Abstract
Interrogative have various meanings, both literal and figurative. Each one has different degrees depending on the frequency of use in the field of meaning. An interrogative is not limited to the meaning that first comes to mind; on the contrary, context and implications can givin it with many times more than its original meaning. When istifham expressions in the Arabic language are examined, it is understood that each interrogative preposition has its original and connotative meanings and that there are common points and differences between them. It is observed that even in the uses of Interrogative that deviate from their literal meaning, they do not completely break away from their original meaning, the Interrogative does not completely strip itself of its own meaning in its connotative meaning and is equipped with another meaning; it is largely the context and connotation that carry it to its figurative meaning. Since the context is sibak and the implicatures surrounding these two play a fundamental role in determining the metaphorical meaning of interrogative particles, all of these should be taken into consideration in the interpretation of the text. In this context, the research aims to answer the following questions: What is the effect of the context, sibak and implicatures in attributing a metaphorical meaning to the interrogative particles without completely excluding the literal meaning? Where does the mistake lie in the interpretations that neglect the context and sibak or that are content with only the figurative meaning of the particle and ignore its literal meaning? What is the position of the context and sibak and the reference to the literal meaning of the particle in the principles of textual interpretation? In the principles of text interpretation, in the light of the possibility of bringing together common words or truth and metaphor, what is the relationship between truth and metaphor with the reference to the original meaning of the question? Although it has been obtained by examining the meanings of question particles in a very deep way in old and modern works, this study tries to reach brand new findings by subjecting it to both qualitative and analytical methods from a new perspective. So the method of this study is as follows: these two methods show the meaning aspects of truth and metaphor in the interpretation of texts and the levels of signification of question particles in their interpretations of texts.
References
- Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. thk. M. Abdurrahman el-Maraşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâr İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418/1997.
- Cürcânî, Abdülkâhir el-Cürcânî. Delâilü’l-İ‘câz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1992.
- İbn Asfûr, Alî b. Mü’min b. Muhammed el-Hadramî el-İşbîlî. Zarâirü’ş-Şi‘r. thk. es-Seyyid İbrâhîm Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Endelüs, 1980.
- İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye, 6. bs., 1985.
- İbn Emîr el-Hâc, Şemseddîn Muhammed b. Muhammed. et-Takrir ve’t-Tehbir ‘alâ Tahrîri’l-Kemâl b. el-Hümâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
- İbn es-Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffar Mansûr b. Muhammed el-Mervazî et-Temîmî. Kavâti‘u’l-Edille fî’l-Usûl. thk. Muhammed Hasan İsmâil. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1999.
- İbn Hamdûn, Muhammed b. el-Hasan el-Bağdâdî. et-Tezkire el-Hamdûniyye. Beyrut: Dâr Sâdır, 1997.
- İbn Hişâm, Abdullah b. Yûsuf. Mugnî’l-Lebîb ‘an Kutubi’l-A‘ârîb. thk. Mâzin el-Mübârek ve Muhammed Alî Hamdullah. Şam: Dâru’l-Fikr, 6. bs., 1985.
- Kannevcî, Muhammed Sıddîk Hasan Hân el-Kannevcî. Ebcetü’l-‘Ulûm. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 1423/2002.
- Kazvînî, el-Hatîb Muhammed b. Abdurrahman. el-İzâh li-Muḫtaṣarî Telḫîsi’l-Miftâh. thk. Muhammed Abdü’l-Mün‘im Haffâcî. Beyrut: Dâru’l-Cil, 3. bs., ts.
- Samurrâ’î, Fâzıl Sâlih. Me‘ânî’n-Nahv. 4 Cilt. Amman: Dâru’l-Fikr, 2000.
- Sekkâkî, Yûsuf b. Muhammed b. Ebû Bekir Ebû Ya‘kūb es-SeKKâkî. Miftâhu’l-‘Ulûm. thk. Naîm Zerzûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. bs., 1987.
- Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. bs., 1408/1988.
- Taşköprîzâde, Ahmed Efendi b. Mustafa İsâmüddîn. Şerhu’l-Fevâ’idi’l-Gıyâsiyye fî ‘İlmeyyi’l-Meânî ve’l-Beyân. Beyrut: el-Mektebetü’l-Külliyye, Dârü’t-Tıbâa el-‘Âmire, 1896.
- Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahruddîn Ömer b. Burhânuddîn. el-Mutavval fî Şerhi Telhîsi’l-Miftâh. Kum: Mektebetü’d-Dâverî, ts.
- Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an Hakâ’iki Gavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 3. bs., 1986.
- Zerkâşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah b. Bahâdir. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rifa, 1376/1957.
