Abstract
Hızır Paşa, Amasya’da 870/1465 yılında üç vakıf kurmuştur. Bu çalışmanın amacı Hızır Paşa Vakıfları hakkında daha önce bağımsız bir araştırmada ele alınmamış bilgileri, elde edilen veriler ışığında ortaya koymaktır. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi ve Şer’iyye Sicillerinde bulunan belgeler incelendiğinde şu sonuçlara ulaşılmıştır: Hızır Paşa bir medrese ve camii yaptırmış ve bu medrese ve caminin ihtiyaçlarının karşılanması için çeşitli kadrolar ihdas etmiştir. Torunun mezarında Kur’an-ı Kerim okunması ve kardeşi Yörgüç Paşa tarafından inşa edilen medresede görev alan müderris, muid ve öğrencilere ek ödeme yapılması vakfiyede belirtilen şartlar arasındadır. Muhasebe kayıtları incelendiğinde vakıfların varlığını Cumhuriyet dönemine kadar devam ettirdiği anlaşılmaktadır. 870/1465 tarihli vakfiyeye göre Hızır Paşa, Suluova, Doğantepe (Günümüzde Amasya iline bağlı), Ladik (Samsun’a bağlı) ve Amasya merkezde çeşitli miktarlarda tarım arazisi, bağlar ve bahçeler ile iki han ve bir hamam vakfetmiştir. Vakfın kuruluşundan kısa bir süre sonra 1493 tarihinde Hızır Paşa’nın oğlu Mehmed Paşa vakfa ek gelir getirmek üzere babasının vakfına on üç köy, iki mezra, yedi değirmen, bir tarımsal arazi ve bir dükkân bağışlamıştır. Vakıfların gelirleri genellikle vakfedilen köylerden hasat edilen buğday ve arpa gibi ürünler üzerinden hesaplanmıştır. Bununla birlikte vakfedilen han ve dükkanların kısmen de olsa gelir getirmeye devam ettiği görülmüştür. Giderlerin neredeyse tamamı yapıların tamir bakım ve onarımı ile çalışanların maaşlarının ödenmesine harcanmıştır. Vakfın yönetiminde bazı sorunlar yaşanmıştır. Bunlar arasında vakfiyede belirtilmeyen görevlere atama yapılması, mütevellilik şartlarını taşımayan kişilerin görevlendirilmesi, baskı sonucu görevlerinden ayrılmaya zorlanan bazı çalışanların yerlerine yeni görevlilerin atanması sayılabilir. Bu çalışmada Hızır Paşa Vakıflarının kuruluşu, yönetimi, gelir ve giderleriyle karşılaştığı sorunlar detaylı bir biçimde ele alınmıştır.
Keywords
References
- Açıkel, Ali. “Tokat Şeyh Pir Havend Zaviyesi Vakfı (1543-1839) ve Çöreğibüyük Köyü Türbesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 85 (2018), 103-125.
- Gürbüz, Adnan. Toprak-Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
- Şimşirgil, Ahmet. 1520 Tarihli Tapu-Tahrir Defterine Göre Amasya Sancağı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1985.
- Birsel, Varol, Gözde. XIX. VE XX. Yüzyıla İntikal Eden Amasya Medreseleri. Amasya: Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Ahmed III [SAMD. III]. No. 214, Gömlek No. 20708. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Mahmud I [AE.SMHD.I]. No. 105, Gömlek No. 7476. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Mustafa III [AE.SMST.III]. No. 119, Gömlek No. 9175. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Mustafa III [AE.SMST.III]. No. 175, Gömlek No. 13733. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Selim III [AE.SSLM.III]. No. 142, Gömlek No. 8613. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Selim III [AE.SSLM.III]. No. 381, Gömlek No. 22000. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri [A.DVNS.MHM.d]. No. 41, Gömlek No. 789. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri [A.DVNS.MHM.d]. No. 52, Gömlek No. 356. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV]. No. 285, Gömlek No. 14509. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV]. No. 394, Gömlek No. 19980. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF.]. No. 7, Gömlek No. 340. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF.]. No. 183, Gömlek No. 9114. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 41, Gömlek No. 4724. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 63, Gömlek No. 6870. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 43, Gömlek No. 4890. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 52, Gömlek No. 5818. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- Gökbilgin, M. Tayyib. “Mihal-Oğulları”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
- Okudan, Muhammet. “Amasya Mehmed Paşa Külliyesi”. İslam Medeniyet Tarihi Araştırmaları I Kültür, Müessese, Eğitim. ed. Muhammet Okudan. Ankara: İlahiyat Yayınları, 1., 2020.
