Research Article
BibTex RIS Cite

İsnadların Ötesinde: Ebû Hâşim el-Ca‘ferî’nin (ö. 261/875) İlmî ve Toplumsal Etkileşimleri Üzerinden Şiî Rivayet Sisteminin Yapısal Analizi

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 131 - 150, 03.04.2025
https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1588411

Abstract

Bu çalışma, Şîa kaynaklarında hicri üçüncü yüzyılın en önemli ravilerinden biri olan Ebû Hâşim el-Ca‘ferî’nin rivayetlerini sened ve metin açısından analiz etmek suretiyle Şiî rivayet sisteminin yapısını konu edinen eleştirel bir çalışmadır. Bir vaka araştırması olarak Şiî sistemde rivayet aktarımının dinamiklerini incelemeyi hedeflemektedir. Ebû Hâşim el-Ca‘ferî’nin rivayetlerinin görüldüğü “isnadların ötesi”ni araştırmaya odaklanmakta; onun ilmî, toplumsal, tarihsel ve coğrafi etkileşimleriyle irtibatlı verileri toplayarak bu isnadların güvenilir olup olmadığını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışma, Şîa rivayetlerinin tutarlılığı ve güvenilirliği ile isnadların tarihsel ve toplumsal bir olayı ne derece yansıttığı konusunda bazı sorular yöneltmekte, söz konusu isnadların çoğu zaman sadece şeklî unsurlar olduğu ve otantikliğine dair diğer kaynaklarca desteklenen kanıtlar taşımadığı sonucuna varmaktadır. Ayrıca Ebû Hâşim’in rivayetleri etrafında eksikliği fark edilen eleştirel değerlendirmeler ve sonraki rivayetlerde Ehl-i Beyt’ten diğer şahısların nadiren bulunmasının, bu rivayet sisteminde bir sorun oluşturabileceğini göstermektedir. Çalışma, Ebû Hâşim vakası üzerinden, Şiî isnad sisteminin, senedin güvenilirliği ile o dönemde ve sonrasında bir doğrulama ve belgeleme aracı olarak etkinliği konusunda boşluklar gösterdiği ve bu sistemin tarihsel açıdan özgünlüğü konusunda birtakım sorgulamalara sebebiyet verdiği sonucuna varmaktadır. Çalışma, Şiî rivayet sisteminin yapısı ve zorlukları hakkında daha kapsamlı bir resim oluşturmak için diğer ravilerin isnad uygulamaları üzerine daha fazla çalışma yapılması çağrısında bulunmaktadır.