- Zeyn, Mahmûd Ahmed. Şerhu’l-Âyâti’l-Kur’âniyye fî Kitâbi’l-İzâh. Kahire: el-Ezher Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
Abstract
لأدوات الاستفهام معانٍ حقيقية وأخرى مجازية، ولها في نفسِها مراتبُ مردُّها إلى كثرة الاستخدام، ومصدر هذه الكثرة تنوع دلالات الأداة وسعتها، فهي ليست قاصرة على معناها المتبادر إلى الذهن، بل إنَّ السياق والقرائن ليحمِّلانها من المعاني أضعاف أضعاف معناها الأُمِّ، وإنَّ المتتبع لكلامِ العربِ في الاستفهام لَيَقِفُ على أصولٍ وفروعٍ دلاليَّةٍ لتلك الأدواتِ، ولسوف يُلفي بينها جميعًا جوامع وفروقًا تضيق وتتسع، فالدلالة الأُمُّ في الاستفهام قائمةٌ فيما خرجَ منه عن معناه الحقيقيِّ ولو بقدر يسير، ولا تنفك الدلالة الفرعية عن الدلالة الأصلية جذريًّا بل يلمح طلب التصور أو التصديق فيما خرج منه عن معناه الحقيقي، ولا تنفرد الأداة في الدلالة الفرعية بسلخ المعنى من إهابه وصبغه بآخَر، بل إنَّ للسياق والسباق كبيرَ الأثر في حملها للمعنى المجازي، وهما كالقرينة على أن المعنى الحقيقي للأداة ليس مرادًا في نسقٍ كهذا، ولما كان السياق والسباق وما احتفَّ بهما من قرائن حَكَمًا في بيان الدلالة المجازية لأدوات الاستفهام وجب اعتبار ذلك كله لدى تفسير النص، وهو ما اقتضى البحث للإجابة عن أسئلة الدراسة الآتية: ما أثر السياق والسباق والقرائن في تحميل أدوات الاستفهام معنى مجازيًّا لا ينقطع معه لمح الأصل؟ وما وجه النقد للتفاسير التي تغفل السياق والسباق أو لتلك التي تكتفي بالمعنى المتجوَّز فيه وتغفل المعنى الأمَّ للأداة؟ وما موضع السياق والسباق ولمح معنى الأصل لأدوات الاستفهام من قواعد تفسير النصوص؟ وما العلاقة بين لمح معنى الأصل لأدوات الاستفهام والخلاف في جواز حمل المشترك على معنييه أو إمكانية جمع اللفظ بين دلالته الحقيقية والمجازية في آن واحد؟ وللجواب عن هذه الأسئلة قد يبدو للناظر أن المسألة قتلت بحثا في كتب التراث والبحوث الحديثة إلا أن البحث فيها من منظور جديد حقيقٌ بالعثور على نتائج ومخرجات أصيلة وفريدة في بابها، ولبلوغ هذا الهدف جمعت الدراسة بين المنهج الوصفي والتحليلي في دراسة مراتب أدوات الاستفهام وآراء المفسرين فيما ورد منها في القرآن، وهذا ما أفضى إلى إظهار مدى وجاهة القول بالجمع بين الحقيقة والمجاز على معنى أن القرائن التي احتفت بالأداة والأمارات الأخرى الحاملة على المعنى المجازي في كل من السياق والسياق قد لا تحول دون لمح معنى الأصل لأدوات الاستفهام على نحو يعزز المعنى المجازي ولا ينقضه أو ينقصه.
Ethical Statement
İtkan Akademik Araştırmalar Dergisi EDİTÖRLÜĞÜNE Derginize göndermiş olduğum “Soru Edatlarının Delalet Mertebeleri ve Metinlerin Tefsirindeki Konumu: Yorumlama İlkeleri Işığında Eleştirel Bir İnceleme” adlı çalışmam literatüre dayandığı için Etik Kurul İzni gerektirmemektedir. Bilgilerinize arz ederim. 14/04/2025 (Abduljawad ALHRDAN) İmza Adres: Kahramanmaraş İstiklal Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi
References
- Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. thk. M. Abdurrahman el-Maraşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâr İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418/1997.
- Cürcânî, Abdülkâhir el-Cürcânî. Delâilü’l-İ‘câz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1992.
- İbn Asfûr, Alî b. Mü’min b. Muhammed el-Hadramî el-İşbîlî. Zarâirü’ş-Şi‘r. thk. es-Seyyid İbrâhîm Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Endelüs, 1980.
- İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye, 6. bs., 1985.
- İbn Emîr el-Hâc, Şemseddîn Muhammed b. Muhammed. et-Takrir ve’t-Tehbir ‘alâ Tahrîri’l-Kemâl b. el-Hümâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
- İbn es-Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffar Mansûr b. Muhammed el-Mervazî et-Temîmî. Kavâti‘u’l-Edille fî’l-Usûl. thk. Muhammed Hasan İsmâil. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1999.
