–1980 Döneminde Türkiye’de sosyo-ekonomik değişimin ve dışa yönelişin toplumsal dinamikleri. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 4(12), 155-182.
- Diken, B. ve Laustsen, C. B. (2011). Filmlerle sosyoloji. (S. Ertekin, Çev.). Metis.
- Dilek, S. E., ve Dilek, N. K. (2017). Dünyada ve Türkiye’de yaşanan olayların turizme yansımaları: 1960’tan günümüze tarihsel bir değerlendirme. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 1083-1108. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.340417
- Eğilmez, E. (Yönetmen). (1975). Hababam sınıfı [Film]. Arzu Film.
- Erdoğan, N. (2001). Üç seyirci: Popüler eğlence biçimlerinin alımlanması üzerine notlar. Doğu Batı Dergisi, 4(15), 118-126.
- Esen K. Ş. (2016). Türk sinemasının kilometre taşları (Dönemler ve yönetmenler). Agora.
- Gencelli, E. (2014). 2000 sonrası Türkiye’de komedyen sineması (Yayın No. 373614) (Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Geray, H. (2011). Toplumsal araştırmalarda nicel ve nitel yöntemlere giriş, Genesis.
- Gezgin, C. (2017). Türk komedi sinemasında mizahın dönüşümü (Yayın No: 493955) (Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Güzel, A. C. (2012). V. De Sıca’dan P.P. Pasolını’ye İtalyan sinemasında mizahın gelişimi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (9), 487-495.
- Horton, A. (1991). Comedy / cinema/ theory. Berkeley: University of California Press.
- Husrevoğlu, T. (2019). 2010 sonrası Türk sinemasında komedi türü: Onur Ünlü sineması örneği (Yayın No.547092) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Maltepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
- Jensen, B. K. (2002). A handbook of media and communication research. Taylor ve Francis e-Library.
- Kabadayı, L. (2013). Film eleştirisi. Ayrıntı.
- Ketenci, T. (2007). Chaplin'in gözlerindeki şaşkınlık: Postmodern akıl eleştirisi üzerine. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 59-60.
- Kırel, S. (1999). Bir sinemasal tür olarak güldürü ve 1980 sonrası Türk sinemasının incelenmesi (Yayın No.87779) (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Kuhn, A. ve Westwell, G. (2012). A dictionary of film studies. Oxford University.
- Kuruoğlu, H. ve Boz, M. (2016). Türk sinemasında değişen komedi anlayışı. İçinde H. Kuruoğlu ve M. Boz (Der.), M Medya ve Mizah (ss. 243-295). Nobel Kitap.
- Makal, O. (1995). 100 filmde başlangıcından günümüze güldürü/komedi filmleri. Bilgi.
- Nutku, Ö. (2001). Dram sanatı tiyatroya giriş. Kabalcı.
- Onaran, A. Ş. (2012). Sinemaya giriş. Agora.
- Özön, N. (2008). Sinema sanatına giriş. Agora.
- Özçelik, Ş. (2017). Sinemada komedi: Son dönem Türk sinemasının analizi (Yayın No. 471220) (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Özden, Z. (2004). Film eleştirisi, İmge.
- Saner, H. (Yönetmen). (1964). Turist Ömer [Film]. Saner Film.
- Sevinç, Z. (2014). 2000 sonrası yeni Türk sineması üzerine yapısal bir inceleme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (40), 97-118
- Sunar, L. (2005). Sivil toplum: Farklı bakışlar. Kaknüs.
- Suner, A. (2020). Hayalet ev: Yeni Türk sinemasında aidiyet, kimlik ve bellek. Metis Yayınları.
- Şah, F. (2018). Yeşilçam dönemi seri komedi filmleri: Cilalı İbo ve Turist Ömer örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(6), 331-342.
- Şen, F. (2019). 1970'lerden 2010'lara Türk sinemasında komedi karakterlerinin toplumsal değişimi (Yayın No. 588056) (Yüksek lisans tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Şener, S (1997). Yaşamın kırılma noktasında dram sanatı. Yapı Kredi Yayınları.
- Teksoy, R. (2005) Rekin Teksoy’un sinema tarihi: Cilt 1. Oğlak.
- Tudor, A. (2011). Tür ve eleştirel yöntembilim. İçinde E. Yılmaz (Der.). Filmde yöntem ve eleştiri. De Ki.
- Tüzün, S. (2011). Küresel-yerel tartışmaları bağlamında “Recep İvedik” (Yayın No. 291479) (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Vargı, Ö. (Yönetmen) (1998). Her şey çok güzel olacak [Film]. Filma-Cass.