References

  • بن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. األمالي للشيخ الصدوق. تحقيق: قسم الدراسات اإلسالمية، مؤسسة البعثة. قم: مؤسسة البعثة، .1996 google scholar
  • ابن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. علل الشرائع. تحقيق: محمد صادق بحر العلوم. النجف: المكتبة الحيدرية، .1966 google scholar
  • ن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. عيون أخبار الرضا. تحقيق: حسين األعلمي. بيروت: شركة األعلمي للمطبوعات، .1984 google scholar
  • ألشتر، عبد الكريم. شعر دعبل بن علي الخزاعي. دمشق: مطبوعات مجمع اللغة العربية، الطبعة ،2 .1983 google scholar
  • لبرقي، أحمد بن محمد بن خالد. كتاب المحاسن. تحقيق: جالل الدين الحسيني. طهران: دار الكتب اإلسالمية، الطبعة ،2 .1950 google scholar
  • الخوئي، أبو القاسم. معجم رجال الحديث. تحقيق: مرتضى الحكمي. النجف: مؤسسة اإلمام الخوئي اإلسالمية، الطبعة ،5 د. ت.. google scholar
  • الطبرسي، الفضل بن الحسن. إعالم الورى بأعالم الهدى. تحقيق: مؤسسة آل البيت عليهم السالم إلحياء التراث. قم: مؤسسة آل البيت إلحياء التراث، .1996 google scholar
  • الطبري، محمد بن جرير. تاريخ الرسل والملوك. تحقيق: محمد أبو الفضل إبراهيم. القاهرة: دار المعارف بمصر، الطبعة ،2 .1967 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. األمالي. قم: دار الثقافة، 1414ه google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. الغيبة. تحقيق: عباد الله الطهراني وعلي أحمد ناصح. قم: مؤسسة المعارف اإلسالمية، .1990 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. الفهرست. تحقيق: جواد القيومي. قم: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة ،2 .2001 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. تهذيب األحكام. تحقيق: حسن الموسوي. طهران: دار الكتب اإلسالمية، الطبعة ،4 1365ه google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. رجال الطوسي. تحقيق: جواد القيومي. قم: مؤسسة النشر اإلسالمي، الطبعة ،5 .2009 google scholar
  • قوزوديشلي، بكر. أسباب إيراد الحديث: سياق رواية الحديث في القرن األول الهجري. ع ّّمان: دار الفتح، .2022 google scholar
  • الكشي، محمد بن عمر. اختيار معرفة الرجال. لبنان: مركز نشر آثار العالمة المصطفوي، الطبعة ،7 .2009 google scholar
  • الكليني، محمد بن يعقوب. الكافي. تحقيق: مركز بحوث دار الحديث. قم: دار الحديث للطباعة والنشر، .2009 google scholar
  • المسعودي، علي بن الحسين. مروج الذهب ومعادن الجوهر. تحقيق: أسعد داغر. قم: دار الهجرة، .1988 google scholar
  • المفيد، محمد بن محمد بن النعمان. تصحيح اعتقادات اإلمامية. تحقيق: حسين دركاهي. قم: المؤتمر العالمي أللفية الشيخ المفيد، 1413هـ. google scholar
  • موتسكي، هرلد. بدايات الفقه اإلسالمي وتطوره في مكة حتى منتصف القرن الهجري الثاني الميالدي الثامن. عربه: خير الدين عبد الهادي. راجعه: جورج تامر. بيروت: دار البشائر اإلسالمية، .2010 google scholar
  • النجاشي، أحمد بن علي. رجال النجاشي. بيروت: شركة األعلمي للمطبوعات، .2010 google scholar
  • النعماني، محمد بن إبراهيم. الغيبة. تحقيق: فارس حسون كريم. أنوار الهدى، .2001 google scholar
  • النعماني، نعمة الله الموسوي الجزائري. األنوار النعمانية. تبريز: مطبعة شركة جاب، د. ت google scholar
  • النمازي الشاهرودي، علي. مستدركات علم رجال الحديث. طهران: فرزند مؤلف، .1997 google scholar
  • Berkî, Ahmed b. Muhammed b. Hâlid. Kitâbü’l-Mehâsin. thk. Celâleddin el-Hüseynî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1950. google scholar
  • Eşter, Abdülkerim. Şi‘ru Di‘bil b. Ali el-Huzâî. Dımaşk: Matbû’âtü MecmaTl-Lügati’l-Arabiyye, 2. Basım, 1983. google scholar
  • Hûî, Ebü’l-Kâsım. Mu‘cemu ricâli’l-hadîs. thk. Murtazâ el-Hikemî. Necef: Müessesetü’l-İmâmi’l-Hûî el-İslâmiyye, 5. Basım, ts.. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. ‘İlelü’ş-şerâ’i‘, thk. Muhammed Sâdık Bahru’l-Ulûm. Necef: el-Mektebetü’l-Hayderiyye, 1966. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-Emâlî li’ş-Seyh Sadûk. thk. Kısmü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Müessesetü’l-Ba‘se. Kum: Müessesetü’l-Ba‘se, 1996. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. ‘Uyûnü ahbâri’r-Rızâ, thk. Hüseyin el-A‘lemî. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 1984. google scholar
  • Keşşî, Muhammed b. Ömer. İhtiyâru ma’rifeti’r-ricâl. Lübnan: Merkezü Neşri Âsâri’l-Allâme el-Mustafavî, 7. Basım, 2009. google scholar
  • Kuzudişli, Bekir. Esbâbü irâdi’l-hadîs: Siyâku rivâyeti’l-hadîs fî’l-karni’l-evveli’l-hicrî. Amman: Dâru’l-Feth, 2022. google scholar
  • Küleynî, Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâfî. thk. Merkezü Bühûsi Dâri’l-Hadîs. Kum: Dârü’l-Hadîs li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 2009. google scholar
  • Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-zeheb ve ma‘âdini’l-cevher. thk. Es‘ad Dâgır. Kum: Dâru’l-Hicre, 1988. google scholar
  • Motzki, Harald. Bidâyâtü’l-fıkhi’l-İslâmî ve tatavvurihî fî Mekke hattâ muntasafi’l-karni’l-hicrî es-sânî el-mîlâd es-sâmin. trc. Hayruddîn Abdülhâdî, mrc. Georges Tamer. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010. google scholar
  • Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. Tashîhu’l-i‘tikâdi’l-İmâmiyye. thk. Hüseyin Derkâhî. Kum: al-Mü'temeru’l-Âlemî li-Elfiyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413. google scholar
  • Namâzî Şâhrûdî, Ali. Müstedrekâtü ‘ilmi ricâli’l-hadîs. Tahran: Ferzend-i Müellif, 1997. google scholar
  • Necâşî, Ahmed b. Ali. Ricâlü’n-Necâşî. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 2010. google scholar
  • Nû‘mânî, Muhammed b. İbrâhim. el-Gaybe. thk. Fâris Hassûn Kerîm. Envârü’l-Hüdâ, 2001. google scholar
  • Nû‘mânî, Nimetullah el-Mûsevî el-Cezâirî. el-Envâru’n-Nu‘mâniyye. Tebriz: Matba‘atü Şeriketi Câb, ts.. google scholar
  • Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif bi-Mısr, 2. Basım, 1967. google scholar
  • Tabersî, Fazl b. Hasan. İ‘lâmü’l-verâ bi-a‘lâmi’l-hüdâ. thk. Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1996. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan, el-Fihrist. thk. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü Neşri’l-Fekâhe, 2. Basım, 2001. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Emâlî. Kum: Dâru’s-Sekâfe, 1414. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Gaybe. thk. İbâdullâh et-Tahrânî - Ali Ahmed Nâsıh. Kum: Müessesetü’l-Ma‘ârifi’l-İslâmiyye, 1990. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. Ricâlü ’t-Tûsî. thk. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 5. Basım, 2009. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. Tehzîbü’l-ahkâm. thk. Hasan el-Mûsevî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1365. google scholar