- Oltulu, Ersel. Amasya`nın Anıtsal Eserleri ve Hızır Paşa Külliyesi Restitüsyon ve Koruma Önerisi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.
- Serbestoğlu, İbrahim. “Ali Rıza Efendi’nin Teftişi Esnasında Canik ve Amasya Sancaklarında Dinî Yapıların İnşa ve Tamir Faaliyetleri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (13 Ocak 2015), 117-139. https://doi.org/10.18498/amauifd.57034
- Topçu, Ömer. 3 Numaralı Sivas Ahkâm Defterine göre 18. Yüzyıl Ortalarında Eyâlet-i Sivas’ta İlmiye Zümresi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
- Tümer, Elif. 11 Numaralı Amasya Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi Elif Tümer. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
- Türkmen, Ömer Sait. Amasya Şehrinin Fiziki Oluşumunda Vakıfların Rolü (Xııı-Xvııı. Yüzyıl). Konya: Necmeddin Erbakan, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Urak, Gediz. Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapıların Analiz ve Değerlendirmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
- Varol, Gözde Birsel- Özcan, Selim. “Atabeyzadelerin Amasya’nın Siyasi ve Sosyal Tarihindeki Yeri ve Önemi”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/4 (15 Ekim 2019), 3775-3798. https://doi.org/10.33206/mjss.485672
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 582, Sayfa No. 255, Sıra No. 178.
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 582, Sayfa No. 257, Sıra No. 179.
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 609, Sayfa No. 228, Sıra No. 272.
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 582, Sayfa No. 257, Sıra No. 179.
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 609, Sayfa No. 228, Sıra No. 272.
- Yaşar, Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. ed. Recep Orhan Özel vd. 12 Cilt. Samsun: Uğur Ofset, 1., 2022.
- Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/475. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Abstract
İn 870/1465, Hızır Pasha established three foundations in Amasya. This study aims to provide information regarding the Hızır Pasha Foundations that has not previously been the focus of independent research, based on the data collected. Upon examination of the papers in the General Directorate of Foundations Archive, the Presidential Ottoman Archive, and the Sharia Records, the following findings were drawn: Hızır Pasha built a madrasah and a mosque and established various staff positions (such as müderris [professor] and muid [assistant instructor]) to meet the needs of these institutions. In addition, details regarding the salaries and tenure periods of the müderris and muid appointed in the madrasah constructed by his brother Yörgüç Pasha were incorporated into the waqf charter. The charter mandated the recitation of the Qur’ān at the burial site of Hızır Pasha’s grandson, who was laid to rest within the same madrasah complex. It is acknowledged that the accounting records continued to reflect the existence of the foundation until the Republic of Turkiye. The revenues of the foundations were primarily derived from the agricultural yield—particularly wheat and barley—produced in the regions to which they were endowed. However, it has also been observed that the inns and shops included in the endowments continued to generate income, though to a limited extent. The bulk of the expenditures was allocated to employee salaries and the repair, maintenance, and preservation of the buildings. During this period, several irregularities occurred, such as: Appointing individuals to positions not explicitly specified in the endowment deed, Assigning roles to those who failed to meet trusteeship criteria, forcing certain officials to resign under pressure, followed by the installation of replacements. In this study, the establishment, management, income and expenses of Hızır Pasha Foundations and the problems they encountered are discussed in detail.
Keywords
İslamic History Amasya Hızır Paşa Foundations Madrasa Mosque.
