Abstract
Mustafa III (1717-1774], the son of Ahmed III and Mihrishah Amina Sultan, reigned for seventeen years. A poet, calligrapher and scholar, Mustafa III gave importance to reconstruction activities while trying to reform the state and social structure. The graves discussed within the scope of the study are located in the hazire (walled burial ground) section of the tomb of Mustafa III in the southwest of the Laleli Complex, which Architect Mehmed Tahir built by the order of Mustafa III in 1760. A total of 29 gravestones were identified in this hazire located to the southeast and northeast of the tomb. As a result of field studies, it was discovered that twenty-six of these graves belonged to women; only 11 graves belonging to palace servants and concubines were evaluated within the scope of this study. The studies were conducted by reading the inscriptions, revealing the tombstone typologies, and systematically analyzing the decorative compositions. As a result of the study, it was determined that three of the graves belonged to concubines, three to chamberlains, two to tomb keeper servants, one to a food taster, one to a kalfa (the head of the female servants) and one to an oda (odalisque). Located in the hazire of the tomb of Mustafa III, these tombstones are rare examples of how female servants and concubines in the Ottoman palace were represented after death. Although these individuals were at the lower levels of the social hierarchy, the aesthetic and artistic intensity of their tombstones reveals the importance attributed to them. These stones are multi-layered documents that simultaneously reflect the artistic trends, religious thought structure and social roles of the period.
Keywords
Project Number
SBA-2023-12047
References
- Arslan, Ayşegül. “Edirne Üç Şerefeli Camii Haziresi Mezar Taşları.” Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2007. google scholar
- Baş, Emine. “Edirne BeyLerbeyi Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları.” Yüksek Lisans tezi, 2009. google scholar
- Beydili, Kemal. “Mustafa III.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 31. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020, 280-283. google scholar
- Bozer Balraktar, Saliha. “İstanbul Karacaahmet Mezarlığı 22 Numaralı Adadaki Mezar Taşları.” Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 2019. google scholar
- Canatar, Mehmet. “Kedhüdâ.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022, 332-334. google scholar
- Çiçek, Kemal. “Hanedan Padişah Biyografileri.” Osmanlı Ansiklopedisi. C. 12. Ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, 188-192. google scholar
- Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Laleli Külliyesi.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 27. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı YayınLarı, 2003, 86-89. google scholar
- Daşdemir, Sema. “İstanbuL SeLimiYe Camii Haziresi.” Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2011. google scholar
- Doğan, Burcu. “Edirne Gazi MihaL Camisi Haziresi’ndeki Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, 2009. google scholar
- Doğan, Muhammed Emin. "Mihrişah VaLide SuLtan İmaret AvLusunda Yer ALan Mezar TaşLarından ÖrnekLer." Palmet 6 (2024): 206-238. https://doi.org/10.5281/zenodo.13830683 google scholar
- Duran, AYşe ve GüL GeYik. “İstanbuL ÖrnekLeriYLe OsmanLı BatıLıLaşmasında Akant Motifinin Dönüşümü.” Sanat ve Yorum 45 (2025): 18-34. https://doi.org/10.47571/sanatYorum.1460721 google scholar
- GökLer, Burak Muhammet. “BeLen Abdurrahman Paşa Türbesi ve MezarLığı.” Anasay 2 (2017), 69-98. google scholar
- GüL, SeLma. “İstanbuL Sur İçi’ndeki OsmanLı Mezar TaşLarı BezemeLerinde ÜsLup AnaLizi.” Yüksek Lisans tezi, İstanbuL Üniversitesi, 2017. google scholar
- Güven, SüLeYman. “İstanbuL Küçük AYasofYa Camii (Sergios Bakhos KiLisesi) Haziresinde BuLunan OsmanLı Dönemine Ait Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, SeLçuk Üniversitesi, 2018. google scholar
- HaLıcı, Esra ve HüseYin Yurttaş. “Barok-Rokoko ÜsLupLarın Mimari SüsLemedeki Gücü.” Anasay 19 (2022): 3-28. https://doi.org/10.33404/anasaY.1056325. google scholar