Beyond the Isnads: A Structural Analysis of Shiite Narration through the Scholarly and Social Interactions of Abū Hāshim al-Ja‘farī

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 131 - 150, 03.04.2025
https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1588411

Abstract

This study critically examines the structure of the Shiite narration system by analyzing both the isnads and texts of Abū Hāshim al-Jaʿfarī’s reports—one of the most prominent narrators of the third Islamic century as recorded in Shiite sources. As a case study, the research aims to investigate the dynamics of narration transmission within the Shiite framework. It specializes in exploring the “beyond isnads” aspect of Abū Hāshim’s narrations, compiling data related to his scientific, social, historical, and geographical interactions to evaluate the credibility and authenticity of these isnads. The study raises questions regarding the consistency, reliability, and historical and social authenticity of Shiite narrations. It concludes that these isnads were often merely formal constructs, lacking substantive evidence of originality corroborated by other sources. Additionally, the research highlights the absence of critical evaluation of Abū Hāshim’s narrations and the scarcity of references to other members of Ahl al-Bayt in later narrations, pointing to underlying issues in the Shiite narration system. Ultimately, the study reveals significant gaps in the Shiite isnad system’s reliability and effectiveness as a tool for verification and documentation, both in Abū Hāshim’s era and in the centuries that followed. It calls for further research into the isnad traditions of other narrators to develop a more comprehensive understanding of the structural challenges within the Shiite narration system.