References
- Açıkel, Ali. “Tokat Şeyh Pir Havend Zaviyesi Vakfı (1543-1839) ve Çöreğibüyük Köyü Türbesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 85 (2018), 103-125.
- Gürbüz, Adnan. Toprak-Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
- Şimşirgil, Ahmet. 1520 Tarihli Tapu-Tahrir Defterine Göre Amasya Sancağı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1985.
- Birsel, Varol, Gözde. XIX. VE XX. Yüzyıla İntikal Eden Amasya Medreseleri. Amasya: Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Ahmed III [SAMD. III]. No. 214, Gömlek No. 20708. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Mahmud I [AE.SMHD.I]. No. 105, Gömlek No. 7476. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Mustafa III [AE.SMST.III]. No. 119, Gömlek No. 9175. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Mustafa III [AE.SMST.III]. No. 175, Gömlek No. 13733. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Selim III [AE.SSLM.III]. No. 142, Gömlek No. 8613. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Selim III [AE.SSLM.III]. No. 381, Gömlek No. 22000. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri [A.DVNS.MHM.d]. No. 41, Gömlek No. 789. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri [A.DVNS.MHM.d]. No. 52, Gömlek No. 356. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV]. No. 285, Gömlek No. 14509. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV]. No. 394, Gömlek No. 19980. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF.]. No. 7, Gömlek No. 340. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF.]. No. 183, Gömlek No. 9114. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 41, Gömlek No. 4724. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 63, Gömlek No. 6870. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 43, Gömlek No. 4890. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 52, Gömlek No. 5818. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- Gökbilgin, M. Tayyib. “Mihal-Oğulları”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
- Okudan, Muhammet. “Amasya Mehmed Paşa Külliyesi”. İslam Medeniyet Tarihi Araştırmaları I Kültür, Müessese, Eğitim. ed. Muhammet Okudan. Ankara: İlahiyat Yayınları, 1., 2020.
- Oltulu, Ersel. Amasya`nın Anıtsal Eserleri ve Hızır Paşa Külliyesi Restitüsyon ve Koruma Önerisi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.
- Serbestoğlu, İbrahim. “Ali Rıza Efendi’nin Teftişi Esnasında Canik ve Amasya Sancaklarında Dinî Yapıların İnşa ve Tamir Faaliyetleri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (13 Ocak 2015), 117-139. https://doi.org/10.18498/amauifd.57034
- Topçu, Ömer. 3 Numaralı Sivas Ahkâm Defterine göre 18. Yüzyıl Ortalarında Eyâlet-i Sivas’ta İlmiye Zümresi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
- Tümer, Elif. 11 Numaralı Amasya Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi Elif Tümer. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
- Türkmen, Ömer Sait. Amasya Şehrinin Fiziki Oluşumunda Vakıfların Rolü (Xııı-Xvııı. Yüzyıl). Konya: Necmeddin Erbakan, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Urak, Gediz. Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapıların Analiz ve Değerlendirmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
- Varol, Gözde Birsel- Özcan, Selim. “Atabeyzadelerin Amasya’nın Siyasi ve Sosyal Tarihindeki Yeri ve Önemi”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/4 (15 Ekim 2019), 3775-3798. https://doi.org/10.33206/mjss.485672
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 582, Sayfa No. 255, Sıra No. 178.
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 582, Sayfa No. 257, Sıra No. 179.
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 609, Sayfa No. 228, Sıra No. 272.
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 582, Sayfa No. 257, Sıra No. 179.
- VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Defter No. 609, Sayfa No. 228, Sıra No. 272.
- Yaşar, Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. ed. Recep Orhan Özel vd. 12 Cilt. Samsun: Uğur Ofset, 1., 2022.
- Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/475. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Political and Civilization History of Islam |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | March 5, 2025 |
| Acceptance Date | May 1, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 2 Issue: 2 |
🔹 Call for Papers – Issue 3 🔹
Announcement for Interested Scholars:
İtkan Journal of Academic Research will be accepting scholarly articles and research papers for its third issue (December 2025) from April 15, 2025 until October 30, 2025.