- Yağız, N. (2006). 1950-1975 Dönemi Türk sinemasında karakter ve tipler: Türk sinemasının Türk toplumuna bakışı (Yayın No. 204433) (Sanatta yeterlilik tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Yılmaz, S. H. (2011). Amerikan sinemasına egemen mutlu son ideolojisi (Yayın No. 293280) (Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Zizek, S. (2011). Sunuş: toplumsalın kalbindeki film. (S. Ertekin, Çev.). İçinde Filmlerle sosyoloji (B. Diken ve C. B. Laustsen, Yaz.). Metis.
The Reflectıon Of Socıal Change On Turkısh Comedy Fılms: The Transformatıon Of The Rıdıculous Through Sample Films From 1960 To The Present
Abstract
Abstract: The aim of this study is to discuss the transformation of comedy films in the period from 1960 to the present day, especially similar to social change, through sample films. In order to reveal how the films included in the comedy genre have changed and transformed in the historical process in relation to the social structure, genre criticism, sociological criticism and historical criticism which are preferred in film studies were utilized. In this context, the films Turist Ömer (1964), Hababam Sınıfı (1975), Züğürt Ağa (1985), Her Şey Çok Güzel Olacak (1998), Recep İvedik (2008), Aile Arasında (2017), and Ölümlü Dünya 2 (2023) have been analyzed. It can be argued that the objective of these films is not solely to provoke laughter. It is observed that a multitude of social realities-such as shifting consumption patterns, urbanization, individualization, cultural degeneration, moral decay, gender issues, and a growing indifference to the environment-are addressed within the films included in the sample. As a result, it has been determined how comedy films have experienced a transformation from 1960 to the present, especially in parallel with social change has been determined through the analysis of sample films.
References
- Abisel, N. (1995). Popüler sinema ve türler. Alan Yayıncılık.
- Açıktan, O. (2017). Aile arasında. BKM Film.
- Adanır, O. (1996). Türk sineması üzerine düşünceler. İçinde S. M. Dinçer (Ed.), Gerçeklerden kaçamayız (ss. 3-17). Doruk Yayınları.
- Arslantepe, K. M. (2010). Türk komedi sinemasının gelişim süreci. Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, 737-741.
- Atay, A. (Yönetmen). (2023). Ölümlü dünya 2 [Film]. TAFF Pictures.
- Atayman, V. ve Çetinkaya T. (2016). Popüler sinemanın mitolojisi. Ayrıntı.
- Atalay, İ. (2018). Batı edebiyatında akımlar I. İçinde H. B. Yıldız (Ed.), Klasisizm (ss. 107-135). Anadolu Üniversitesi.
- Başaran, F. ve Boztepe, V. (2021). Türkiye’de toplumsal değişim ve güldürü sineması. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(4), 925-954. https://doi.org/10.17932/IAU.IAUSBD.2021.021/iausbd_v13i4003
- Bayram, N. (2002). Yeşilçam romantik güldürüleri ve kültürel temsiller. Anadolu Üniversitesi.
- Bayram, Y., ve Solak, S. (2024). Türk güldürü sinemasında yaşanan değişimlerin tarihsel süreç içerisinde incelenmesi. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 6(2), 341-367. https://doi.org/10.53281/kritik.1576715
- Bergson, H. (1996). Gülme, komiğin anlamı üstüne deneme. (Y. Avunç, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
- Corrigan, T. (2011). Film eleştirisi. (A. Gürata, Çev.). Dipnot.
- Çöteli, S. (2016). Türk sinemasında auteurler: 2000 sonrası Türk sinemasında türler ve yönetmenler. İçinde G. Parlayandemir, G. ve Y.D. Birincioğlu (Ed.), Yeni dönem orta oyunu: Türk sinemasında komedi ve Selçuk Aydemir (ss. 263-291). Kriter.
- Çölgeçen, N. (Yönetmen). (1985). Züğürt Ağa [Film]. Mine Film.
- Değirmenci, N., ve Kaya, B. (2018). Neoliberal Türkiye’nin bir yansıması olarak Recep İvedik filmlerinin oluşturduğu zeitgeist ortamın kadının sosyo-politik statüsü. İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 52-86.
- Demirtürk, S. (2015). 1960–1980 Döneminde Türkiye’de sosyo-ekonomik değişimin ve dışa yönelişin toplumsal dinamikleri. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 4(12), 155-182.
- Diken, B. ve Laustsen, C. B. (2011). Filmlerle sosyoloji. (S. Ertekin, Çev.). Metis.
- Dilek, S. E., ve Dilek, N. K. (2017). Dünyada ve Türkiye’de yaşanan olayların turizme yansımaları: 1960’tan günümüze tarihsel bir değerlendirme. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 1083-1108. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.340417
- Eğilmez, E. (Yönetmen). (1975). Hababam sınıfı [Film]. Arzu Film.