References

  • بن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. األمالي للشيخ الصدوق. تحقيق: قسم الدراسات اإلسالمية، مؤسسة البعثة. قم: مؤسسة البعثة، .1996 google scholar
  • ابن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. علل الشرائع. تحقيق: محمد صادق بحر العلوم. النجف: المكتبة الحيدرية، .1966 google scholar
  • ن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. عيون أخبار الرضا. تحقيق: حسين األعلمي. بيروت: شركة األعلمي للمطبوعات، .1984 google scholar
  • ألشتر، عبد الكريم. شعر دعبل بن علي الخزاعي. دمشق: مطبوعات مجمع اللغة العربية، الطبعة ،2 .1983 google scholar
  • لبرقي، أحمد بن محمد بن خالد. كتاب المحاسن. تحقيق: جالل الدين الحسيني. طهران: دار الكتب اإلسالمية، الطبعة ،2 .1950 google scholar
  • الخوئي، أبو القاسم. معجم رجال الحديث. تحقيق: مرتضى الحكمي. النجف: مؤسسة اإلمام الخوئي اإلسالمية، الطبعة ،5 د. ت.. google scholar
  • الطبرسي، الفضل بن الحسن. إعالم الورى بأعالم الهدى. تحقيق: مؤسسة آل البيت عليهم السالم إلحياء التراث. قم: مؤسسة آل البيت إلحياء التراث، .1996 google scholar
  • الطبري، محمد بن جرير. تاريخ الرسل والملوك. تحقيق: محمد أبو الفضل إبراهيم. القاهرة: دار المعارف بمصر، الطبعة ،2 .1967 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. األمالي. قم: دار الثقافة، 1414ه google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. الغيبة. تحقيق: عباد الله الطهراني وعلي أحمد ناصح. قم: مؤسسة المعارف اإلسالمية، .1990 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. الفهرست. تحقيق: جواد القيومي. قم: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة ،2 .2001 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. تهذيب األحكام. تحقيق: حسن الموسوي. طهران: دار الكتب اإلسالمية، الطبعة ،4 1365ه google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. رجال الطوسي. تحقيق: جواد القيومي. قم: مؤسسة النشر اإلسالمي، الطبعة ،5 .2009 google scholar
  • قوزوديشلي، بكر. أسباب إيراد الحديث: سياق رواية الحديث في القرن األول الهجري. ع ّّمان: دار الفتح، .2022 google scholar
  • الكشي، محمد بن عمر. اختيار معرفة الرجال. لبنان: مركز نشر آثار العالمة المصطفوي، الطبعة ،7 .2009 google scholar
  • الكليني، محمد بن يعقوب. الكافي. تحقيق: مركز بحوث دار الحديث. قم: دار الحديث للطباعة والنشر، .2009 google scholar
  • المسعودي، علي بن الحسين. مروج الذهب ومعادن الجوهر. تحقيق: أسعد داغر. قم: دار الهجرة، .1988 google scholar
  • المفيد، محمد بن محمد بن النعمان. تصحيح اعتقادات اإلمامية. تحقيق: حسين دركاهي. قم: المؤتمر العالمي أللفية الشيخ المفيد، 1413هـ. google scholar
  • موتسكي، هرلد. بدايات الفقه اإلسالمي وتطوره في مكة حتى منتصف القرن الهجري الثاني الميالدي الثامن. عربه: خير الدين عبد الهادي. راجعه: جورج تامر. بيروت: دار البشائر اإلسالمية، .2010 google scholar
  • النجاشي، أحمد بن علي. رجال النجاشي. بيروت: شركة األعلمي للمطبوعات، .2010 google scholar
  • النعماني، محمد بن إبراهيم. الغيبة. تحقيق: فارس حسون كريم. أنوار الهدى، .2001 google scholar
  • النعماني، نعمة الله الموسوي الجزائري. األنوار النعمانية. تبريز: مطبعة شركة جاب، د. ت google scholar
  • النمازي الشاهرودي، علي. مستدركات علم رجال الحديث. طهران: فرزند مؤلف، .1997 google scholar
  • Berkî, Ahmed b. Muhammed b. Hâlid. Kitâbü’l-Mehâsin. thk. Celâleddin el-Hüseynî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1950. google scholar