- Halıcı, Esra, “Nakşidil Valide Sultan Türbesi’nin Süsleme Programı ve Üslup Özellikleri.” Sanat Tarihi Dergisi 31 (2022): 263-295. https:// doi.org/10.29135/std.981195. google scholar
- İLtar, Gazanfer. “Giresun İLi SahiL Şeridindeki OsmanLı Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2005. google scholar
- KöşkLü, Zerrin ve Burak Muhammet GökLer. “Bursa Umur BeY Cami Haziresindeki XVIII. YüzYıL SerpuşLu Mezar TaşLarı.” Bilimname 49 (2023): 237-268. https://doi.org/10.28949/biLimname.1226165. google scholar
- KöşkLü, Zerrin ve Burak Muhammet GökLer. “Umur BeY Camii Haziresi’ndeki XIX. YüzYıL SerpuşLu Mezar TaşLarı." Turcology Research 80 (2024), 362-380. https://doi.org/10.62425/turcoLogY.1424754. google scholar
- ÖnkaL, Hakkı. Osmanlı Haneden Türbeleri. Ankara: Atatürk KüLtür Merkezi YaYınLarı, 2017. google scholar
- Öz, Tahsin. İstanbul Camileri I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınLarı, 1997. google scholar
- Sürün, Mustafa. “İstanbuL ŞeYh Vefâ Camii Haziresi.” Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2006. google scholar
- Taneri AYdın. “Çaşniğir.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: TürkiYe DiYanet Vakfı YaYınLarı, 1993, 232. google scholar
- Tığcı, SibeL. “İstanbuL DivanYoLu’nda SuLtan II. Mahmud Türbesi’nin Haziresindeki Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, 2010. google scholar
- Uçar, ZeYnep. “İstanbuL ÇorLuLu ALi Paşa KüLLiYesi Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2018. google scholar
- ULuçaY, M. ÇağataY Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınLarı, 1980. google scholar
- Yariş, Sahure. “Üsküdar AYazma Camii Haziresindeki Mezar TaşLarı.” Sanat Tarihi Dergisi 37 (2018): 197-249. https://doi.org/10.29135/ std.321692. google scholar
- Yavuz, Sena. “SakarYa İLi GeYve İLçesi OsmanLı Dönemi Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, SakarYa Üniversitesi, 2013. google scholar
- Yaz, ÜLkem. “Yozgat Merkez OsmanLı Camii HazireLerinde BuLunan Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, ErciYes Üniversitesi, 2011. google scholar
- YıLmaz, Hande. “AnadoLuhisarı SuLtan II. BeYazıd Han MezarLığı Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, SakarYa Üniversitesi, 2009. google scholar
Abstract
III. Ahmed’in ve Mihrişah Emine Sultan’ın oğlu olan III. Mustafa (1717-1774), on yedi yıl tahtta kalmıştır. Şair, hattat ve âlim bir insan olan III. Mustafa, bir yandan devlet ve toplum yapısını ıslah etmeye çalışırken bir yandan da imar faaliyetlerine önem vermiştir. Konu kapsamında ele alınan mezarlar III. Mustafa tarafından 1760 tarihinde Mimar Mehmed Tahir’e inşa ettirilen Laleli Külliyesi’nin güneybatısında, III. Mustafa türbesinin hazire bölümünde yer almaktadır. Türbenin güneydoğu ve kuzeydoğusunda konumlanan bu hazirede toplam yirmi dokuz mezar taşı tespit edilmiştir. Saha çalışmaları neticesinde söz konusu mezarlardan yirmi altısının kadınlara ait olduğu belirlenmiş; bu çalışma kapsamında ise yalnızca saray hizmetkârları ve cariyelere ait on bir mezar taşı değerlendirmeye alınmıştır. İnceleme, kitabelerin okunması, mezar taşı tipolojilerinin ortaya konulması ve süsleme kompozisyonlarının sistematik biçimde analiz edilmesi ile oluşturulmuştur. Bu bağlamda, söz konusu mezarlardan üçü cariyelere, üçü kethüdalara, ikisi türbedar hizmetlilerine, biri çaşnigire, biri hizmetli kalfaya ve biri de oda kalfasına ait olarak belirlenmiştir. III. Mustafa Türbesi haziresinde yer alan bu mezar taşları, Osmanlı sarayındaki kadın hizmetlilerin ve cariyelerin ölüm sonrası nasıl temsil edildiğini gösteren nadide örneklerdir. Her ne kadar bu bireyler sosyal hiyerarşinin alt kademelerinde yer alsalar da mezar taşlarındaki estetik ve sanatsal yoğunluk, onlara atfedilen önemi ortaya koymaktadır. Bu taşlar, dönemin sanatsal yönelimlerini, dini düşünce yapısını ve toplumsal rolleri aynı anda yansıtan çok katmanlı belgelerdir.
Keywords
Supporting Institution
Atatürk Üniversitesi
Project Number
SBA-2023-12047
Thanks
Katkılarından dolayı Atatürk Üniversitesi'ne teşekkür ederiz.