- İbn Hamdûn, Muhammed b. el-Hasan el-Bağdâdî. et-Tezkire el-Hamdûniyye. Beyrut: Dâr Sâdır, 1997.
- İbn Hişâm, Abdullah b. Yûsuf. Mugnî’l-Lebîb ‘an Kutubi’l-A‘ârîb. thk. Mâzin el-Mübârek ve Muhammed Alî Hamdullah. Şam: Dâru’l-Fikr, 6. bs., 1985.
- Kannevcî, Muhammed Sıddîk Hasan Hân el-Kannevcî. Ebcetü’l-‘Ulûm. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 1423/2002.
- Kazvînî, el-Hatîb Muhammed b. Abdurrahman. el-İzâh li-Muḫtaṣarî Telḫîsi’l-Miftâh. thk. Muhammed Abdü’l-Mün‘im Haffâcî. Beyrut: Dâru’l-Cil, 3. bs., ts.
- Samurrâ’î, Fâzıl Sâlih. Me‘ânî’n-Nahv. 4 Cilt. Amman: Dâru’l-Fikr, 2000.
- Sekkâkî, Yûsuf b. Muhammed b. Ebû Bekir Ebû Ya‘kūb es-SeKKâkî. Miftâhu’l-‘Ulûm. thk. Naîm Zerzûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. bs., 1987.
- Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. bs., 1408/1988.
- Taşköprîzâde, Ahmed Efendi b. Mustafa İsâmüddîn. Şerhu’l-Fevâ’idi’l-Gıyâsiyye fî ‘İlmeyyi’l-Meânî ve’l-Beyân. Beyrut: el-Mektebetü’l-Külliyye, Dârü’t-Tıbâa el-‘Âmire, 1896.
- Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahruddîn Ömer b. Burhânuddîn. el-Mutavval fî Şerhi Telhîsi’l-Miftâh. Kum: Mektebetü’d-Dâverî, ts.
- Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an Hakâ’iki Gavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 3. bs., 1986.
- Zerkâşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah b. Bahâdir. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rifa, 1376/1957.
- Zeyn, Mahmûd Ahmed. Şerhu’l-Âyâti’l-Kur’âniyye fî Kitâbi’l-İzâh. Kahire: el-Ezher Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
Abstract
Soru edatlarının gerçek ve mecazi olmak üzere çeşitli anlamları vardır. Her bir edatın, anlam sahasında kullanım sıklığına bağlı olarak farklı dereceleri bulunur. Bir edat sadece akla ilk gelen anlamıyla sınırlı değildir; aksine bağlam ve karineler, onu asıl anlamının kat kat fazlasıyla yükleyebilir. Arap dilindeki istifham ifadeleri incelendiğinde, her bir soru edatının asıl ve yan anlamlarının olduğu ve bunlar arasında ortak noktalar ve farklılıkların bulunduğu anlaşılır. Edatların, gerçek anlamından uzaklaşan kullanımlarında dahi asıl anlamdan tamamen kopmadığı, az da olsa tasavvur veya tasdik taleB.in muhafaza edildiği gözlenir. Ayrıca edat, yan anlamında tek başına kendi anlamından tamamen sıyrılıp başka bir anlamla donanmaz; onu mecazi anlama taşıyan büyük ölçüde bağlam ve sibâktır. Bu ikisini çevreleyen karineler, soru edatlarının mecazi anlamını belirlemede temel rol oynadığı için, metin tefsirinde bunların tümünün göz önünde bulundurulması gerekir. Bu bağlamda araştırma, aşağıdaki sorulara cevap vermeyi hedeflemektedir: Bağlamın, sibâkın ve karinelerin soru edatlarına, asıl anlamı tamamen dışlamaksızın mecazi bir anlam yüklemedeki etkisi nedir? Bağlam ve sibâkıi ihmal eden ya da edatın sadece mecazi anlamıyla yetinip asıl anlamını göz ardı eden tefsirlerde hata nerede yatmaktadır? Bağlam ve sibâk ile edatın asıl anlamına yapılan atfın metin tefsiri ilkelerindeki mevkii nedir? Metin tefsiri ilkelerinde Müşterk kelimler veya hakiketi ile mecaz bir araya getirebilme olası ışığında Soru edatın asıl anlamına yapılan atfın ile hakiket ve mecaz ilişkisi nedir? Bu sorulara cevap ararken ilk bakışta mesele, klasik kaynaklarda ve modern araştırmalarda yeterince ele alınmış gibi görünebilir. Ancak konuya yeni bir bakış açısından yaklaşmak, bu alanda özgün ve benzersiz sonuçlara ulaşmayı hak eden bir çabadır. Bu amacı gerçekleştirmek için çalışma, soru edatlarının mertebeleriyle Kur’an’da yer alan kullanımlarına dair müfessirlerin görüşlerini ele alırken betimleyici ve tahlilî yöntemleri bir arada kullanmıştır. Bu yöntemsel yaklaşım neticesinde, soru edatlarında hakikat ve mecaz anlamlarının bir arada düşünülmesi yönündeki görüşün ne kadar isabetli olduğu ortaya konmuştur. Zira bağlamda ve bağlam dışındaki diğer karîne ve işaretlerle birlikte kullanılsa bile, soru edatlarının asli (sözlük) anlamlarına dair bir çağrışımın hâlâ hissedilebildiği ve bunun da mecazî anlamı zayıflatmak yerine onu daha da pekiştirdiği görülmektedir.