  • Eşter, Abdülkerim. Şi‘ru Di‘bil b. Ali el-Huzâî. Dımaşk: Matbû’âtü MecmaTl-Lügati’l-Arabiyye, 2. Basım, 1983. google scholar
  • Hûî, Ebü’l-Kâsım. Mu‘cemu ricâli’l-hadîs. thk. Murtazâ el-Hikemî. Necef: Müessesetü’l-İmâmi’l-Hûî el-İslâmiyye, 5. Basım, ts.. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. ‘İlelü’ş-şerâ’i‘, thk. Muhammed Sâdık Bahru’l-Ulûm. Necef: el-Mektebetü’l-Hayderiyye, 1966. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-Emâlî li’ş-Seyh Sadûk. thk. Kısmü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Müessesetü’l-Ba‘se. Kum: Müessesetü’l-Ba‘se, 1996. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. ‘Uyûnü ahbâri’r-Rızâ, thk. Hüseyin el-A‘lemî. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 1984. google scholar
  • Keşşî, Muhammed b. Ömer. İhtiyâru ma’rifeti’r-ricâl. Lübnan: Merkezü Neşri Âsâri’l-Allâme el-Mustafavî, 7. Basım, 2009. google scholar
  • Kuzudişli, Bekir. Esbâbü irâdi’l-hadîs: Siyâku rivâyeti’l-hadîs fî’l-karni’l-evveli’l-hicrî. Amman: Dâru’l-Feth, 2022. google scholar
  • Küleynî, Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâfî. thk. Merkezü Bühûsi Dâri’l-Hadîs. Kum: Dârü’l-Hadîs li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 2009. google scholar
  • Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-zeheb ve ma‘âdini’l-cevher. thk. Es‘ad Dâgır. Kum: Dâru’l-Hicre, 1988. google scholar
  • Motzki, Harald. Bidâyâtü’l-fıkhi’l-İslâmî ve tatavvurihî fî Mekke hattâ muntasafi’l-karni’l-hicrî es-sânî el-mîlâd es-sâmin. trc. Hayruddîn Abdülhâdî, mrc. Georges Tamer. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010. google scholar
  • Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. Tashîhu’l-i‘tikâdi’l-İmâmiyye. thk. Hüseyin Derkâhî. Kum: al-Mü'temeru’l-Âlemî li-Elfiyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413. google scholar
  • Namâzî Şâhrûdî, Ali. Müstedrekâtü ‘ilmi ricâli’l-hadîs. Tahran: Ferzend-i Müellif, 1997. google scholar
  • Necâşî, Ahmed b. Ali. Ricâlü’n-Necâşî. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 2010. google scholar
  • Nû‘mânî, Muhammed b. İbrâhim. el-Gaybe. thk. Fâris Hassûn Kerîm. Envârü’l-Hüdâ, 2001. google scholar
  • Nû‘mânî, Nimetullah el-Mûsevî el-Cezâirî. el-Envâru’n-Nu‘mâniyye. Tebriz: Matba‘atü Şeriketi Câb, ts.. google scholar
  • Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif bi-Mısr, 2. Basım, 1967. google scholar
  • Tabersî, Fazl b. Hasan. İ‘lâmü’l-verâ bi-a‘lâmi’l-hüdâ. thk. Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1996. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan, el-Fihrist. thk. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü Neşri’l-Fekâhe, 2. Basım, 2001. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Emâlî. Kum: Dâru’s-Sekâfe, 1414. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Gaybe. thk. İbâdullâh et-Tahrânî - Ali Ahmed Nâsıh. Kum: Müessesetü’l-Ma‘ârifi’l-İslâmiyye, 1990. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. Ricâlü ’t-Tûsî. thk. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 5. Basım, 2009. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. Tehzîbü’l-ahkâm. thk. Hasan el-Mûsevî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1365. google scholar