References
- Arslan, Ayşegül. “Edirne Üç Şerefeli Camii Haziresi Mezar Taşları.” Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2007. google scholar
- Baş, Emine. “Edirne BeyLerbeyi Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları.” Yüksek Lisans tezi, 2009. google scholar
- Beydili, Kemal. “Mustafa III.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 31. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020, 280-283. google scholar
- Bozer Balraktar, Saliha. “İstanbul Karacaahmet Mezarlığı 22 Numaralı Adadaki Mezar Taşları.” Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 2019. google scholar
- Canatar, Mehmet. “Kedhüdâ.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022, 332-334. google scholar
- Çiçek, Kemal. “Hanedan Padişah Biyografileri.” Osmanlı Ansiklopedisi. C. 12. Ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, 188-192. google scholar
- Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Laleli Külliyesi.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 27. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı YayınLarı, 2003, 86-89. google scholar
- Daşdemir, Sema. “İstanbuL SeLimiYe Camii Haziresi.” Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2011. google scholar
- Doğan, Burcu. “Edirne Gazi MihaL Camisi Haziresi’ndeki Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, 2009. google scholar
- Doğan, Muhammed Emin. "Mihrişah VaLide SuLtan İmaret AvLusunda Yer ALan Mezar TaşLarından ÖrnekLer." Palmet 6 (2024): 206-238. https://doi.org/10.5281/zenodo.13830683 google scholar
- Duran, AYşe ve GüL GeYik. “İstanbuL ÖrnekLeriYLe OsmanLı BatıLıLaşmasında Akant Motifinin Dönüşümü.” Sanat ve Yorum 45 (2025): 18-34. https://doi.org/10.47571/sanatYorum.1460721 google scholar
- GökLer, Burak Muhammet. “BeLen Abdurrahman Paşa Türbesi ve MezarLığı.” Anasay 2 (2017), 69-98. google scholar
- GüL, SeLma. “İstanbuL Sur İçi’ndeki OsmanLı Mezar TaşLarı BezemeLerinde ÜsLup AnaLizi.” Yüksek Lisans tezi, İstanbuL Üniversitesi, 2017. google scholar
- Güven, SüLeYman. “İstanbuL Küçük AYasofYa Camii (Sergios Bakhos KiLisesi) Haziresinde BuLunan OsmanLı Dönemine Ait Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, SeLçuk Üniversitesi, 2018. google scholar
- HaLıcı, Esra ve HüseYin Yurttaş. “Barok-Rokoko ÜsLupLarın Mimari SüsLemedeki Gücü.” Anasay 19 (2022): 3-28. https://doi.org/10.33404/anasaY.1056325. google scholar
- Halıcı, Esra, “Nakşidil Valide Sultan Türbesi’nin Süsleme Programı ve Üslup Özellikleri.” Sanat Tarihi Dergisi 31 (2022): 263-295. https:// doi.org/10.29135/std.981195. google scholar
- İLtar, Gazanfer. “Giresun İLi SahiL Şeridindeki OsmanLı Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2005. google scholar
- KöşkLü, Zerrin ve Burak Muhammet GökLer. “Bursa Umur BeY Cami Haziresindeki XVIII. YüzYıL SerpuşLu Mezar TaşLarı.” Bilimname 49 (2023): 237-268. https://doi.org/10.28949/biLimname.1226165. google scholar
- KöşkLü, Zerrin ve Burak Muhammet GökLer. “Umur BeY Camii Haziresi’ndeki XIX. YüzYıL SerpuşLu Mezar TaşLarı." Turcology Research 80 (2024), 362-380. https://doi.org/10.62425/turcoLogY.1424754. google scholar
- ÖnkaL, Hakkı. Osmanlı Haneden Türbeleri. Ankara: Atatürk KüLtür Merkezi YaYınLarı, 2017. google scholar
- Öz, Tahsin. İstanbul Camileri I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınLarı, 1997. google scholar
- Sürün, Mustafa. “İstanbuL ŞeYh Vefâ Camii Haziresi.” Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2006. google scholar
- Taneri AYdın. “Çaşniğir.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: TürkiYe DiYanet Vakfı YaYınLarı, 1993, 232. google scholar
- Tığcı, SibeL. “İstanbuL DivanYoLu’nda SuLtan II. Mahmud Türbesi’nin Haziresindeki Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, 2010. google scholar
- Uçar, ZeYnep. “İstanbuL ÇorLuLu ALi Paşa KüLLiYesi Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2018. google scholar
- ULuçaY, M. ÇağataY Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınLarı, 1980. google scholar
- Yariş, Sahure. “Üsküdar AYazma Camii Haziresindeki Mezar TaşLarı.” Sanat Tarihi Dergisi 37 (2018): 197-249. https://doi.org/10.29135/ std.321692. google scholar
- Yavuz, Sena. “SakarYa İLi GeYve İLçesi OsmanLı Dönemi Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, SakarYa Üniversitesi, 2013. google scholar
- Yaz, ÜLkem. “Yozgat Merkez OsmanLı Camii HazireLerinde BuLunan Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, ErciYes Üniversitesi, 2011. google scholar
- YıLmaz, Hande. “AnadoLuhisarı SuLtan II. BeYazıd Han MezarLığı Mezar TaşLarı.” Yüksek Lisans tezi, SakarYa Üniversitesi, 2009. google scholar
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Visual Arts (Other) |
| Journal Section | ARAŞTIRMA MAKALESİ |
| Authors | |
| Project Number | SBA-2023-12047 |
| Publication Date | August 12, 2025 |
| Submission Date | August 25, 2023 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 24 |
- Article Files