- Erdoğan, N. (2001). Üç seyirci: Popüler eğlence biçimlerinin alımlanması üzerine notlar. Doğu Batı Dergisi, 4(15), 118-126.
- Esen K. Ş. (2016). Türk sinemasının kilometre taşları (Dönemler ve yönetmenler). Agora.
- Gencelli, E. (2014). 2000 sonrası Türkiye’de komedyen sineması (Yayın No. 373614) (Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Geray, H. (2011). Toplumsal araştırmalarda nicel ve nitel yöntemlere giriş, Genesis.
- Gezgin, C. (2017). Türk komedi sinemasında mizahın dönüşümü (Yayın No: 493955) (Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Güzel, A. C. (2012). V. De Sıca’dan P.P. Pasolını’ye İtalyan sinemasında mizahın gelişimi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (9), 487-495.
- Horton, A. (1991). Comedy / cinema/ theory. Berkeley: University of California Press.
- Husrevoğlu, T. (2019). 2010 sonrası Türk sinemasında komedi türü: Onur Ünlü sineması örneği (Yayın No.547092) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Maltepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
- Jensen, B. K. (2002). A handbook of media and communication research. Taylor ve Francis e-Library.
- Kabadayı, L. (2013). Film eleştirisi. Ayrıntı.
- Ketenci, T. (2007). Chaplin'in gözlerindeki şaşkınlık: Postmodern akıl eleştirisi üzerine. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 59-60.
- Kırel, S. (1999). Bir sinemasal tür olarak güldürü ve 1980 sonrası Türk sinemasının incelenmesi (Yayın No.87779) (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Kuhn, A. ve Westwell, G. (2012). A dictionary of film studies. Oxford University.
- Kuruoğlu, H. ve Boz, M. (2016). Türk sinemasında değişen komedi anlayışı. İçinde H. Kuruoğlu ve M. Boz (Der.), M Medya ve Mizah (ss. 243-295). Nobel Kitap.
- Makal, O. (1995). 100 filmde başlangıcından günümüze güldürü/komedi filmleri. Bilgi.
- Nutku, Ö. (2001). Dram sanatı tiyatroya giriş. Kabalcı.
- Onaran, A. Ş. (2012). Sinemaya giriş. Agora.
- Özön, N. (2008). Sinema sanatına giriş. Agora.
- Özçelik, Ş. (2017). Sinemada komedi: Son dönem Türk sinemasının analizi (Yayın No. 471220) (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Özden, Z. (2004). Film eleştirisi, İmge.
- Saner, H. (Yönetmen). (1964). Turist Ömer [Film]. Saner Film.
- Sevinç, Z. (2014). 2000 sonrası yeni Türk sineması üzerine yapısal bir inceleme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (40), 97-118
- Sunar, L. (2005). Sivil toplum: Farklı bakışlar. Kaknüs.
- Suner, A. (2020). Hayalet ev: Yeni Türk sinemasında aidiyet, kimlik ve bellek. Metis Yayınları.
- Şah, F. (2018). Yeşilçam dönemi seri komedi filmleri: Cilalı İbo ve Turist Ömer örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(6), 331-342.
- Şen, F. (2019). 1970'lerden 2010'lara Türk sinemasında komedi karakterlerinin toplumsal değişimi (Yayın No. 588056) (Yüksek lisans tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Şener, S (1997). Yaşamın kırılma noktasında dram sanatı. Yapı Kredi Yayınları.
- Teksoy, R. (2005) Rekin Teksoy’un sinema tarihi: Cilt 1. Oğlak.
- Tudor, A. (2011). Tür ve eleştirel yöntembilim. İçinde E. Yılmaz (Der.). Filmde yöntem ve eleştiri. De Ki.
- Tüzün, S. (2011). Küresel-yerel tartışmaları bağlamında “Recep İvedik” (Yayın No. 291479) (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Vargı, Ö. (Yönetmen) (1998). Her şey çok güzel olacak [Film]. Filma-Cass.
- Yağız, N. (2006). 1950-1975 Dönemi Türk sinemasında karakter ve tipler: Türk sinemasının Türk toplumuna bakışı (Yayın No. 204433) (Sanatta yeterlilik tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Yılmaz, S. H. (2011). Amerikan sinemasına egemen mutlu son ideolojisi (Yayın No. 293280) (Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
- Zizek, S. (2011). Sunuş: toplumsalın kalbindeki film. (S. Ertekin, Çev.). İçinde Filmlerle sosyoloji (B. Diken ve C. B. Laustsen, Yaz.). Metis.
There are 53 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Communication and Media Studies (Other) |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | July 1, 2025 |
| Submission Date | March 21, 2025 |
| Acceptance Date | June 23, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 12 Issue: 40 |