ما وراء الأسانيد: تحليل بنية الرواية الشيعية من خلال تفاعلات أبي هاشم الجعفري العلمية والاجتماعية

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 131 - 150, 03.04.2025
https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1588411

Abstract

يتناول هذا البحث دراسة نقدية لبنية الرواية الشيعية من خلال تحليل روايات أبي هاشم الجعفري إسناداً ومتناً، وهو أحد أبرز رواة القرن الثالث الهجري في الكتب الشيعية، ويُعتَبر البحث دراسةَ حالةٍ تهدف إلى فحص ديناميكيات نقل الرواية في هذا النظام. يتخصص البحث في دراسة "ما وراء الأسانيد" التي تظهر فيها روايات أبي هاشم الجعفري، حيث يجمع المعطيات المرتبطة بتفاعلاته العلمية والاجتماعية والتاريخية والجغرافية، بغية الكشف عن مدى مصداقية تلك الأسانيد وأصالتها. يطرح البحث تساؤلات حول اتساق الروايات الشيعية وموثوقيتها ومدى تعبير الأسانيد عن واقع تاريخي واجتماعي حقيقي، منتهياً إلى أن هذه الأسانيد كانت في كثير من الأحيان مجرد مظاهر شكلية، لا تحمل دلائلَ أصالةٍ تدعمها في مصادر أخرى. كما يعرض البحث الغياب الملحوظ للتقييم النقدي حول روايات أبي هاشم وندرةَ وجودِ أفرادٍ آخرين من أهل البيت في الروايات المتأخرة، ما قد يُظهر إشكاليةً في نظام الروايات تلك. وتخلص الدراسة إلى أن نظام الإسناد الشيعي، كما يظهر من خلال حالة أبي هاشم، يُظهر ثغرات في موثوقية السند وفعاليته كأداةٍ للتحقق والتوثيق في ذلك العصر وما تلاه، مما يثير التساؤلات حول أصالة هذا النظام من الناحية التاريخية. يدعو البحث إلى دراسات إضافية على رواةٍ آخرين على النحو نفسه لتكوين صورة أكثر شمولاً حول بنية الرواية الشيعية ونظامها وتحدياتها

