Abstract
Amaç: Bu çalışmada gezgin bir derviş grubu olan Kalenderîliğin doğuşu, Türk-İslam düşüncesindeki yeri, özellikleri ve kendilerini diğer yapılardan ayırt eden temel ahlak ilkelerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır.
Yöntem: Çalışmada nitel araştırma yöntemleri kapsamında konuyla ilgili literatür taraması yapılmış ve kaynaklardan elde edilen bilgiler konularına göre tasnif edilerek bir değerlendirilmeye tabi tutulmuştur.
Bulgular: Değişik kaynakların taranması suretiyle yapılan bu çalışmada, Kalenderîliğin teşekkülünde Eski Türk inançları, İslam dini, Budizm, Hint ve İran kültürü gibi farklı unsurların önemli ölçüde etkisinin olduğu tespit edilmiştir. İleri sürdükleri fikirler yanında ayrıca giyim, kuşam ve yaşayış olarak aykırılıklarıyla dikkat çeken bu grubun aslında kendi içinde tutarlı bir yaşam felsefesinin olduğu ifade edilebilir. Bu felsefenin ise maddî olan hiçbir şeyin amaç değil bilakis özgür yaşayabilmek için bir araç olduğunu söyleyebiliriz.
Sonuç: Kaynaklardan elde ettiğimiz bilgilere göre Eski Türk inançlarını değişik isim ve şekillerde bünyesinde taşımakta olan Kalenderîliğin felsefi, tasavvufi ve ahlaki ilkelere sahip olmakla birlikte dini yönü daha ağır basan bir akım olduğu sonucuna varılmıştır.
Özgünlük: Bu çalışma, daha önce yapılmış olan araştırmalardan farklı olarak Kalenderîliği din, tarih, felsefe, ahlak ve tasavvuf ekseninde ele alması bakımından özgün bir araştırma olarak görülebilir.
References
- Aksu, H. (1998). “Hurufilik,” TDV İslam Ansiklopedisi, 18, 408-412.
- Azamat, N. (2001). “Kalenderiyye,” TDV İslam Ansiklopedisi (Dia), Cilt 24.
- Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul, Ötüken Yayınları.
- Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.
- Çelebi, İ. (2003). “Lutuf,” TDV İslam Ansiklopedisi , 27, 239-241.
- Çoşar, H. & Çuhadar, C. (2022). Ahlak ve Temel Ahlaki Kavramlar. (Edt. Erdoğan, İ. ve Demirpolat, E.) İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi içinde, İstanbul: Lisans Yayıncılık.
- Çağrıcı, M. (1989). “Ahlâk,” TDV İslâm Ansiklopedisi, 2, 10-14.
- Çağırıcı, M. (2000). “İhsan,” TDV İslam Ansiklopedisi, 21, 544-546.
- Çağırıcı, M. (2010). “Şecaat,” TDV İslam Ansiklopedisi, 38, 402-403.
- Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
- el-Makrizî. Ebü‟l-Abbas Ahmed b. Ali, (1270). Kitâbü’l-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr, I-II. Kâhire: Mektebetü‟s-Sekâfeti‟d-Dîniyye.
- Gökalp, Z. (1979). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Kadro Yayınları.
- Gökalp Z. (1991). Türk Uygarlığı Tarihi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- İnan, A. (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Karamustafa, A. (2022). Tanrı’nın Kural Tanımaz Kulları- İslam Dünyasıda Derviş Toplulukları (1200-1550). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Kocatürk, S. (1985). Kalenderiyye tarikatı ile ilgili bir risale üzerine. Doğu Dilleri Dergisi, 4(1), 37-47.
- Kocatürk, S. (1970). “İran'da İslamiyetten Sonraki Yüzyıllarda Fikir Akımlarına Toplu Bir Bakış ve Kalenderiye Tarikatı” İle İlgili Bir Risale”, AÜDTCF Dergisi, Ankara, C, XXVIII.
- Menavino, G., A. (2011). Türklerin Hayatı ve Adetleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Dergah Yayınları.
- Ocak, A., Y. (2020). Kalenderiler- Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinl Sufilik, Timaş Yayınları, İstanbul.
- Öztürk, E. (2011). İbnü’s-Serrâc ve Müvelleh Dervişler (Teşvîku’l-Ervâh ve’l-Kulûb ilâ Zikri Allâmi’l-Guyûb İsimli Eseri Bağlamında). (Yayımlanmamış Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Öztürk, E. (2016). Velilik ile Delilik Arasında- İbnu’s- Serrac’ın Gözünden Muvelleh Dervişler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Pirinç, A. (2022). İslam Ahlak Felsefesi ve Ahlak Ekolleri. Erdoğan, İ. ve Demirpolat, E., İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. İçinde. İstanbul: Lisans Yayınları.
- Sağlik, H., (2018). Kalenderi Bir Sufi Olarak Baba Tahire Uryan. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, X/2.
- Sami, Ş. (2007). Kamus-ı Türki. İstanbul: Nadir Eserler.