Ethical Statement
İtkan Akademik Araştırmalar Dergisi EDİTÖRLÜĞÜNE Derginize göndermiş olduğum “Soru Edatlarının Delalet Mertebeleri ve Metinlerin Tefsirindeki Konumu: Yorumlama İlkeleri Işığında Eleştirel Bir İnceleme” adlı çalışmam literatüre dayandığı için Etik Kurul İzni gerektirmemektedir. Bilgilerinize arz ederim. 14/04/2025 (Abduljawad ALHRDAN) İmza Adres: Kahramanmaraş İstiklal Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi
References
- Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. thk. M. Abdurrahman el-Maraşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâr İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418/1997.
- Cürcânî, Abdülkâhir el-Cürcânî. Delâilü’l-İ‘câz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1992.
- İbn Asfûr, Alî b. Mü’min b. Muhammed el-Hadramî el-İşbîlî. Zarâirü’ş-Şi‘r. thk. es-Seyyid İbrâhîm Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Endelüs, 1980.
- İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye, 6. bs., 1985.
- İbn Emîr el-Hâc, Şemseddîn Muhammed b. Muhammed. et-Takrir ve’t-Tehbir ‘alâ Tahrîri’l-Kemâl b. el-Hümâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
- İbn es-Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffar Mansûr b. Muhammed el-Mervazî et-Temîmî. Kavâti‘u’l-Edille fî’l-Usûl. thk. Muhammed Hasan İsmâil. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1999.
- İbn Hamdûn, Muhammed b. el-Hasan el-Bağdâdî. et-Tezkire el-Hamdûniyye. Beyrut: Dâr Sâdır, 1997.
- İbn Hişâm, Abdullah b. Yûsuf. Mugnî’l-Lebîb ‘an Kutubi’l-A‘ârîb. thk. Mâzin el-Mübârek ve Muhammed Alî Hamdullah. Şam: Dâru’l-Fikr, 6. bs., 1985.
- Kannevcî, Muhammed Sıddîk Hasan Hân el-Kannevcî. Ebcetü’l-‘Ulûm. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 1423/2002.
- Kazvînî, el-Hatîb Muhammed b. Abdurrahman. el-İzâh li-Muḫtaṣarî Telḫîsi’l-Miftâh. thk. Muhammed Abdü’l-Mün‘im Haffâcî. Beyrut: Dâru’l-Cil, 3. bs., ts.
- Samurrâ’î, Fâzıl Sâlih. Me‘ânî’n-Nahv. 4 Cilt. Amman: Dâru’l-Fikr, 2000.
- Sekkâkî, Yûsuf b. Muhammed b. Ebû Bekir Ebû Ya‘kūb es-SeKKâkî. Miftâhu’l-‘Ulûm. thk. Naîm Zerzûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. bs., 1987.
- Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. bs., 1408/1988.
- Taşköprîzâde, Ahmed Efendi b. Mustafa İsâmüddîn. Şerhu’l-Fevâ’idi’l-Gıyâsiyye fî ‘İlmeyyi’l-Meânî ve’l-Beyân. Beyrut: el-Mektebetü’l-Külliyye, Dârü’t-Tıbâa el-‘Âmire, 1896.
- Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahruddîn Ömer b. Burhânuddîn. el-Mutavval fî Şerhi Telhîsi’l-Miftâh. Kum: Mektebetü’d-Dâverî, ts.
- Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an Hakâ’iki Gavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 3. bs., 1986.
- Zerkâşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah b. Bahâdir. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rifa, 1376/1957.
- Zeyn, Mahmûd Ahmed. Şerhu’l-Âyâti’l-Kur’âniyye fî Kitâbi’l-İzâh. Kahire: el-Ezher Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
Details
| Primary Language | Arabic |
|---|---|
| Subjects | Tafsir |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | April 14, 2025 |
| Acceptance Date | April 24, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 2 Issue: 2 |
🔹 Call for Papers – Issue 3 🔹
Announcement for Interested Scholars:
İtkan Journal of Academic Research will be accepting scholarly articles and research papers for its third issue (December 2025) from April 15, 2025 until October 30, 2025.