References

  • بن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. األمالي للشيخ الصدوق. تحقيق: قسم الدراسات اإلسالمية، مؤسسة البعثة. قم: مؤسسة البعثة، .1996 google scholar
  • ابن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. علل الشرائع. تحقيق: محمد صادق بحر العلوم. النجف: المكتبة الحيدرية، .1966 google scholar
  • ن بابويه، محمد بن علي بن الحسين. عيون أخبار الرضا. تحقيق: حسين األعلمي. بيروت: شركة األعلمي للمطبوعات، .1984 google scholar
  • ألشتر، عبد الكريم. شعر دعبل بن علي الخزاعي. دمشق: مطبوعات مجمع اللغة العربية، الطبعة ،2 .1983 google scholar
  • لبرقي، أحمد بن محمد بن خالد. كتاب المحاسن. تحقيق: جالل الدين الحسيني. طهران: دار الكتب اإلسالمية، الطبعة ،2 .1950 google scholar
  • الخوئي، أبو القاسم. معجم رجال الحديث. تحقيق: مرتضى الحكمي. النجف: مؤسسة اإلمام الخوئي اإلسالمية، الطبعة ،5 د. ت.. google scholar
  • الطبرسي، الفضل بن الحسن. إعالم الورى بأعالم الهدى. تحقيق: مؤسسة آل البيت عليهم السالم إلحياء التراث. قم: مؤسسة آل البيت إلحياء التراث، .1996 google scholar
  • الطبري، محمد بن جرير. تاريخ الرسل والملوك. تحقيق: محمد أبو الفضل إبراهيم. القاهرة: دار المعارف بمصر، الطبعة ،2 .1967 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. األمالي. قم: دار الثقافة، 1414ه google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. الغيبة. تحقيق: عباد الله الطهراني وعلي أحمد ناصح. قم: مؤسسة المعارف اإلسالمية، .1990 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. الفهرست. تحقيق: جواد القيومي. قم: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة ،2 .2001 google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. تهذيب األحكام. تحقيق: حسن الموسوي. طهران: دار الكتب اإلسالمية، الطبعة ،4 1365ه google scholar
  • الطوسي، محمد بن الحسن. رجال الطوسي. تحقيق: جواد القيومي. قم: مؤسسة النشر اإلسالمي، الطبعة ،5 .2009 google scholar
  • قوزوديشلي، بكر. أسباب إيراد الحديث: سياق رواية الحديث في القرن األول الهجري. ع ّّمان: دار الفتح، .2022 google scholar
  • الكشي، محمد بن عمر. اختيار معرفة الرجال. لبنان: مركز نشر آثار العالمة المصطفوي، الطبعة ،7 .2009 google scholar
  • الكليني، محمد بن يعقوب. الكافي. تحقيق: مركز بحوث دار الحديث. قم: دار الحديث للطباعة والنشر، .2009 google scholar
  • المسعودي، علي بن الحسين. مروج الذهب ومعادن الجوهر. تحقيق: أسعد داغر. قم: دار الهجرة، .1988 google scholar
  • المفيد، محمد بن محمد بن النعمان. تصحيح اعتقادات اإلمامية. تحقيق: حسين دركاهي. قم: المؤتمر العالمي أللفية الشيخ المفيد، 1413هـ. google scholar
  • موتسكي، هرلد. بدايات الفقه اإلسالمي وتطوره في مكة حتى منتصف القرن الهجري الثاني الميالدي الثامن. عربه: خير الدين عبد الهادي. راجعه: جورج تامر. بيروت: دار البشائر اإلسالمية، .2010 google scholar
  • النجاشي، أحمد بن علي. رجال النجاشي. بيروت: شركة األعلمي للمطبوعات، .2010 google scholar
  • النعماني، محمد بن إبراهيم. الغيبة. تحقيق: فارس حسون كريم. أنوار الهدى، .2001 google scholar
  • النعماني، نعمة الله الموسوي الجزائري. األنوار النعمانية. تبريز: مطبعة شركة جاب، د. ت google scholar
  • النمازي الشاهرودي، علي. مستدركات علم رجال الحديث. طهران: فرزند مؤلف، .1997 google scholar
  • Berkî, Ahmed b. Muhammed b. Hâlid. Kitâbü’l-Mehâsin. thk. Celâleddin el-Hüseynî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1950. google scholar
  • Eşter, Abdülkerim. Şi‘ru Di‘bil b. Ali el-Huzâî. Dımaşk: Matbû’âtü MecmaTl-Lügati’l-Arabiyye, 2. Basım, 1983. google scholar