- Uludağ, S. (2001). “Kalb”, TDV İslam Ansiklopedisi. 24:229-232.
- Ülken, H. Z. (2004). Türk Tefekkür Tarihi. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
- Yazıcı, T. (1968). Kalandariya- Kalenderilere Dair Yeni Bir Eser. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Abstract
Aim: This study aims to examine the origins of Kalenderism - a group of wandering dervishes-its place within Turkish-Islamic thought, its characteristics, and the fundamental ethical principles that distinguish it from other groups.
Method: Using qualitative research methods, a literature review was conducted on the subject, and the information obtained from sources was classified by topic and analyzed.
Results: Through an examination of various sources, this study identifies significant influences from ancient Turkish beliefs, Islam, Buddhism, as well as Indian and Persian cultures on the formation of Kalenderism. While known for their unconventional views and distinct appearance, attire, and lifestyle, this group is noted to follow a coherent life philosophy. This philosophy holds that material possessions are not an end but rather a means to live freely.
Conclusion: Based on the information gathered, it is concluded that Kalenderism, while encompassing philosophical, mystical, and ethical principles, is a movement with a predominantly religious orientation that retains elements of ancient Turkish beliefs in various forms.
Originality: This study can be considered unique in its approach by examining Kalenderism through the lenses of religion, history, philosophy, ethics, and mysticism, setting it apart from prior research on the topic.
References
- Aksu, H. (1998). “Hurufilik,” TDV İslam Ansiklopedisi, 18, 408-412.
- Azamat, N. (2001). “Kalenderiyye,” TDV İslam Ansiklopedisi (Dia), Cilt 24.
- Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul, Ötüken Yayınları.
- Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.
- Çelebi, İ. (2003). “Lutuf,” TDV İslam Ansiklopedisi , 27, 239-241.
- Çoşar, H. & Çuhadar, C. (2022). Ahlak ve Temel Ahlaki Kavramlar. (Edt. Erdoğan, İ. ve Demirpolat, E.) İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi içinde, İstanbul: Lisans Yayıncılık.
- Çağrıcı, M. (1989). “Ahlâk,” TDV İslâm Ansiklopedisi, 2, 10-14.
- Çağırıcı, M. (2000). “İhsan,” TDV İslam Ansiklopedisi, 21, 544-546.
- Çağırıcı, M. (2010). “Şecaat,” TDV İslam Ansiklopedisi, 38, 402-403.
- Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
- el-Makrizî. Ebü‟l-Abbas Ahmed b. Ali, (1270). Kitâbü’l-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr, I-II. Kâhire: Mektebetü‟s-Sekâfeti‟d-Dîniyye.
- Gökalp, Z. (1979). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Kadro Yayınları.
- Gökalp Z. (1991). Türk Uygarlığı Tarihi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- İnan, A. (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Karamustafa, A. (2022). Tanrı’nın Kural Tanımaz Kulları- İslam Dünyasıda Derviş Toplulukları (1200-1550). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Kocatürk, S. (1985). Kalenderiyye tarikatı ile ilgili bir risale üzerine. Doğu Dilleri Dergisi, 4(1), 37-47.
- Kocatürk, S. (1970). “İran'da İslamiyetten Sonraki Yüzyıllarda Fikir Akımlarına Toplu Bir Bakış ve Kalenderiye Tarikatı” İle İlgili Bir Risale”, AÜDTCF Dergisi, Ankara, C, XXVIII.
- Menavino, G., A. (2011). Türklerin Hayatı ve Adetleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Dergah Yayınları.
- Ocak, A., Y. (2020). Kalenderiler- Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinl Sufilik, Timaş Yayınları, İstanbul.
- Öztürk, E. (2011). İbnü’s-Serrâc ve Müvelleh Dervişler (Teşvîku’l-Ervâh ve’l-Kulûb ilâ Zikri Allâmi’l-Guyûb İsimli Eseri Bağlamında). (Yayımlanmamış Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Öztürk, E. (2016). Velilik ile Delilik Arasında- İbnu’s- Serrac’ın Gözünden Muvelleh Dervişler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Pirinç, A. (2022). İslam Ahlak Felsefesi ve Ahlak Ekolleri. Erdoğan, İ. ve Demirpolat, E., İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. İçinde. İstanbul: Lisans Yayınları.
- Sağlik, H., (2018). Kalenderi Bir Sufi Olarak Baba Tahire Uryan. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, X/2.
- Sami, Ş. (2007). Kamus-ı Türki. İstanbul: Nadir Eserler.
- Uludağ, S. (2001). “Kalb”, TDV İslam Ansiklopedisi. 24:229-232.
- Ülken, H. Z. (2004). Türk Tefekkür Tarihi. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
- Yazıcı, T. (1968). Kalandariya- Kalenderilere Dair Yeni Bir Eser. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Turkish and Islamic Intellectual History |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | April 25, 2025 |
| Submission Date | November 24, 2024 |
| Acceptance Date | March 12, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 16 Issue: 1 |
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.