  • Hûî, Ebü’l-Kâsım. Mu‘cemu ricâli’l-hadîs. thk. Murtazâ el-Hikemî. Necef: Müessesetü’l-İmâmi’l-Hûî el-İslâmiyye, 5. Basım, ts.. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. ‘İlelü’ş-şerâ’i‘, thk. Muhammed Sâdık Bahru’l-Ulûm. Necef: el-Mektebetü’l-Hayderiyye, 1966. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-Emâlî li’ş-Seyh Sadûk. thk. Kısmü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Müessesetü’l-Ba‘se. Kum: Müessesetü’l-Ba‘se, 1996. google scholar
  • İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. ‘Uyûnü ahbâri’r-Rızâ, thk. Hüseyin el-A‘lemî. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 1984. google scholar
  • Keşşî, Muhammed b. Ömer. İhtiyâru ma’rifeti’r-ricâl. Lübnan: Merkezü Neşri Âsâri’l-Allâme el-Mustafavî, 7. Basım, 2009. google scholar
  • Kuzudişli, Bekir. Esbâbü irâdi’l-hadîs: Siyâku rivâyeti’l-hadîs fî’l-karni’l-evveli’l-hicrî. Amman: Dâru’l-Feth, 2022. google scholar
  • Küleynî, Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâfî. thk. Merkezü Bühûsi Dâri’l-Hadîs. Kum: Dârü’l-Hadîs li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 2009. google scholar
  • Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-zeheb ve ma‘âdini’l-cevher. thk. Es‘ad Dâgır. Kum: Dâru’l-Hicre, 1988. google scholar
  • Motzki, Harald. Bidâyâtü’l-fıkhi’l-İslâmî ve tatavvurihî fî Mekke hattâ muntasafi’l-karni’l-hicrî es-sânî el-mîlâd es-sâmin. trc. Hayruddîn Abdülhâdî, mrc. Georges Tamer. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010. google scholar
  • Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. Tashîhu’l-i‘tikâdi’l-İmâmiyye. thk. Hüseyin Derkâhî. Kum: al-Mü'temeru’l-Âlemî li-Elfiyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413. google scholar
  • Namâzî Şâhrûdî, Ali. Müstedrekâtü ‘ilmi ricâli’l-hadîs. Tahran: Ferzend-i Müellif, 1997. google scholar
  • Necâşî, Ahmed b. Ali. Ricâlü’n-Necâşî. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 2010. google scholar
  • Nû‘mânî, Muhammed b. İbrâhim. el-Gaybe. thk. Fâris Hassûn Kerîm. Envârü’l-Hüdâ, 2001. google scholar
  • Nû‘mânî, Nimetullah el-Mûsevî el-Cezâirî. el-Envâru’n-Nu‘mâniyye. Tebriz: Matba‘atü Şeriketi Câb, ts.. google scholar
  • Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif bi-Mısr, 2. Basım, 1967. google scholar
  • Tabersî, Fazl b. Hasan. İ‘lâmü’l-verâ bi-a‘lâmi’l-hüdâ. thk. Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1996. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan, el-Fihrist. thk. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü Neşri’l-Fekâhe, 2. Basım, 2001. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Emâlî. Kum: Dâru’s-Sekâfe, 1414. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Gaybe. thk. İbâdullâh et-Tahrânî - Ali Ahmed Nâsıh. Kum: Müessesetü’l-Ma‘ârifi’l-İslâmiyye, 1990. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. Ricâlü ’t-Tûsî. thk. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 5. Basım, 2009. google scholar
  • Tûsî, Muhammed b. Hasan. Tehzîbü’l-ahkâm. thk. Hasan el-Mûsevî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1365. google scholar
There are 46 citations in total.

Details

Primary Language Arabic
Subjects Islamic Studies (Other)
Journal Section Research Articles
Authors

Ahmad Snobar 0000-0003-1881-3598

Publication Date April 3, 2025
Submission Date November 20, 2024
Acceptance Date February 27, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 15 Issue: 1

Cite

ISNAD Snobar, Ahmad. “ما وراء الأسانيد: تحليل بنية الرواية الشيعية من خلال تفاعلات أبي هاشم الجعفري العلمية والاجتماعية”. İslam Tetkikleri Dergisi 15/1 (April 2025), 131-150. https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1588411.